Pojezierze Krzywińskie. Jedno z najpiękniejszych miejsc w Wielkopolsce

Pojezierze Krzywińskie to leżąca w środkowej części Pojezierza Leszczyńskiego kraina, jedna z najpiękniejszych i najbardziej urozmaiconych krajobrazowo w Wielkopolsce.

Śrem

Miasto nad Wartą w północnej części Pojezierza Krzywińskiego, na dawnym szlaku handlowym z Poznania do Wrocławia. Prawa miejskie Śrem otrzymał w 1253 r. i w 1393 r. po przeniesieniu na drugi brzeg Warty. Miał duże znaczenie gospodarcze do czasu potopu szwedzkiego, potem miasto ożyło dopiero w okresie zaborów.

Charakterystycznym elementem krajobrazu miasta jest zbudowana w 1909 r. 44-metrowa wieża ciśnień. Stanęła na miejscu rozebranej 100 lat wcześniej kaplicy pw. św. Mikołaja. W tym samym miejscu wznosił się kościół z XIII w. pod tym samym wezwaniem, prawdopodobnie najstarszy kościół w Śremie.

Rynek śremski otoczony jest XIX-wiecznymi kamienicami. Najbardziej reprezentacyjnym budynkiem jest ratusz z 1838 r. W południe każdego dnia rozlega się stąd hejnał śremski.

Na północ od rynku wznosi się śremska fara, kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, najcenniejszy zabytek w mieście. Jednonawowy kościół z prostokątnym prezbiterium o szerokości nawy wybudowany został w 1393 r. W 1. połowie XVI w. do zachodniego szczytu dobudowano 62-metrową wieżę. W kościele zachowały się pochodzące z przebudowy na przełomie XV i XVI w. późnogotyckie schodkowe szczyty, sklepienia gwiaździste i krzyżowe oraz przypory ścian. W centrum późnobarokowego ołtarza głównego znajduje się kopia dzieła Tycjana Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Po prawej stronie prezbiterium umieszczono obraz Adoracja Matki Boskiej przez św. Wojciecha i św. Stanisława (ok. 1620).

Przy ulicy Poznańskiej, kiedyś głównej drodze z centrum miasta w kierunku Poznania, wznoszą się zabudowania poklasztorne franciszkanów z przełomu XVII i XVIII w. oraz kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny. Kompleks otacza wybudowany w 1779 r. mur z bramkami. Barokowy, trójnawowy kościół halowy ma węższe i starsze prostokątne prezbiterium z 1. połowy XVII w. Barokowe i rokokowe wyposażenie pochodzi z XVIII w. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem, adorowanej przez franciszkanów. W jednym z ośmiu ołtarzy nawy głównej umieszczone są gotycko-renesansowe rzeźby Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana, pochodzące ze starej belki tęczowej. Przy zachodnim filarze znajduje się ambona w kształcie łodzi Piotrowej (ok. 1817).

Ulica Poznańska prowadzi do Parku Miejskiego im. Powstańców Wielkopolskich. Jest to największy park w Śremie. Jego początki sięgają 1888 r., stoi w nim pomnik powstańców.

Dwa inne zabytki Śremu to późnogotycki kościół pw. św. Ducha z 1614 r., przebudowany w 1840 r., oraz barokowa poklasztorna kaplica klarysek Matki Bożej Wniebowziętej.

Na południe od centrum miasta rozciąga się rynnowe, polodowcowe Jezioro Grzymisławskie. Wydłużone w kierunku południowym, ma aż 8 km długości. Odbywają się tu Motorowodne Mistrzostwa Europy.

Cztery kilometry na wschód od centrum Śremu znajduje się Zespół Przyrodniczo-Krajobrazowy Łęgi Mechlińskie. Jest to fragment doliny Warty z największym w okolicy miasta kompleksem lasów łęgowych i grądowych oraz przyległe do niego kompleksy podmokłych i zalewowych łąk i pastwisk. Na terenie zespołu występuje ok. 100 gatunków ptaków, a także żółwie błotne, bobry i wydry.

Dolsk

Jedno z najmniejszych miast Wielkopolski, 12 km na południe od Śremu w obniżeniu terenu pomiędzy dwoma jeziorami: Dolskim Wielkim i Małym.

