Radom. Atrakcje. Gdzie napić się dobrego piwa?
Centrum dzisiejszego Radomia, znajdujące się na prawym brzegu rzeczki Mleczna, tylko w niewielkim stopniu odbija średniowieczny układ urbanistyczny. O czasach kazimierzowskich przypominają jedynie rynek i siatka ulic oraz pośrednio tzw. Dom Esterki – legendarnej żydowskiej kochanki króla (jak wiemy, postać ta została wymyślona, a sam dom jest późniejszy). Czy Radom ma miejsce, w którym można się napić dobrego piwa?
Wielką atrakcją miasta jest skansen – Muzeum Wsi Radomskiej, w którym jednak aż się prosi o czynną karczmę w stylu reymontowskim... Na razie jednak wszystkim miłośnikom dobrego piwa starczyć musi lokal przy ul. Moniuszki.
Rola ważnego niegdyś miasta, w którym podpisywano akty o znaczeniu państwowym – takie jak unia z Litwą (1401), czy składano hołdy lenne (w 1489 roku mistrz krzyżacki przysięgał wierność królowi polskiemu), z czasem nieco zmalała w związku z bliskością stołecznej Warszawy.
Pivovaria
Minibrowar Pivovaria rozpoczął działalność w 2008 roku i od razu wzbudził zainteresowanie piwoszy, nie tylko radomskich. Debiut ten poprzedziły długie przygotowania: choć sprzęt warzelniczy firmy Kaspar-Schulz od dawna był gotowy do użycia, niemal rok trzeba było czekać na dopełnienie wszelkich formalności. Browar restauracyjny należy do firmy Inter-Zampa, a prowadzą go państwo Piwońscy. Jest wyposażony w 3 unitanki i 8 tanków do leżakowania; może produkować przeszło tysiąc hektolitrów piwa rocznie. Asortyment tutejszej restauracji nie odbiega od oferty innych podobnych miejsc w Polsce – stale warzone jasne (ekstr.: 12,5% wag.) i pszeniczne (ekstr.: 12,9% wag.), a także zwyczajny pils. Warto spróbować piwa bursztynowego (ekstr.: 13,0% wag.; alk. 5,5% obj.), choć jego słodowy, słodki smak nie każdemu będzie odpowiadał. Sezonowo pojawiać się będzie zapewne piwo ciemne i koźlak (ekstr.: 16,3% wag.). Ten ostatni zebrał dobre recenzje na forach internetowych jako oryginalny i niepodobny do innych piw typu bock.
Tradycje piwne w Radomiu są oczywiście dużo starsze niż Pivovaria. Lustracje z XVI wieku poświadczają istnienie browarów w Radomiu – wówczas starostwie grodowym i siedzibie powiatu. Piwo zapewne warzono tu, i wcześniej, i później, mimo kryzysu i upadku miasta w drugiej połowie XVII wieku. Nowe czasy dla tutejszego piwowarstwa nastały na początku XIX wieku wraz z powstaniem zakładu Jana Lubońskiego; Józef Saski, poślubiwszy jego córkę, przejął też zarząd firmy. Browar szybko – bo już w drugiej połowie XIX stulecia – pokonał konkurencję i stał się największym zakładem tego typu w mieście.
W międzywojniu Radom był dużym ośrodkiem robotniczym (od 1936 roku należał do Centralnego Okręgu Przemysłowego). Tu powstawały słynne pistolety wisy, tu po wojnie działały m.in. „Łucznik” i zakłady obuwnicze („Bata”, potem „Radoskór”). Dzięki robotniczemu charakterowi miasta i zapotrzebowaniu na piwo browary Saskiego mogły się rozwijać. W 1914 roku sprzedawano tu 13 720 hl tego trunku, zaś w roku 1932 uwarzono 24 000 hl. W latach 20. wylansowano najbardziej znaną radomską markę „El” (Wszak wszyscy to wiecie, Radom słynie w świecie, od Karpat po Hel, piwem Saskiego El). Sascy otworzyli swój zakład piwowarski również w Ostrowcu Świętokrzyskim. W czasie II wojny światowej rodzina radomskich piwowarów zapisała piękną kartę, dając fikcyjne zatrudnienia, co uchroniło wiele osób od wywózki na roboty przymusowe. Znacjonalizowany w 1946 roku, browar działał aż do 1997 roku. Browar Saskiego przetrwał we wdzięcznej pamięci radomian do dziś.
Chmiel – zielone złoto. Roślina pnąca, bylina, o pędach długich na ok. 6 m, rozpowszechniona w umiarkowanej strefie klimatycznej Europy, Azji i Ameryki Północnej. Składnik piwa, w zasadzie dodatek o charakterze przyprawy. Ilość chmielu użyta podczas gotowania brzeczki decyduje o goryczce. Ekstrakt chmielowy (kiedyś suszone owoce chmielu – szyszki)
to podstawowy środek konserwujący piwo.
Pivovaria – restauracja, browar, klub
ul. Moniuszki 26
26-600 Radom
(0-48) 384 88 78
www.pivovaria.pl
Browar Zamkowy i sklep „Dionizos”
Tradycje radomskiego browaru kontynuuje niekomercyjny Browar Zamkowy (od 1997 roku), uznany przez Stowarzyszenie Regionalnych Browarów Polskich za najmniejszy w kraju – produkuje zaledwie 10,2 hl piwa rocznie. To browar domowy, utworzony i kierowany z pasją przez Jarosława Kołsuta. Warzy nie tylko piwo własnych marek (nawiązujących do przedwojennych), nie tylko uprawia na własne potrzeby chmiel, ale także zorganizował niby-muzeum piwowarstwa. W uruchomieniu browaru pomagali Kołsutowi Juliusz Saski, potomek Jana, Adam Filipczak, bezrobotny mistrz piwowarski z dawnego browaru Saskiego, Browar Jabłonowo, a także pracownicy Archiwum Państwowego w Radomiu i Muzeum im. Jacka Malczewskiego, którzy pomogli ożywić dawne marki Saskiego: „El”, „Bernard” (ciemne piwo, typ: klasztorne) i „Benedykt” (mieszanka 3 słodów). Piw tych można spróbować za darmo w sklepie monopolowym „Dionizos”, prowadzonym przez państwa Kołsutów (można tu dostać także inne opisane w tej książce piwa).
Niezależnie od tego, czy Browar Zamkowy uznamy za prawdziwy, czy tylko za domowy, odwiedzić go z pewnością warto.
Browar Zamkowy i sklep „Dionizos”
ul. Limanowskiego 71
26-600 Radom
(0-48) 331 13 78
www.browar.radom.pl
Okolica
Czarnolas – Muzeum Jana Kochanowskiego w pałacu Jabłonowskich, miejsce po nieistniejącym dworze poety i osławionej lipie; symboliczny grób Orszulki.
Kozienice – miejsce urodzenia Zygmunta Starego, pozostałości zespołu pałacowo-parkowego Stanisława Augusta Poniatowskiego.
Orońsko – XIX-wieczny zespół pałacowo-parkowy Józefa Brandta i Centrum Rzeźby Polskiej.
Pionki – skansen Leśnej Kolei Wąskotorowej na skraju Kozienickiego Parku Krajobrazowego.
Skaryszew – „Wstępy Skaryszewskie” – majowy jarmark konny organizowany od XV wieku. Centrum Wystawienniczo-Targowe przy ul. Piaseckiego organizuje paintball, jazdy na quadach itp.
Seria: Miejsca niezwykłe
Tytuł: Browary w Polsce
Autor: Aleksander Strojny