Kadzidło. Miejscowość. Stolica Kurpi

Kadzidło jest uważane za stolicę Kurpi. Kiedyś do tego tytułu pretendował Myszyniec, leżący w północnej części regionu, ale to właśnie w Kadzidle przetrwało to, co świadczy o tożsamości etnicznej Kurpi. Miejscowość jest najbardziej znanym ośrodkiem sztuki kurpiowskiej.

Jej elementy widać w zdobnictwie (kwiaty z bibuły i gęsich piórek, kierce, pająki, palmy, pieczywo obrzędowe), wycinankarstwie, hafciarstwie, koronkarstwie, budownictwie, strojach, a nawet w obróbce bursztynu. Właśnie z bursztynem związana jest nazwa wsi. Miejscowość słynęła kiedyś z wytwarzania kadzidła do kościołów, wykonywanego z drobinek bursztynu zmieszanego z jałowcem. Wieś powstała stosunkowo późno, bo dopiero w I połowie XVIII wieku. Kadzidło było dużym ośrodkiem tkactwa, a w XIX wieku otworzono tutaj fabrykę guzików z rogu, kości i masy perłowej. Do dzisiaj w Kadzidle i innych wsiach gminy kultywowane są tradycje sztuki ludowej.

W okolicy działa blisko 40 twórców ludowych. To właśnie dla ich wyrobów oraz zachwycającej przyrody warto przyjechać tutaj na dłużej. Nad zabudową Kadzidła wznoszą się dumnie wieże neobarokowego kościoła Ducha Świętego, zbudowanego w latach 1881-1886. W świątyni znajduje się renesansowy ołtarz główny, pochodzący z Kodenia. Cenną pamiątką są kropielnice wykonane z morskich muszli. Drewniany kościół, który stał tu od 1781 roku, przeniesiono do Dąbrówki. Przy wjeździe do Kadzidła, od strony Ostrołęki, znajduje się Zagroda Kurpiowska. Na wydmowym pagórku wznosi się kilka drewnianych budynków – dwie chałupy kurpiowskie z XIX wieku oraz kilka budynków gospodarczych. Są tu także amfiteatr i wiata. We wsi mieści się Spółdzielnia Rękodzieła Ludowego i Artystycznego „Kurpianka”. Zajmuje się ona zarówno wytwarzaniem, jak i sprzedażą gotowych produktów, wykonywanych przez okolicznych twórców. Spódzielnia szczyci się przede wszystkim wyrobami tkackimi i hafciarskimi, ale należący do niej rzemieślnicy i współpracujący
artyści wytwarzają także wiele innych pięknych rzeczy. Są to palmy wielkanocne z kolorowej bibuły, pisanki, figurki z ciasta chlebowego, tzw. „byśki”, wycinanki papierowe, bukiety kwiatów wykonywane z kolorowej bibuły oraz wyroby ze słomy, w tym tradycyjne pająki.

Największym wydarzeniem kulturalnym w Kadzidle jest „Wesele Kurpiowskie”, odbywające się w trzecią sobotę i niedzielę czerwca. To prezentacja nie tylko kultury regionu Kurpi, ale także ogólnopolskie spotkanie twórców i zepołów związanych z działalnością folklorystyczną. Głównym elementem odbywającej się od 1994 roku imprezy jest kurpiowski obrzęd weselny, w którym uczestniczą wszyscy turyści, przyjeżdżający do Kadzidła. Ulice i uliczki pełne są gości „weselnych”, którzy w przerwach pomiędzy elementami obrzędu poszukują na straganach najpiękniejszych wyrobów regionalnych.

Kurpie

Puszcza Zielona to pozostałość prastarych borów na dawnym pograniczu prusko-mazowieckim. Jeszcze w XV i XVI wieku był to dziki obszar, pokryty kilkusetletnimi lasami, którego mieszkańcy trudnili się bartnictwem i myślistwem. By zachęcić do osiedlania się na tym terenie, nowi przybysze otrzymywali od przedstawicieli króla tzw. wolniznę, czyli zwolnienie od podatków. Mieszkańcy podlegali jedynie władzy królewskiej. Szczególnie uprzywilejowani byli bartnicy, którzy mieli własną organizację, rządzącą się prawem bartnym spisanym w latach 1559 i 1616, zatwierdzonym ostatecznie w 1630 roku przez Zygmunta III Wazę. Wolność osobista, jaką cieszyli się mieszkańcy puszczy, została zniesiona po powstaniu styczniowym.

