Kozy - największa polska wieś

Kilka gospodarstw, stare chaty czy ceglane domki, zabudowa jednorodzinna, może jakiś niewielki blok i sklep spożywczo-przemysłowo-monopolowy. To wszystko usytuowane przy jednej drodze – taki obrazek pojawia się większości z nas w odpowiedzi na hasło: polska wieś. Położone w woj. śląskim, na obszarze niemalże 27 km kw., Kozy są absolutnym zaprzeczeniem takiego stereotypowego myślenia. Poznajcie najludniejszą wieś w Polsce, która jest "zawsze lepsza".

Miejscowość, znajdującą się w powiecie bielskim, położoną nad 4 rzekami na północnych stokach Beskidu Małego, zamieszkuje 12,6 tys. osób. Ten urokliwy zakątek jest również jedną z najprężniej rozwijających się gmin w całym kraju – na jej terenie zarejestrowano 1,2 tys. podmiotów gospodarczych. Kozy położone są zaledwie 7,5 km na wschód od Bielska-Białej - wyjeżdżając z tego ośrodka drogą nr 52 w stronę Krakowa, trudno właściwie zauważyć, że znaleźliśmy się na terenie wsi. Jednak mieszkańcy nie chcą przyłączenia swojej świetnie funkcjonującej miejscowości do miasta. Są zadowoleni z tego, w jaki sposób najludniejsza wioska w Polsce się rozwija, pięknieje i wypełnia przesłanie wpisane w jej herb – _ semper melior _, czyli zawsze lepszy.

Legenda mówi, że w przeszłości na polanie wykorzystywanej do wypasu kóz powstały dwie osady – Kozy Górne i Kozy Dolne, które z czasem się połączyły. Mówi się także, że podczas najazdu Tatarzy wybili wszystkie tutejsze zwierzęta, poza dwoma kozami, które na pamiątkę tego wydarzenia trafiły później do herbu miejscowości. W parafialnych kronikach widniała natomiast wzmianka z 1326 roku o miejscu nazywanym_ Duabuscapris seu Siffridivilla _(łac. Kozy-posiadłość Zygfryda).

Kozy zwarty charakter miały już w 1776 roku, kiedy to we wsi pojawiła się numeracja domów. W XIX wieku była to jedna z najbogatszych miejscowości na ziemi oświęcimskiej, słynąca ze świetnych w swoim fachu murarzy i zakładów płócienniczych. Jej mieszkańcy byli świadomymi społecznie patriotami. W okresie II wojny światowej działała tu siatka konspiracyjna i oddział partyzancki AK. Od 1954 roku, kiedy to Kozy stały się odrębną gminą, na którą w tej chwili składa się tylko jedna wieś, zauważalny jest jej dynamiczny rozwój.

W Kozach funkcjonują obecnie: przedszkole, dwie szkoły podstawowe, gimnazjum i liceum ogólnokształcące. Pod koniec XX wieku oddano do użytku Centrum Sportowo-Widowiskowe, z halą z boiskiem do gier, salą gimnastyczną, siłownią, gabinetem rehabilitacyjnym oraz kawiarnią. Od 2001 roku kozianie i turyści mogą także korzystać z krytego basenu. Bogatą ofertę kulturalną i rozrywkową przygotowuje natomiast działający w pałacu Czeczów dom kultury.

Ze względu na piękne położenie i wiele atrakcji, Kozy to interesujące miejsce na wypoczynek. Przez gminę przebiegają 3 górskie szlaki turystyczne i Szlak Papieski. Największą atrakcją wsi jest neoklasycystyczny pałac Czeczów. Swój swój charakter zawdzięcza Matyldzie i Karolowi Jordanom, herbu Trąby, którzy byli jego właścicielami w XIX wieku i dokonali tu gruntownej przebudowy. Po renowacji w 2014 roku, obiekt został przekazany na cele kulturalne – znajduje się tu biblioteka gminna z Izbą Historyczną, sale koncertowa, teatralna i konferencyjna, galeria oraz pracownia plastyczna domu kultury.

Wokół pałacu rozciąga się największy obszar zielony w Kozach - ponad 2-hektarowy park, który został założony ok. dwa wieki temu, również przez rodzinę Jordanów. Stylizowany jest na styl angielski, z łąką, stawem, fontannami czy posągami. Znajdziemy w nim ponad 460 gatunków drzew, z których najcenniejszym okazem jest 200-letni platan klonolistny. W 2013 r. zajął on 2. miejsce w konkursie Europejskie Drzewo Roku. W 2014 r. cały obszar został zrewitalizowany, zyskał także oświetlenie.

Warto także odwiedzić kościół neoromańsko-gotycki z początków XX wieku, XIX-wieczną neobarokową willę czy stanowisko archeologiczne w miejscu, w którym stał w XIV wieku zamek. Nad Kozami wznosi się, mierzący 35 m wysokości, krzyż milenijny.

W najbliższą sobotę, 26 września, odbędzie się w Kozach już piąty z kolei Festiwal Koziańskich Duszonek. To tradycyjna regionalna potrawa, na którą składają się ziemniaki, kapusta, cebula i wędlina, przekładane warstwami w żeliwnym kociołku i pieczone na ognisku. Podczas imprezy każdy może przynieść swoją wersję potrawy, przygotować ją na jednym z ogólnodostępnych palenisk, po czym wziąć udział w konkursie z nagrodami.

Urszula Drukort-Matiaszuk/ik