Prawa miejskie nadał Dolskowi w 1359 r. Kazimierz Wielki. Od połowy XIII w. do 1798 r. Dolsk należał do biskupów poznańskich. W 1866 r. powstało tu pierwsze w Wielkopolsce Kółko Rolnicze. Dolsk zachował stary małomiasteczkowy układ urbanistyczny z rynkiem przeciętym starym szlakiem handlowym i przedmieściami na stokach wzniesień. Rynek otaczają piętrowe kamieniczki z XIX i XX w. W zachodniej części znajduje się ratusz, który powstał przez połączenie trzech sąsiadujących ze sobą budynków.

W sąsiedztwie rynku stoi drewniany kościół z 1618 r. pw. św. Ducha. W ołtarzu głównym znajduje się płaskorzeźba ze sceną koronacji Najświętszej Marii Panny oraz rzeźby św. Jana Ewangelisty i św. Mateusza. W jednym z ołtarzy bocznych umieszczony jest obraz św. Walentego. Na belce tęczowej z krucyfiksem wyryto datę budowy – rok 1618.

W zachodniej części miasta wznosi się późnogotycki kościół parafialny św. Michała Archanioła, zbudowany ok. 1460 r. z fundacji biskupa poznańskiego Andrzeja Bnińskiego. W ołtarzu głównym znajduje się renesansowy obraz Koronacja Matki Boskiej z 1627 r. Na uwagę zasługuje również gotyckie sklepienie gwiaździste. Z kościołem sąsiaduje późnobarokowa plebania z połowy XVIII w. Niedawno wewnątrz odkryto rokokowe polichromie z ok. 1750 r.

Na zachód od centrum miasta, nad Jeziorem Dolskim Wielkim stoi neobarokowy dwór z 1909 r. Wraz z zabudowaniami folwarku, stajniami i brzegami jeziora stanowi część dużego ośrodka rekreacyjnego. Nieco dalej na wzgórzu wznosi się barokowy kościół z 1685 r. pw. św. Wawrzyńca.

Przy drodze prowadzącej do Trąbinka (wyjazd z Dolska w kierunku Śremu) znajduje się przydrożny parking. Prowadzi z niego ścieżka spacerowa na punkt widokowy (113,8 m n.p.m.), skąd widać panoramę Dolska i całej okolicy.

Błażejewo

Wieś 6 km od Dolska. Znajduje się tu niewielki drewniany kościółek pw. św. Jakuba Apostoła z 1676 r. Fundatorem był ksiądz Stanisław Grudowicz, inicjator budowy Oratorium Księży Filipinów na Świętej Górze w Gostyniu. Kościółek wzniesiono z drewna, którego wycinkę na potrzeby bazyliki prowadzono w okolicznych lasach. Wyposażenie kościoła jest późnorenesansowe i barokowe.

Cichowo

Mała wieś nad jeziorem Cichowo w gminie Krzywiń. W średniowieczu Cichowo należało do klasztoru Benedyktynów w Lubiniu, później majątek przejęli świeccy właściciele. We wsi na stromym brzegu jeziora zachował się neobarokowy dwór z 1908 r. wraz z parkiem krajobrazowym. Zbudował go ówczesny właściciel Cichowa, Mieczysław Bukowiecki. Ciekawostką parku jest torowisko dawnej kolejki polnej z folwarku.

Cichowo słynie z Folwarku Soplicowo. To skansen będący oryginalną scenografią Alana Starskiego do Pana Tadeusza w reżyserii Andrzeja Wajdy. Po nakręceniu filmu scenografia ta została rozebrana, a następnie zmontowana na nowo w Cichowie. W Soplicowie znajdują się: lamus, wozownia, stajnie, spichlerz, stodoła, kurnik, żuraw wraz ze studnią. Właścicielem jest Krzywińskie Towarzystwo Kulturalne. Opiekunem Soplicowa jest Marek Pinkowski, treser i znawca natury zwierząt, konsultant filmowy w sprawach zwierzęcych, który tutaj umieścił swoją akademię zwierząt filmowych.

Lubiń

Wieś w gminie Krzywiń, przy dawnym szlaku handlowym z Poznania do Wrocławia. Znajdują się tu dwa bezcenne zabytki sakralne: klasztor Benedyktynów i kościół pw. św. Leonarda.

Kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny z XI w. mimo barokowej przebudowy zachował wiele wcześniejszych elementów romańskich i gotyckich. W XVIII w. dobudowano transept mieszczący dwie kaplice. Romańskie pozostały dolne części nawy i wieży oraz część murów prezbiterium i zakrystii. Zachował się wschodni gotycki szczyt z 1444 r. Nawę od zachodu zamyka późnogotycka wieża z 1. połowy XVI w. Wnętrze jest ozdobione barokową dekoracją stiukową. Polichromie sklepień z wyobrażeniem m.in. scen ze Starego Testamentu oraz z życia Matki Boskiej i św. Benedykta pochodzą z początku XVIII w. Późnobarokowy ołtarz główny (1730–1738) oraz rzeźbione stalle wykonał warsztat wybitnego, związanego z Wrocławiem rzeźbiarza Jana Jerzego Urbańskiego. W polu środkowym ołtarza umieszczony jest obraz Narodzenie Najświętszej Marii Panny, wykonany zapewne w kręgu Pawła Trogera.

W kaplicach św. Benedykta i Matki Boskiej Różańcowej znajdują się obrazy świętych, wizerunek Matki Boskiej z Dzieciątkiem oraz rokokowe ołtarze. Rokokowa jest także ambona oraz tron opacki i chór muzyczny z organami z lat 1670–1690. Według tradycji w lubińskim klasztorze miał być pochowany Władysław Laskonogi, w świątyni znajduje się jego płyta nagrobna.

Z zabudowań klasztornych z XVII i XVIII w. zachowały się: piętrowe, podpiwniczone skrzydło zachodnie, część dwupiętrowego skrzydła północnego oraz fragment krużganków, łączących skrzydło zachodnie z kaplicą św. Benedykta.

Przed kościołem rośnie potężny kasztanowiec (obwód 520 cm, wiek ok. 235 lat).

Naprzeciw kościoła klasztornego, na sąsiednim wzgórzu, wznosi się kościół parafialny pw. św. Leonarda, ufundowany przez benedyktynów w XII w. Istniejący do dzisiaj kościół pochodzi z XIII w. Budynek był rozbudowany w latach 1549–1556 i na przełomie XVI i XVII w. Po kasacie zakonu kościół był użytkowany przez ewangelików.

Najstarsze fragmenty świątyni to: kamienna romańska absyda z oknem i fryzem z XIII w., prezbiterium i wschodnia kwadratowa nawa. Z czasów pierwszej przebudowy zachował się gotycko-renesansowy wschodni schodkowy szczyt, z drugiej – manierystyczny szczyt zachodni z przełomu XVI i XVII w. Wnętrza kościoła są surowe, bez ozdób i dekoracji.

Krzywiń

Miasto w sercu Pojezierza Krzywińskiego, stąd rozchodzą się drogi we wszystkie strony rejonu. W centrum znajduje się rynek z kilkunastoma zabytkowymi kamieniczkami, parterowym ratuszem z 1905 r. i kamienną figurą św. Wawrzyńca. Nieopodal wznosi się gotycki kościół parafialny pw. św. Mikołaja, zbudowany z inicjatywy benedyktynów z Lubinia. Najstarszym elementem jest datowane na połowę XV w. prezbiterium. Nawa jest prawie o wiek starsza. Kościół był wielokrotnie remontowany i rozbudowywany. Ołtarz główny i cztery ołtarze boczne pochodzą z 1. połowy XVII w. W ołtarzach znajdują się rzeźby świętych z XV i XVI w. W prezbiterium zwraca uwagę renesansowy nagrobek ze stojącą postacią wyobrażającą zmarłego w 1571 r. podkomorzego poznańskiego, Andrzeja Miaskowskiego.

2 km na zachód od Krzywinia, na przeciwległym brzegu kanału Obry leży Czerwona Wieś. Zachował się tam, wprawdzie gruntownie przebudowany w XVIII w., romański kościół św. Idziego z XIII w. W lasach w pobliżu wsi leży rezerwat przyrody Czerwona Wieś, utworzony w celu ochrony skupisk drzewiastych okazów jałowca.

Zbiornik Wonieść

Sztuczne jezioro utworzone w rynnie rzeki Samicy po postawieniu zapory niedaleko ujścia do kanału Obry. Zbiornik ma długość 12,8 km i od 200 do 1300 m szerokości; przedzielony jest śluzą we wsi Zgliniec. Zbiornik obejmuje zasięgiem pięć dawnych jezior: Drzeczkowskie, Witosławskie, Wojnowickie, Jezierzyckie i Wonieskie. Południowa jego część podzielona na osobne stawy wykorzystywana jest do hodowli ryb. Północna jest wykorzystana rekreacyjnie. Największym ośrodkiem turystycznym nad Wonieścią jest Nowy Dębiec, leżący w połowie długości na wschodnim brzegu.

