Z Grodna w głąb Białorusi, czyli silne implikacje

Grodno stanowi znakomity punkt wypadowy m.in. do Nowogródka (160 km), gdzie można zakotwiczyć na kilka dni, przy okazji wyprawiając się do Miru, Nieświeża czy nad jezioro Świteź. Innym, dobrym miejscem na jedno- lub dwudniowy wypad z Grodna jest Słonim (150 km), skąd już tylko rzut kamieniem do Żyrowic czy Synkowicz.

Murowanka (Мурованка)

Ci, którzy lubią zbaczać z utartych szlaków, obowiązkowo powinni zahaczyć o Murowankę. Znajdująca się na trasie z Grodna do Lidy wioska słynie z jednego z najcenniejszych zabytków gotyckich na Białorusi – zbudowanej na początku XVI w. cerkwi obronnej (Замковая Гора). Pierwotnie prawosławna, później unicka, potem znów prawosławna, w okresie II Rzeczypospolitej funkcjonowała jako kościół katolicki. Po II wojnie światowej została zamknięta, a obecnie znów jest świątynią prawosławną. Zbudowana z czerwonej cegły, z bielonymi niszami okiennymi i czterema narożnymi wieżami, nakryta wysokim dachem, dominuje nad drewnianą zabudową wioski. We wnętrzu świątyni zachowały się oryginalne sklepienia krzyżowe, jest też tablica upamiętniająca fundatorów cerkwi – rodzinę Kostrowickich z niedalekiego Kościeniewa. Druga warta zobaczenia cerkiew obronna znajduje się w Synkowiczach pod Słonimem.

Lida (Лида)

Lida należy do tych miast znajdujących się na drodze z Grodna do Nowogródka, których odwiedzenie nie stanowi priorytetu podróżniczej wędrówki, ale których, gdy już przez nie przejeżdżamy, grzechem (lekkim, ale zawsze) byłoby nie zwiedzić.

Najciekawszą budowlą miasta jest wzniesiony przez księcia Giedymina w latach 30. XIV w. z kamienia i cegły zamek książąt litewskich. Po jego śmierci władał nim Olgierd, potem jego synowie – Jagiełło i Witold. Zamek był na ówczesne czasy potężną twierdzą: wielokrotnie szturmowali go Krzyżacy (częstokroć wspierani przez zaciężne wojska rycerstwa angielskiego, francuskiego czy skłóconych z Jagiełłą oddziałów Witolda), książę smoleński Jurij Światosławowicz czy zbuntowany kniaź Świdrygiełło. Tylko jeden atak – Krzyżaków w 1384 r. – zakończył się sukcesem, a co za tym idzie – częściowym zniszczeniem twierdzy. Lidzki zamek dwukrotnie z woli książąt litewskich był przytułkiem wygnanych z Ordy chanów, gościł na nim – już jako Władysław i król Polski – Jagiełło (ze świeżo poślubioną Zofią Holszańską), zaś na początku XVI w., podczas najazdu tatarskiego przebywał tu król Aleksander. W 1655 r. zamek zajęli Kozacy, cztery lata później – wojska moskiewskie.

Ostateczną zagładę twierdzy przynieśli na początku XVIII w. Szwedzi. Od tego czasu pozostaje ona w ruinie. W dobrym stanie są tylko poddane restauracji w międzywojniu, mury. Obecnie trwają prace renowacyjne, które mają przywrócić zamkowi pierwotny wygląd. Zrekonstruowano już m.in. dwie wieże i drewnianą galerię obronną ciągnącą się wzdłuż korony murów ze strzelnicami. Można ją zobaczyć tylko z zewnątrz. Komu nie wystarcza wyobraźni, może poczuć się rozczarowany.

Nowogródek (Новогрудок)

Pewnie większość Polaków zapytana, na terytorium jakiego istniejącego dziś państwa urodził się Adam Mickiewicz, bez wahania wskazałaby na Litwę. Tymczasem łąki zielone, szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnione czy pola malowane zbożem rozmaitem, wyzłacane pszenicą, posrebrzane żytem, to nic innego, jak rodzima Nowogródczyzna wieszcza Adama, któremu współcześnie przyszłoby posługiwać się paszportem Republiki Białorusi.

W nowogródzkim parku znajduje się rodzinny dom Adama Mickiewicza. Został zbudowany w 2. poł. XIX w. na miejscu spalonego dworku i odnowiony jako budowla parterowa na planie prostokąta, kryta gontowym dachem. Dom był własnością ojca poety, Mikołaja. Adam spędził tu dzieciństwo i lata szkolne, ale i później, już w okresie studiów w Wilnie, często odwiedzał rodziców. Po II wojnie światowej w dworku mieściło się Muzeum Adama Mickiewicza, które po gruntownym remoncie ponownie zostało otwarte w 1992 r. Przed domem stoi popiersie poety, a obok głównego budynku zrekonstruowane: oficyna, lamus, altana i studnia.

