Toruń dla ciekawych

Oprócz bogatej w zabytki Starówki warto poznać też inne, atrakcyjne miejsca w Toruniu. Jeśli czas na to pozwoli, możemy obejrzeć między innymi park etnograficzny, ruiny zamku królewskiego, osiedle uniwersyteckie czy też fragmenty dawnych fortyfikacji.

Podgórz

Początki tego osiedla, usytuowanego na lewym brzegu Wisły, sięgają XVI wieku i wiążą się z przeniesieniem osady spod zamku Dybów na nowe miejsce. Podgórz rozwijał się głównie jako ośrodek handlu zbożem. W 1611 roku król Zygmunt III Waza nadał mu prawa miejskie. Miasteczko zostało doszczętnie spalone w 1813 roku w czasie odwrotu wojsk napoleońskich. W 1832 roku utraciło prawa miejskie. Od końca XIX wieku Podgórz rozwijał się jako osiedle kolejarzy i wojskowych. Największym zakładem był Browar Pomorski. W 1938 roku Podgórz został przyłączony do Torunia. Najstarszym zabytkiem jest barokowy kościół św. św. Piotra i Pawła z XVII wieku i przylegający do niego klasztor Reformatów (po kasacie zakonu kościół stał się własnością franciszkanów), ukończony pod koniec XVIII wieku. Wyposażenie wnętrza jest przeważnie późnobarokowe. Na uwagę zasługują: wielki ołtarz w prezbiterium, tabernakulum oraz stacje Drogi Krzyżowej z końca XVIII wieku. W Podgórzu zachował się też budynek dawnego ratusza, wzniesiony w stylu
neogotyckim w 1907 roku z narożną wieżyczką zwieńczoną blankami. Jan Kazimierz w Podgórzu W 1658 roku w klasztorze w Podgórzu razem z dworem mieszkał król Jan Kazimierz, który kierował wojskiem w walce o zajęty przez Szwedów Toruń.

Kępa Bazarowa

To położona po drugiej stronie Wisły wyspa o długości przeszło 2,5 km i szerokości niespełna 0,5 km. Od lewego brzegu rzeki odcina ją Mała Wisła. Rozpościera się stąd wspaniały widok na toruńską Starówkę. Znajdująca się tu platforma widokowa jest często zajęta przez fotografików lub turystów, pragnących utrwalić na zdjęciach piękne widoki miasta oglądanego od strony Wisły. Warto przyjechać tu z aparatem zwłaszcza po zmierzchu, gdy Starówka jest iluminowana. Na Kępie znajduje się hotel Dom Sportowca oraz przystanek łodzi turystycznej Katarzynka II, kursującej na drugi brzeg Wisły. Wschodnią część wyspy zajmuje rezerwat leśny Kępa Bazarowa, utworzony w 1987 roku. Obejmuje on powierzchnię ponad 32 ha, którą porasta naturalny las łęgowy wierzbowo-topolowy. Udostępniony dla turystów rezerwat stanowi oazę spokoju. W przeszłości jednak było to miejsce handlu i targów, czego pamiątką jest nazwa Kępa Bazarowa, nadana prawdopodobnie w XIII wieku. Przy brzegu cumowały wtedy statki z towarami z najdalszych stron, a
interesy prowadzili kupcy różnych narodowości. W 1500 roku Kępę połączył z brzegiem Starego Miasta pierwszy w Polsce stały most drewniany. Miał on 1050 m długości. Przy brzegu miejskim most miał konstrukcję Schwibbogen, szeroki łuk pod którym przepływały statki ze zbożem i innymi towarami w dół Wisły.

I pokój toruński

Kępa zapisała się w historii jako miejsce zawarcia I pokoju toruńskiego między królem Władysławem Jagiełłą a Krzyżakami w 1411 roku. Rejs Katarzynką Obecnie przez Wisłę kursuje łódka Katarzynka II. Pierwsza łódka o tej nazwie została uwieczniona w początkowych kadrach filmu „Rejs” Marka Piwowskiego. Statuty nieszawskie W 1454 roku przebywający na zamku król polski Kazimierz Jagiellończyk wydał Statuty nieszawskie, gwarantujące nowe przywileje dla stanu szlacheckiego.