Cały region został wówczas poddany szczególnym restrykcjom carskim. Rozpoczęto także rabunkową gospodarkę, ogałacając okolicę z lasów. W efekcie Puszcza Zielona zamieniła się w teren rolniczy. Nieurodzajna gleba nie dawała dużych plonów i dopiero nawadnianie pól, możliwe dzięki gęstej siatce hydrograficznej i ciężkiej pracy, pozwoliło na rozwój rolnictwa, któremu zawdzięczamy dzisiejszy kurpiowski pejzaż. Takiego krajobrazu nizinnego nie spotka się nigdzie indziej. To szachownica łąk, sosnowych borów, wydmowych pagórków przepleciona nitkami rzek i potoków. Charakterystycznym elementem pejzażu są także żurawie... na wodę. Każda łąka wyposażona jest w kilka takich urządzeń, które zaopatrują poidła dla krów.

Wsie kurpiowskie to skupiska kilku lub kilkunastu zagród, rozrzuconych pomiędzy łąkami. Jedną z najbardziej urokliwych wsi są, rzadko odwiedzane, Oborczyska. Nie ma tutaj nowych domów. Wszystkie zabudowania tworzą jakby żywy skansen budownictwa kurpiowskiego. Wiele budynków jest odnowionych i odmalowanych, kilka opuszczonych. Znajdziemy tutaj także gospodarstwo agroturystyczne. Do wsi prowadzi ubity szutrowy trakt. Dzięki swojej ofercie Kurpie mają szansę stać się jednym z najciekawszych regionów turystycznych w Polsce. Już teraz działa tu wiele gospodarstw agroturystycznych, które umożliwiają bezpośrednie obcowanie z niezwykle ciekawą kulturą kurpiowską. Okolice Kadzidła można zwiedzić dzięki 14-kilometrowej okrężnej trasie spacerowej. Przez lasy, na północ od Kadzidła, prowadzi leśna ścieżka przyrodnicza o długości 16 km. Popularne od lat szlaki kajakowe, biegnące rzekami: Omulew, Szkwa, Rozoga i Pisa, doczekały się oznakowania i nowych miejsc biwakowych.

Okolice

Ostrołęka – duże miasto i stolica regionu kurpiowskiego. Miejsce największej bitwy Powstania Listopadowego i zwycięskiej szarży artylerii konnej gen. Józefa Bema. Rynek z klasycystycznym ratuszem z I połowy XIX wieku, zabudowa z XIX i XX wieku. Kościół farny Nawiedzenia NMP ufundowany w 1399 roku przez księcia mazowieckiego Janusza Starszego, odbudowany na przełomie XVII i XVIII wieku. Barokowy kościół poklasztorny św. Antoniego wybudowany w II połowie XVII wieku. Muzeum Kultury Kurpiowskiej przy rynku. Nowogród – dawniej ważny ośrodek administracyjny północnego Mazowsza, dzisiaj wieś gminna. Zespół bunkrów z lat 30. XX wieku, pozostałość linii umocnień na Narwi. Skansen budownictwa kurpiowskiego.

Łyse – wieś słynąca z procesji i konkursu palm kurpiowskich w Niedzielę Palmową. Ośrodek folkloru i sztuki kurpiowskiej. Drewniany kościół św. Anny z 1882 roku. Myszyniec – duży kurpiowski
ośrodek kulturalny na północy regionu. Monumentalny, neogotycki kościół wybudowany w latach 1909-1922.

Dlaczego Kurpie?

Nazwa Kurpie powstała w XIX wieku. Miała podkreślać odrębność i – co tu ukrywać – zacofanie gospodarcze regionu. Wywodzi się od chodaków z łyka lipowego, nazywanego „kurpiami”, które nosili mieszkańcy Puszczy Zielonej. Nazwy tej używali mieszczanie mazowieccy dla pogardliwego określenia ludzi, którzy chodzili w tego typu obuwiu w czasach fabrycznej produkcji butów ze skóry. Podczas II wojny światowej odrębność, butę i niezależność kurpiowską chcieli wykorzystać Niemcy. Zamierzali stworzyć z Kurpiów lud rzekomo nordycki, w opozycji do żywiołu słowiańskiego, zamieszkującego tereny na południe od Narwi. Podobnie zresztą było z polskimi góralami, dla których powstała nawet „niemiecka” nazwa Goralenvolk.

Kurpiowska Lokalna Organizacja Turystyczna
ul. Bogusławskiego 18, Ostrołęka (029) 764 51 95
Zagroda Kurpiowska, Oddział Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce
ul. Trasa Mazurska 2, Kadzidło (029) 761 82 00

Seria: Miejsca niezwykłe Tytuł: Zakątki na urlop i weekend Autor: Dariusz Jędrzejewski