Zaosie (Завоссе)

W Zaosiu (obwód brzeski, rejon Baranowicze) znajduje się zrekonstruowany zespół dworski w dawnym folwarku Mickiewiczów, gdzie urodził się Adam, co upamiętnia obelisk i kamień z wyrytą jego datą urodzin. Drewniane zabudowania folwarku zostały zniszczone podczas I wojny światowej. Współcześnie, przed dwusetną rocznicą urodzin poety, zrekonstruowano je według starych planów i rysunków. Odtworzono m.in. kryty strzechą dworek Mickiewiczów, oborę, stodołę, studnię z żurawiem oraz piętrowy, podcieniowy spichlerzyk, gdzie zwykł nocować Mickiewicz, gdy odwiedzał tu krewnych Stypułkowskich, którzy w 1806 r. przejęli folwark po rodzicach poety.

Mir (Мир)

Zbudowany na początku XVI w. przez Jerzego Illinicza, marszałka litewskiego, mirski zamek jest unikatowym zabytkiem architektury wpisanym na Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO (1994), jedną z największych i najlepiej zachowanych siedzib magnatów na Białorusi. Przez ponad dwa wieki jej właścicielami byli Radziwiłłowie (pod koniec XVI w. dobra mirskie włączono do ordynacji nieświeskiej, od tego czasu Radziwiłłowie zaczęli używać tytułu „hrabiów na Mirze”), w XIX w. przejęli je książęta de Sayn-Wittgensteinowie, potem Hohenlohe-Schillingsfurstowie i na koniec Światopełk-Mirscy – w ich posiadaniu pozostawała do II wojny światowej.

Pierwotnie gotycki zamek, przebudowany w stylu renesansowym, ostateczny kształt uzyskał za czasów Radziwiłłów na przełomie XVI i XVII w., kiedy powstała część pałacowa. Magnaci, mając w pobliżu rezydencję nieświeską, tak naprawdę nigdy na stałe nie mieszkali w Mirze. Częstym gościem bywał tu natomiast książę Karol Stanisław Radziwiłł „Panie Kochanku”, urządzający w okolicy polowania, a w samym zamku – słynne festyny. To tutaj podejmowany był także m.in. król Stanisław August Poniatowski. Zamek uległ zniszczeniu w 1794 r., a potem podczas wojen napoleońskich (w listopadzie 1812 r. admirał Cziczagow rozbił Francuzów, a zamek kazał spalić). W okresie międzywojennym właściciel Mira, książę Michał Światopełk-Mirski, zaczął odbudowę zamku, jednak po II wojnie światowej opuszczona rezydencja popadła w ruinę. Jej restauracja rozpoczęła się pod koniec lat 60. XX w.

Nieśwież (Несвиж)

Jest to obowiązkowy punkt wycieczek nie tylko polskich turystów. Już ponoć w XII w. miał tam istnieć gród kniaziów mińskich. Potem Nieśwież należał do Niemiryczów, Montygerdowiczów i Kiszków. W 1533 r. dobra nieświeskie znalazły się w ręku Radziwiłłów – jednej z najbogatszych i najbardziej wpływowych rodzin ówczesnej Rzeczypospolitej, a co za tym idzie – i całej Europy. W ich rękach pozostały aż do rozpoczęcia II wojny światowej. Założyciel potęgi rodu, Mikołaj Radziwiłł „Czarny” (1515–65), był najważniejszą osobą po królu w Wielkim Księstwie Litewskim (nota bene, jego siostrą była Barbara Radziwiłłówna). Jako zwolennik reformacji założył w Nieświeżu, w 1562 r. słynną drukarnię, w której wydano m.in. Katechizm Szymona Budnego w języku białoruskim oraz znaną (przynajmniej z nazwy) nie tylko filologom Biblię nieświeską.

Wielką rezydencję i ośrodek ogromnych dóbr Radziwiłłów założył syn „Czarnego” – Mikołaj Krzysztof „Sierotka”. Budowę kompleksu zamkowo-pałacowego na miejscu drewnianej rezydencji rozpoczęto z jego inicjatywy w 1583 r. – architektem był włoski jezuita, Giovanni Maria Bernardoni. Nowa rezydencja książąt pięknem i przepychem ozdób mogła rywalizować z niejednym dworem królewskim. Posadzki z najcenniejszych rodzajów drewna, lepione plafony, malowidła i pozłota na ścianach – to musiało robić wrażenie!

