Zagrożenia dla szlaków migracji

Codziennie, w każdej minucie, zwierzęta na całym świecie - od śpiewających ptaków i motyli po walenie – przemieszczają się. Eksperci, którzy badają prawidłowości i zwyczaje zwierzęcych wędrówek, często zastanawiają się nad tym, czy migracja jest zjawiskiem zagrożonym. Na całym świecie wielu niezwykle spektakularnym migracjom zagrażają liczne i bardzo różnorodne czynniki, w tym: niszczenie miejsc bytowania, tworzenie przeszkód i barier, takich jak tamy i ogrodzenia, nadmierna eksploatacja i zmiany klimatyczne.

Ochrona liczebności wielu gatunków należących do królestwa zwierząt to klucz do ochrony ekologicznego znaczenia migracji. W miarę obniżania się liczby migrujących zwierząt pogorszeniu ulega także wiele związanych z tym parametrów środowiska naturalnego.

Potencjalny wpływ spadku migracji

Wyniki niedawnych badań każą postawić pytanie: czy spadek migracji może stwarzać nieuchronne zagrożenie dla żywotności ekosystemów, w tym naszych lasów i pól uprawnych? Na przykład, wędrowne ptaki śpiewające, które każdej wiosny przylatują z Ameryki Łacińskiej i Karaibów na tereny lęgowe w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, ograniczają liczebność owadów w lasach strefy umiarkowanej. Gdyby przeloty ptaków ustały, takie lasy utraciłyby swą ekologiczną wartość.

Innym budzącym niepokój zjawiskiem jest podatność migracji gnu w Serengeti (o czym opowiada odcinek serialu „Wielkie migracje: Urodzeni wędrowcy”). Migrująca populacja gnu, licząca ponad milion osobników, odgrywa niezwykle ważną rolę ze względu na spożywanie i redystrybucję roślin zielonych. Znaczny spadek lub załamanie takiej migracji miałyby zgubne skutki dla ekologii regionu. Ludzie również stwarzają zagrożenie dla tych imponujących wędrówek gnu, np. grodząc wielkie obszary i powodując tym samym fragmentację środowiska, w którym zwierzęta bytują.

Problemy związane z ochroną migracji

Ochrona zjawiska migracji, która polega na dbałości o wysoką liczebność zwierząt określonego gatunku, w przeciwieństwie do samego zapewnienia, by dany gatunek po prostu nie wymarł, stanowi szczególne wyzwanie pod względem naukowym i społecznym.
• Jednym z najtrudniejszych zadań może być zrozumienie demograficznych uwarunkowań migracji - jak zdarzenia na poszczególnych etapach cyklu migracyjnego wpływają na pozostałe etapy oraz ogólny rozkład i trajektorię populacji danego gatunku.
• Niemal równie ważne jak zrozumienie uwarunkowań demograficznych jest zrozumienie reguł podejmowania decyzji, według których migrujące zwierzęta decydują dokąd się udać, jak długo tam pozostać i kiedy odejść. Lepsze poznanie takich zasad ma ogromną wartość dla specjalistów ds. ochrony przyrody.
• W odcinku „Anatomia wielkich migracjach” oglądamy prace podejmowane przez naukowców, aby lepiej zrozumieć te i inne zagadnienia o szczególnym znaczeniu dla migracji zwierząt, aby skuteczniejszej chronić zarówno trasy ich wędrówek, jak i same migrujące zwierzęta.

Zobacz również galerię: Wielkie Migracje z National Geographic

Wpływ zmian klimatu i rozwoju gospodarczego na migracje zwierząt

Wielu naukowców wyraża stałą troskę o to, że migracja może ulec zakłóceniu na skutek rozwoju gospodarki człowieka i zmian klimatycznych. Oto przykłady:
• Kilkaset słoni malijskich ukazanych w odcinku „Wielkie migracje: uczta albo głód” to ostatni przedstawiciele swojego gatunku. Zagrożeniem dla ich istnienia nie jest kłusownictwo (kły słoni tego gatunku są grube i krótkie), lecz brak dostępu do wody. W porze suchej ostatnią nadzieją słoni jest jezioro Banzena. Jeśli obszar ten zostanie zasiedlony, słonie utracą przez znaczną część roku jedyne źródło wody. Słoń bez wody to martwy słoń.
• Prawdopodobnym skutkiem globalnego ocieplenia jest to, że lodowe kry, na których żyje i rozmnaża się pacyficzny podgatunek morsa, kurczą się w zastraszającym tempie, co stwarza zagrożenie dla zdolności zdobywania pokarmu, rozmnażania i życia tych zwierząt.
• Wiosenne przyloty wielu ptaków śpiewających, zarówno w Europie, jak i Ameryce Północnej, zbiegają się z rozwojem liści na drzewach i pojawianiem gąsienic, którymi ptaki się żywią. Jeśli, jak przypuszczają niektórzy badacze, z powodu wzrostu temperatur o tej porze roku gąsienice pojawią się wcześniej, a ptaki śpiewające nie przyspieszą swych przylotów, gdyż kierują się innymi wskazówkami, mogą napotkać poważny niedobór pokarmu w czasie przelotów lub w sezonie lęgowym.
• Niemal całkowity brak tuńczyka w wielu tradycyjnych miejscach występowania ryb tego gatunku, np. wodach u wybrzeży Azorów, jest zjawiskiem szczególnie niepokojącym. Tuńczyki należą do największych drapieżników w oceanicznym łańcuchu pokarmowym i bez nich równowaga biologiczna ulega zakłóceniu. Pogłowie tuńczyka w wielu rejonach gwałtownie spada z powodu nadmiernej komercyjnej eksploatacji łowisk.