Zamek Dybowski

Na lewym, porośniętym drzewami brzegu Wisły, znajdują się obszerne ruiny zamku Dybów, nazywanego również Nieszawą. Zamek wzniesiono w 1. ćwierci XV wieku na polecenie króla Władysława Jagiełły. Obiekt pełnił funkcję przygranicznej strażnicy, z której kontrolowano przeprawę przez Wisłę oraz poczynania Krzyżaków w Toruniu. Założenie zamkowe obejmowało dom mieszkalny, mury obronne i wieżę bramną. Całość otaczała fosa zasilana wodą z rzeki. Zamek ucierpiał podczas wojen polsko-krzyżackich oraz w późniejszym czasie, gdy szturmowali go Szwedzi, oddziały rosyjskie i żołnierze napoleońscy. Do dziś zachowały się mury obwodowe, fragmenty narożnych wieżyczek oraz pozostałości wieży bramnej i ścian domu mieszkalnego. Zamkiem opiekuje się bractwo rycerskie. W malowniczej scenerii odbywają się turnieje rycerskie i inne imprezy plenerowe.

Plac Mariana Rapackiego

Plac został wytyczony w latach 30. ubiegłego wieku. Początkowo od stojącego przy nim neorenesansowego gmachu Banku Rzeszy nosił nazwę placu Bankowego. W budynku banku mieści się obecnie Collegium Maximum UMK oraz Muzeum Uniwersyteckie z Salą Senatu, w której odbywają się najważniejsze uczelniane uroczystości. Nieopodal znajduje się pomnik Helios, odsłonięty w 1973 roku dla upamiętnienia 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika. Autorem monumentu jest artysta rzeźbiarz Józef Kopczyński. Przy placu stoi też gmach pochodzący z 1939 roku, wybudowany dla Miejskiej Komunalnej Kasy Oszczędności. W połowie ubiegłego wieku przeniesiono tu archiwalne zbiory miejskie. W zbiorach archiwum znajdują się m.in. zabytkowe dokumenty cechowe, plany i mapy oraz pamiątki związane z rodziną Koperników.

Z dziejów archiwum

Archiwum toruńskie należy do najstarszych w kraju. Jego początki sięgają średniowiecza. Dawniej mieściło się w ratuszu staromiejskim. W 1951 roku archiwum zostało upaństwowione. Dąb papieski W pobliżu Collegium Maximum rośnie jeden z czterech papieskich dębów, zasadzonych w Toruniu. Posadzono go w 2002 roku jako symbol przyjaźni Torunia i Bydgoszczy oraz na pamiątkę wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II w obu tych miastach w czerwcu 1999 roku.

Muzeum Etnograficzne i Park Etnograficzny

Muzeum powstało w 1959 roku. Jego założycielką i wieloletnim dyrektorem była prof. Maria Znamierowska-Prufferowa (1898–1990), której imię nadano muzeum w 1999 roku. Placówka położona jest w centrum miasta, na plantach. Na obszarze 2,3 ha znajdują się: XIX-wieczny budynek dawnego Arsenału, dawny fort, współczesny pawilon z salą wystawową, Park Etnograficzny oraz amfiteatr dysponujący 800 miejscami. W parku zgromadzono prawie 30 obiektów architektury wiejskiej, głównie z XVIII i XIX wieku, przeniesionych tu z Kujaw, Borów Tucholskich, Kaszub, Kociewia a także ziemi chełmińskiej i dobrzyńskiej. Do zwiedzania udostępnione są trzy pełne zagrody, z Kujaw, Kaszub i Borów Tucholskich, oraz inne obiekty, takie jak spichlerz dworski, kuźnia, remiza strażacka, szałas pasterski, wiatrak „koźlak”, młyn wodny, czy mieszkalna barka rybacka. We wnętrzach chat i budynków zgromadzone zostały sprzęty ukazujące różnorodne zajęcia i prace domowe oraz gospodarskie. Wystrój izb w chatach zmienia się w zależności od obchodzonych
corocznie świąt. Uzupełnieniem obiektów wiejskiej architektury są piwnice-ziemianki, studnie, płoty, kapliczki przydrożne, przydomowe ogródki kwiatowe i warzywne. Muzeum jest organizatorem wielu imprez plenerowych, spośród których najpopularniejsze są: Międzynarodowe Spotkania Kapel Ludowych, Festiwal Folkloru Miejskiego i Święto Piernika.

Zaproszenie do karczmy

Na terenie muzeum w 200-letniej kaszubskiej chacie czynna jest karczma U Damroki, serwująca staropolskie dania i regionalne przysmaki.