W zamku nieświeskim goszczony był wyprawiający się na Moskwę w 1617 r. królewicz Władysław Waza. W 1708 r. zamek został zajęty przez Szwedów: zniszczono wówczas całe uzbrojenie, rozkopano bastiony, zasypano fosy. Odbudował go hetman wielki litewski i wojewoda wileński, Michał Kazimierz Radziwiłł, zwany „Rybeńko” (1702–62). Najsłynniejszym jednak z właścicieli Nieświeży był syn Michała Kazimierza, wojewoda wileński, Karol Stanisław „Panie Kochanku” (1734–90), który wiążąc się ze stronnictwem saskim, a potem z konfederacją barską, naraził się Rosji i dwukrotnie był skazany na banicję. Na mocy amnestii powrócił w rodzinne dobra i nie angażując się już w politykę, wiódł w Nieświeżu, jak przystało na sarmackiego oligarchę, hulaszczy żywot urządzając uczty i polowania. W 1783 r. zorganizował wspaniały festyn z okazji setnej rocznicy wiktorii wiedeńskiej, a w 1785 r. gościł udającego się na sejm do Grodna Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1792 r., podczas wojny polsko-rosyjskiej zamek został splądrowany, po
kampanii napoleońskiej – skonfiskowany i zrabowany, a następnie przekazany pruskiej linii Radziwiłłów. W 1926 r. odbył się tu z inicjatywy księcia Alberta Radziwiłła „zjazd nieświeski”, z udziałem Józefa Piłsudskiego, zakończony zawarciem tzw. porozumienia nieświeskiego. W 1939 r. zamek został zajęty przez Armię Czerwoną. Po wojnie urządzono w nim szpital, a obecnie znajduje się tu sanatorium.

Słonim (Слоним)

Trasa zwiedzania Słonimia (a także jego okolic – Synkowicz i Żyrowic) wiedzie szlakiem architektury sakralnej. W pejzażu wyróżnia się późnobarokowy, katolicki kościół św. Andrzeja z 1775 r. Odbudowany po zniszczeniach I wojny światowej, po drugim ze światowych konfliktów został zamknięty i zdewastowany. Wiernym zwrócono go dopiero w 1991 r. – wtedy zaczęto też prace restauracyjne. We wnętrzu zwracają uwagę późnobarokowe freski z kompozycjami na tematy biblijne oraz rokokowy ołtarz, w którym znajduje się obraz Matki Bożej Żyrowickiej – współczesna, malarska kopia słynącego łaskami wizerunku, będącego w posiadaniu prawosławnego klasztoru w pobliskich Żyrowicach. Ozdobą świątyni jest silnie profilowana, falista, kilkakrotnie załamana linia fasady, podkreślona złożonymi pilastrami, bogatymi gzymsami i niszami.

Żyrowice (Жировичи)

Żyrowice, zwane kiedyś „litewską Częstochową”, to w dalszym ciągu żywe miejsce kultu i licznych pielgrzymek kierujących swe kroki do klasztoru Bazylianów. Założony w 1470 r. jako drewniany monastyr prawosławny, na początku XVII w. przejęli bazylianie. Drewniane zabudowania klasztorne zastąpili murowanymi, wznoszonymi stopniowo w latach 1672–1829 – większość powstałych wówczas obiektów przetrwało do dziś. Po likwidacji unii w 1839 r. klasztor przekazano prawosławnym. Stał się wówczas centrum szerzenia prawosławia na terenach Białorusi i Litwy oraz siedzibą prawosławnego arcybiskupa litewskiego.

Synkowicze (Сынковічы)

W tej niewielkiej miejscowości znajduje się druga – po Murowance – z białoruskich cerkwi obronnych. Półtorametrowe ściany cerkwi św. Michała, cztery obronne wieżyczki na rogach z niewielkimi okienkami strzelniczymi sprawiają, że świątynia wygląda jak nieduży zameczek. Zbudowana została w 1. poł. XVI w., przebudowana w latach 1880–81, początkowo prawosławna, później unicka, po likwidacji unii ponownie prawosławna. W okresie międzywojennym mieściła się w niej parafia prowadzona przez jezuitów obrządku bizantyjsko-słowiańskiego. W halowym, trójnawowym wnętrzu cerkwi zachowało się oryginalne krzyżowe sklepienie. Jej ozdobą jest jednak trójkątny szczyt fasady. Przy świątyni stoi nieduży cmentarz z unickimi nagrobkami.

_ Źródło: Bezdroża _