Wielka Brytania - templariusze i ich dziedzictwo

Pierwsze skojarzenia, jakie mamy słysząc słowo templariusze, dotyczą najczęściej tajemnic i legend. W całej Europie i na Bliskim Wschodzie do dnia dzisiejszego można odnaleźć świątynie, zamki czy komandorie zbudowane przez zakon lub z nim powiązane. Najwięcej jest ich w Ziemi Świętej, na Półwyspie Iberyjskim, Cyprze czy Wielkiej Brytanii. Ślady po templariuszach zachowały się także w Polsce.

Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona powstał w 1118 roku w Ziemi Świętej. Rycerze-zakonnicy zobowiązali się chronić pielgrzymów i szlaki pielgrzymkowe. Od ówczesnego króla Jerozolimy Baldwina II otrzymali na siedzibę skrzydło pałacu, przylegające do dzisiejszego meczetu al-Aksa, czyli dawnej Świątyni Salomona. Potoczna nazwa pochodzi od łacińskiego słowa _ templum _, czyli świątynia.

Do Polski templariuszy sprowadził około 1155 roku wracający z krucjaty książę Henryk Sandomierski (syn Bolesława Krzywoustego). Miał im nadać Opatów z 16 wsiami. W naszym kraju templariusze posiadali najprawdopodobniej dziewięć komandorii: w Rurce, Chwarszczanach, Leśnicy, Oleśnicy Małej, Czaplinku, Myśliborzu, Wielowsi i Wałczu.

Templariusze i ich architektoniczne perełki
Nie ulega żadnej wątpliwości, że najliczniej zakon budował kaplice. Najbardziej charakterystyczne były te założone na planie centralnym, tzn. koła lub wieloboku. Przez długi czas badacze byli przekonani, że wszystkie owalne budowle, które powstały w XII-XIV wieku w Europie były ich autorstwa. Okazuje się jednak, że w rzeczywistości zbudowali ich tylko trzynaście - sześć w Anglii, dwie we Francji i po jednej w Niemczech, Portugalii, Włoszech i Ziemi Świętej. Najokazalszą była zniszczona w 1796 roku podczas rewolucji francuskiej rotunda w paryskiej komandorii zakonnej. Naukowcy, którzy badają architekturę templariuszy, podzielili się w sprawie tych kościołów na dwa obozy. Według jednych rotundowe świątynie stanowiły ideowe kopie kościoła Św. Grobu w Jerozolimie, drudzy widzieli w nich nawiązanie do Kopuły na Skale, znajdującej się w jerozolimskiej dzielnicy Templum, którą niektórzy krzyżowcy postrzegali jako Świątynię Salomona.

Do czasów współczesnych w Anglii przetrwały tylko cztery kościoły na planie centralnym - Temple Church w Londynie, Little Maplestead w Essex, St Sepulchre's w Northampton i Holy Sepulchre w Cambridge. Najbardziej znana jest świątynia ze stolicy Wielkiej Brytanii.

Londyński Temple Church jest usytuowany między ulicą Fleet Street a Tamizą i był pierwotnie angielską siedzibą templariuszy. Do dzisiaj we wnętrzu zachowało się wiele elementów nawiązujących do założycieli tego miejsca – kamienne głowy rycerzy-zakonników wystające ze ścian, postaci utrwalone na witrażach czy rzeźby nagrobne, m.in. Williama Marshala, opisywanego jako „najlepszy rycerz jaki kiedykolwiek żył”. Na początku XIII wieku kościół pełnił także funkcję królewskiego skarbu.

Pobliska stacja metra Temple Station wzięła swą nazwę właśnie od tego miejsca, choć wiele osób upatruje w niej odwołanie do jakiejś znajdującej się w okolicy świątyni (ang. _ temple _). Podobnie jak znajdująca się nieopodal Temple Bar, czyli XIX-wieczna brama prowadząca do City of London – specyficznej jednostki administracyjnej na prawach miejskich, usytuowanej w samym sercu stolicy Wielkiej Brytanii.

W tej chwili świątynia jest własnością Inner Temple i Middle Temple, dwóch londyńskich towarzystw prawniczych. Pełni funkcję kościoła parafialnego, są w niej odprawiane regularne nabożeństwa, a także śluby członków wspomnianych gildii adwokackich. Można ją także zwiedzać – bilet wstępu kosztuje 5 funtów szterlingów.

Wracając do templariuszy, warto poznać historię zakonu do jego tragicznego końca. Kiedy Królestwo Jerozolimskie upadło w 1291 roku, przenieśli się oni do Francji. Jej król, Filip IV Piękny, miał u nich wielkie długi. Doprowadziło to do słynnego procesu w 1307 roku, w wyniku którego wielkiego mistrza Jakuba de Molay i 54 innych dostojników zakonnych spalono na stosie. Zarzucono im herezję, świętokradztwo, czary, rozpustę i spiskowanie z Saracenami. Ulegając naciskom, papież Klemens V rozwiązał zakon w 1312 roku. Dobra templariuszy przekazano joannitom, a część majątku we Francji zagarnął król.

W 2004 roku światło dzienne ujrzało jednak sensacyjne odkrycie włoskiej badaczki prof. Barbary Frale. Podczas poszukiwań w Archiwum Watykańskim, odnalazła ona uznany za zaginiony XIV-wieczny dokument - pergamin z Chinon. Jest to zapis papieskiego śledztwa prowadzonego w zamku Chinon. Z jego treści wynika, że choć głowa Kościoła wiedziała o nadużyciach w zakonie, nie uważała wielkiego mistrza i jego współpracowników za heretyków. Od 2007 roku dokumenty są udostępnione przez Watykan.

Urszula Drukort-Matiaszuk/ik