Lepsze zrozumienie: wysiłki na rzecz ochrony migracji, które mogą zmienić sytuację

Większość działań na rzecz ochrony bioróżnorodności podejmowanych jest w reakcji na zaistniałą sytuację i nie ma aktywnego charakteru. Tak więc poszczególne gatunki wciąga się na listę gatunków zagrożonych dopiero wówczas, gdy uzna się, iż dany gatunek znajduje się na granicy wymarcia. Jeśli migrację uznamy za zjawisko wymagające udziału dużej liczby osobników, jej ochrona będzie wymagała od decydentów znacznie aktywniejszego podejścia, to znaczy ochrony gatunku, gdy występuje jeszcze dość licznie. Ekologia danego gatunku, a zwłaszcza charakter jego migracji, będzie decydować o tym, przed jak trudnym zadaniem staną obrońcy przyrody.

Problemy - naukowe, gospodarcze i społeczne, jakie wiążą się z ochroną migrujących gatunków, są ogromne. Lecz ogromne są również korzyści, jakie można przy tym osiągnąć. Możemy chronić procesy ekologiczne stanowiące integralny element wielu ekosystemów naszej planety.

Zobacz również galerię: Wielkie Migracje z National Geographic

Jaką rolę ogrywają migracje człowieka?

Migracje ludzi stwarzają poważne problemy, jeśli chodzi o ochronę bioróżnorodności naszej planety, a problemy te będą prawdopodobnie narastać w miarę zmian klimatu i innych tendencji występujących w skali całego globu, których skutkiem będą migracje na skalę dotąd nieznaną. Ludzie migrują z wielu różnych powodów: by uciec przed degradacją środowiska, w poszukiwaniu nowych szans ekonomicznych lub porzucając niebezpieczne rejony. Migracje ludzi mogą następować nagle i niespodziewanie na skutek klęsk żywiołowych lub katastrof spowodowanych przez człowieka, a często wynikają z uwarunkowań zewnętrznych, jak tendencje w światowym handlu lub globalnej polityce.

Do miejsc, w których masowe ruchy ludności mają największy wpływ na bioróżnorodność, należą okolice wybrzeży i granice lasów. Rozwój gospodarki i rolnictwa może zagrażać migracjom w skali całego globu. Wycinanie lasów, budowa zapór, zanieczyszczenia, górnictwo, wydobycie ropy naftowej, wzrost zaludnienia – są to zjawiska, które jak obecnie wiemy, przyczyniają się do zmian klimatycznych i na całym świecie wywierają wpływ nie tylko na same zwierzęta, ale również na sposoby, w jakie poszczególne gatunki starają się przetrwać.

Jak pomaga Towarzystwo National Geographic Society?

W ciągu ponad 60 lat Towarzystwo National Geographic (NGS) przyznało 236 grantów na łączną kwotę ponad 4 milionów dolarów amerykańskich na działania z zakresu ochrony migracji. Pierwszy grant przyznano w grudniu 1948 r. dr Paulowi A. Zahlowi na ekspedycję do Wenezueli, której celem było badanie obyczajów lęgowych i migracji ibisa szkarłatnego.

Od tej pory NGS należy do wiodących organizacji finansujących ważne badania z zakresu ochrony migracji, w tym:

• Pierwsze tego rodzaju badania polegające na śledzeniu niedźwiedzi grizzly z wykorzystaniem satelitów
• Jedne z pierwszych badań nad migracją motyli monarchów
• Wieloletnie prace w zakresie śledzenia i badań nad migracją humbaka na Północnym Pacyfiku
• Zasięg migracji słoni morskich
• Skutki budowy zapór dla migracji ryb słodkowodnych
• Wpływ ludzi na migrację rosyjskiej antylopy suhaka;
• Przełomowe badania nad drozdkami samotnymi prowadzone przez Bridget Skutchbury z wykorzystaniem najnowocześniejszych nadajników
• Oddziaływanie dróg publicznych na parki narodowe wybrzeża Kostaryki
• Wyposażenie mikrotechniczne dla Martina Wikelskiego do badania migracji ważek
• Wyprawa Chang Tang w poszukiwaniu miejsc rozrodu zagrożonej wyginięciem antylopy chiru oraz
• Badania nad skutkami ludzkich migracji, obserwacje dotyczące napływu koreańskiej siły roboczej do Chin oraz kulturowych i innych skutków tego zjawiska.

Zobacz również galerię: Wielkie Migracje z National Geographic

Źródła:
World Wildlife Fund
http://www.worldwildlife.org
Conservation International
http://www.conservation.org/
American Wildlife Foundation
http://www.awf.org/content/wildlife/detail/wildebeest
Public Library of Science
http://www.plosbiology.org
Cytaty: Wilcove DS, Wikelski M (2008) Going, Going, Gone: Is Animal Migration Disappearing. PLoS Biol 6(7): e188. doi:10.1371/journal.pbio.0060188