Osieczna

Miasto w powiecie leszczyńskim nad Jeziorem Łoniewskim. Przy wjeździe od strony Leszna przyjezdnych witają trzy drewniane wiatraki koźlaki – najstarszy, środkowy, z XVIII w. Z przeciwległej strony Osiecznej wznoszą się późnobarokowe zabudowania klasztoru i kościoła Franciszkanów Reformatów. Sprowadził ich tu w 1622 r. Adam Olbracht Przyjemski. W latach 1680–1682 z fundacji Jana z Bnina Bnińskiego, zbudowano klasztor. Klasztorny kościół św. Walentego powstał w latach 1729–1733 według projektu Pompea Ferarrego, na miejscu dawnej kaplicy świętego Walentego.

Klasztor skasował rząd pruski w 1834 r., franciszkanie powrócili do niego w 1861 r., aby prowadzić dom księży emerytów. Do wybuchu II wojny światowej mieściło się tu studium filozofii. W czasie okupacji hitlerowskiej kościół został zamknięty, następnie zniszczony i ograbiony. Klasztor zamieniono na więzienie dla sióstr elżbietanek i osób świeckich. Po wojnie umieszczono w nim działający do dziś nowicjat.

Wyposażenie wnętrza świątyni jest rokokowe, wykonane w latach 1784–1787 przez Antoniego Schultza z Rawicza i braci zakonnych. W bocznym ołtarzu znajduje się obraz patrona kościoła. Cennymi zabytkami są cztery obrazy ołtarzowe Franciszka Smuglewicza i krucyfiks w ołtarzu głównym. W kościele znajduje się obraz Matki Bożej Bolesnej tzw. Osieckiej, koronowany przez arcybiskupa poznańskiego Jerzego Strobę w 1979 r.

Nad jeziorem nieopodal rynku wznosi się zamek Borków z XV w. (dziś sanatorium dziecięce). Wielokrotnie przebudowywany, zatracił swoje dawne cechy. Obecny kształt nadały budowli przebudowy prowadzone w latach 1890–1908. Charakterystycznym elementem jest masywna czworoboczna baszta z małymi okrągłymi wieżyczkami w narożnikach. Można oglądać zachowany portal manierystyczny z herbem Nałęcz i inicjałami AC (Andrzej Czarnkowski) oraz tablice z herbem i datą 1601 oraz 1665.

Nad brzegami Jeziora Łoniewskiego znajduje się duże centrum rekreacyjne z plażą i kąpieliskiem.

Drzeczkowo

Trzy km na północ od Osiecznej. Zwiedzić tu można drewniany, XVIII-wieczny kościół parafialny, gdzie znajduje się XV-wieczny obraz adoracji Matki Boski z Dzieciątkiem. We wsi zachowały się dwa dwory. W niedalekim Witosławiu, nad Jeziorem Witosławskim, utworzony jest rezerwat przyrody Ostoja żółwia błotnego.

Burzliwe dzieje klasztoru Benedyktynów

Fundatorem klasztoru był w 1075 r. król Bolesław Śmiały. Książę Bolesław Pobożny, stryj Przemysła II, w 1258 r. ponowił fundację klasztoru. Mnich Maciej z Lubinia w 1257 r. po raz pierwszy zastosował określenie Polonia Maioris, co dało początek polskiej nazwie Wielkopolska. Klasztor wielokrotnie był niszczony, w XIII w. przez Tatarów, w XVII w. przez Szwedów. W 1836 r. został skasowany przez władze pruskie i częściowo zburzony. Po odzyskaniu niepodległości benedyktyni powrócili do Lubinia, by znowu opuścić klasztor w czasie II wojny światowej.

Garść przydatnych adresów

Klasztor Benedyktynów w Lubiniu
Lubiń,
tel. 065 517 72 22.

Folwark Soplicowo
Cichowo,
tel. 065 517 71 77.

Muzeum Śremskie
Śrem, ul. Mickiewicza 89
tel. 061 283 59 38.