Ogród zoobotaniczny

Początki ogrodu sięgają 1797 roku, gdy Johann Gottlieb Schultz, botanik z zamiłowania a lekarz z wykształcenia, założył w zakupionym majątku ogród dendrologiczny. W testamencie zapisał go Królewskiemu Gimnazjum w Toruniu z przeznaczeniem na cele dydaktyczne. Obecnie w ogrodzie o powierzchni 3,8 ha rośnie ponad 500 drzew, spośród których sosna czarna, platan klonolistny i dąb szypułkowy uznane zostały za pomniki przyrody. Na przełomie lat 60. i 70. ubiegłego wieku sprowadzono do ogrodu pierwsze zwierzęta. Dziś mieszka ich tutaj około 150, m.in. surykatki, emu, muflony, kuny, niedźwiedź himalajski, jenoty, owce grzywiaste i żubry. W herpetarium obejrzeć można liczne gatunki gadów, w tym boa dusiciela, kameleona i gekony. Dumą ogrodu jest otwarta w 2002 roku ptaszarnia z egzotycznymi mieszkańcami. W ogrodzie działa ponadto Ośrodek Edukacji Przyrodniczo-Ekologicznej, a w zabytkowym budynku zwanym Willą Laegnera mieści się Galeria Sztuki Przyrodniczej. Atrakcjami przygotowanymi z myślą o najmłodszych są: plac
zabaw, minizoo i przejażdżki na kucu.

Park Miejski

Między ulicą Bydgoską a Martwą Wisłą rozciąga się Park Miejski o powierzchni około 25 ha. Jest to najstarszy i największy park Torunia, założony w 1822 roku w stylu angielskim. Położenie parku na skarpie przyczyniło się do zróżnicowania krajobrazowego poszczególnych jego fragmentów. Spotykamy tu układy regularne (klomby, kwietniki) oraz bardzo malownicze, naturalne grupy drzew, laski i zagajniki, pomiędzy którymi wiją się ścieżki. W parku rośnie ponad 60 gatunków drzew i 30 gatunków krzewów rodzimych i egzotycznych. Ozdoba parku to dolina ze stawem i sztuczną kaskadą. Uroczym miejscem jest też zakątek Idylla z marmurową ławką z popiersiem Fryderyka Schillera, ustawioną w 1909 roku dla upamiętnienia 150 rocznicy urodzin poety. W 1997 roku park został wpisany do rejestru zabytków.

Przedmieście Bydgoskie

To najładniejsze przedmieście Torunia położone jest wzdłuż Wisły na zachód od Starówki. Na przełomie XIX i XX wieku nastąpił tu największy rozwój budownictwa mieszkaniowego. W sąsiedztwie parku i ogrodu najchętniej osiedlali się oficerowie, urzędnicy oraz przedstawiciele wolnych zawodów. Do dziś na Przedmieściu Bydgoskim zachowały się piękne eklektyczne i secesyjne domy sprzed stu lat. Warty obejrzenia jest m.in. szachulcowy dom z początku XX wieku przy ulicy Bydgoskiej 50/52 oraz dom pod nr. 100, w którym mieszkał młodopolski twórca Stanisław Przybyszewski.

Pamięci księdza Jerzego

Podążając w kierunku Przedmieścia Bydgoskiego, u zbiegu ulic Bydgoskiej i ks. Jerzego Popiełuszki można zobaczyć głaz narzutowy z tablicą poświęconą księdzu Popiełuszce, który, porwany przez SB 19 października 1984 roku, usiłował w tym miejscu uwolnić się z rąk oprawców.

Uniwersytet Mikołaja Kopernika

W zachodniej części miasta, na Bielanach, znajduje się Osiedle Uniwersyteckie. Uniwersytet w Toruniu powstał w 1945 roku. Początkowo była to dwuwydziałowa uczelnia. Obecnie UMK tworzy 14 wydziałów, na których uczy się 40 tysięcy studentów. Wykłada tu ponad 2 tysiące nauczycieli akademickich, w tym prawie 600 profesorów i doktorów habilitowanych. Dyrektorem utworzonego w 1997 roku Centrum Astronomii jest prof. Aleksander Wolszczan, odkrywca pierwszego pozasłonecznego układu planetarnego. 7 czerwca 1999 roku w Auli UMK z rektorami polskich szkół wyższych oraz przedstawicielami świata nauki polskiej spotkał się papież Jan Paweł II. W piątą rocznicę tego spotkania Senat uczelni nadał Ojcu Świętemu tytuł doktora honoris causa UMK. Każdego roku na uczelni odbywa się około 100 konferencji, sympozjów i sesji naukowych. Na Wydziale Biologii i Nauki o Ziemi działa Muzeum Przyrodnicze, a w Bibliotece Uniwersyteckiej prezentowane są wystawy zdjęć.

Pomnik Artylerzystów

Na rozległym placu Zwycięstwa znajduje się monumentalny pomnik składający się z trzech elementów. Płytę z napisem „Wieczna cześć i chwała artylerzystom” oraz pomnik odsłonięto w 1980 roku. Natomiast w maju 1993 roku odsłonięta została trzecia część – płyta ufundowana przez Wyższą Szkołę Oficerską w Toruniu.

Kaszczorek

Peryferyjna dzielnica, a raczej willowe przedmieście, malowniczo położone na prawym brzegu Wisły w pobliżu ujścia Drwęcy, to dawna wieś, przyłączona do Torunia w 1976 roku. Znajduje się tu gotycki kościół Podwyższenia Krzyża Świętego, wzniesiony na początku XIV wieku, odbudowany po pożarze w 1966 roku. Pod koniec XVII wieku do świątyni dobudowano kwadratową drewnianą wieżę. Obiekt jest nocą pięknie iluminowany. W Kaszczorku można zwiedzić Park Etnograficzny (pow.1,3 ha) toruńskiego Muzeum Etnograficznego. Obejmuje on autentyczne gospodarstwo, użytkowane do lat 60. ubiegłego wieku przez wielopokoleniową, tradycyjną rodzinę rolniczo-rybacką. W zagrodzie znajduje się drewniana chata z XVIII wieku, stodoła zrębowa, kamienna obora z drewnianą wozownią, szopa, drewutnia, a także „szałer” do przechowywania sprzętu rybackiego. Przy chacie odtworzono ogródek kwiatowy i warzywny oraz sad z piecem chlebowym i suszarnią owoców. W parku można obejrzeć dwie barki mieszkalne, prom przewozowy i sprzęt rybaków rzecznych.

Twierdza Toruń

Niemal od zarania miasta (w XIII wieku) Toruń posiadał fortyfikacje, chroniące go przed obcymi wojskami. Po dramatycznej obronie miasta przed Szwedami w 1629 roku średniowieczne mury obronne wzmocniono w XVII wieku ziemnymi nowożytnymi fortyfikacjami bastionowymi. Niestety nie powstrzymały one armii szwedzkiej w 1655 roku, która bez problemu zajęła miasto. Wprowadzenie w drugiej połowie XIX wieku gwintowanych luf, dających działom większą celność i siłę ognia, oraz wynalezienie prochu bezdymnego sprawiło, że władze pruskie zadecydowały o przekształceniu Torunia w miasto-twierdzę. Budowę nowoczesnego pierścienia fortyfikacji, która trwała z przerwami 37 lat, rozpoczęto w 1872 roku. W tym czasie wzniesiono prawie 200 obiektów obronnych, w tym 7 fortów głównych, 6 pośrednich, 6 baterii artyleryjskich (3 pancerne i 3 odkryte), 32 duże schrony piechoty oraz 52 pomocnicze schrony międzypola (26 artyleryjskich i 26 amunicyjnych). Ostatni raz twierdzę toruńską zmodernizowano w 1914 roku, ale rozwój artylerii,
zwłaszcza pojawienie się nowej amunicji, spowodował, że jej militarne znaczenie po zakończeniu I wojny światowej znacznie zmalało. Podczas II wojny światowej Niemcy użyli fortów VIII i IX jako miejsca do przetrzymywania więźniów w warunkach zbliżonych do panujących w obozach koncentracyjnych. Fort VII stał się miejscem masowych mordów. Do dziś w dobrym stanie zachowało się 15 fortów, z których część udostępniono zwiedzającym. Najciekawszy jest fort IV Stanisława Żółkiewskiego, który został przekształcony w obiekt muzealno-noclegowy. Na dziedzińcu stoją działa i samochody wojskowe, a w środku, w doskonale zachowanych wnętrzach, mieści się baza noclegowa i restauracja.

Seria: Miasta dla ciekawych
Tyruł: Toruń i Bydgoszcz
Autor: Tomasz Kaczyński