Zwierzyniec - stolica Roztocza

W tutejszej letniej rezydencji Zamoyscy podejmowali znakomitych, królewskich gości – Władysława IV, Jana Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Warto wiedzieć, że właśnie w Zwierzyńcu rozkwitła miłość Jana Sobieskiego i Marii Kazimiery, wpierw żony Jana „Sobiepana” Zamoyskiego, później królowej „Marysieńki”. Ulokowanie w Zwierzyńcu na początku XIX wieku Zarządu Ordynacji Zamojskiej dało impuls do rozwoju miejscowości, czyniąc zeń prężny ośrodek przemysłowy, usługowy i kulturalny, a z czasem turystyczny.

Pierwsi letnicy zjawili się w Zwierzyńcu ponad sto lat temu i mimo upływu czasu miasteczko wciąż zachwyca kolejne pokolenia turystów. Przygotowano dla nich bogatą ofertę noclegową i gastronomiczną, a także propozycje spędzania wolnego czasu. Latem czynne jest kąpielisko na stawach „Echo”, organizowane są spływy kajakowe po rzece Wieprz i przejażdżki konne, a zimą kuligi. Zwierzyniec to także węzeł szlaków turystycznych, ścieżek spacerowych i dydaktycznych oraz tras rowerowych. W Zwierzyńcu nie można się nudzić, tym bardziej, że sezonie letnim odbywa się tu wiele interesujących imprez kulturalnych, w tym Letnia Akademia Filmowa.

Ale przede wszystkim Zwierzyniec urzeka wspaniałymi zabytkami, jak słynny kościół na wyspie, tzw. pałac plenipotenta, dwóchsetletni, ciągle czynny browar i kompleks byłego zarządu Ordynacji. Miasteczko ma też drugie, często niedoceniane oblicze, na które składa się budownictwo drewniane, stanowiące aż 40 % całości zabudowy. Najbardziej ciekawa jest dzielnica Borek, która powstała na przełomie lat 20. i 30. XX wieku na tzw. surowym korzeniu. Wybudowano wtedy ponad 70 drewnianych domów, zgromadzonych przy 6 ulicach. Najbardziej intrygującą z nich jest ul. Wąska, która przetrwała do dziś w niemal niezmienionym stanie. Jest dzięki temu doskonałym obrazem przedwojennego budownictwa małomiasteczkowego, a dla poszukiwaczy klimatów dwudziestolecia międzywojennego – idealnym miejscem spacerów.

Zwierzyniec na Roztoczu słynie z niespotykanej gdzie indziej liczby pomników. Razem z tablicami pamiątkowymi oraz figurami historycznymi i religijnymi jest ich tu 68, a wiec w 3,5 tys. miasteczku jeden taki obiekt przypada na 50 mieszkańców. W tej skali w Warszawie byłoby 34 tys. pomników.

W tej plejadzie pomników mieszczą się dedykowane m.in.akowcom, bechowcom, ormowcom, leśnikom, jeńcom francuskim, harcerzom, powstańcom styczniowym, Węgrom walczącym w Powstaniu Styczniowym, żołnierzom Września, gen. Grotowi Roweckiemu i wielu innym zasłużonym. W tej kolekcji nie zabrakło prawdziwych perełek, jak jedyny na świecie pomnik poświęcony zwalczeniu szarańczy z 1711 roku, psa Marysieńki Sobieskiej czy tajemnicze oko opatrzności z 1852 roku.

_ Tekst: Marek Marcola _

• Zwierzyniec na Roztoczu
• Borek, dzielnica Zwierzyńca

Zwierzyniec to urocze roztoczańskie miasteczko, gdzie zachowały się liczne zabytki po dawnej Ordynacji Zamoyskiej. Zwierzyniec powstał w 1593 roku, gdy kanclerz Jan Zamoyski przyłączył te tereny do utworzonej 4 lata wcześniej ordynacji. Powstał tu zwierzyniec myśliwski i dwór modrzewiowy, w którym podejmowano królewskich gości: Władysława IV, Jana Kazimierza i Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Na początku XIX wieku do Zwierzyńca przeniesiono Zarząd Ordynacji Zamojskiej, co dało impuls do wszechstronnego rozwoju miejscowości. Powstała wówczas pierwsza w Polsce fabryka maszyn rolniczych i działający ciągle browar.

Dzisiejszy Zwierzyniec to prężny ośrodek turystyczny, ściągający turystów wspaniałymi zabytkami i cenną przyrodą chronioną przez Roztoczański Park Narodowy. Do najciekawszych zwierzynieckich zabytków zaliczyć należy barokowy kościół na wyspie, tzw. pałac plenipotenta, zabudowania browaru i kompleks byłego Zarządu Ordynacji Zamojskiej. Zwierzyniec ma najwięcej w Polsce pomników, tablic pamiątkowych i figur w przeliczeniu na głowę mieszkańca. W 3,5 tys. miasteczku jest ich aż 68, w tym pomnik upamiętniający nalot szarańczy w 1711 roku – obiekt jedyny na świecie! Zwierzyniec i okolica słyną z dobrze zachowanej architektury drewnianej.

Szczególnie warto odwiedzić zwierzyniecką dzielnicę Borek, gdzie zachowało się 71 drewnianych domów, które wybudowano w jednym czasie, na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku, co sprawia, że Borek ma niepowtarzalny charakter. Spacer najciekawszą ulicą Borku – Wąską przenosi nas w klimat dwudziestolecia międzywojennego. Także podzwierzynieckie wsie to prawdziwe skarbce tradycyjnego budownictwa regionalnego. W ciągu swej czterowiekowej historii Zwierzyniec gościł i zachwycał wiele znanych osób. Byli tu m.in. Stanisław Staszic, Piotr Wysoki, Józef Piłsudski, Maria Kuncewiczowa, Jarosław Iwaszkiewicz, Adolf Dymsza, a w ostatnich latach „leśny gród” odwiedzili Steffen Moller, Andrzej Grabowski, Janusz Laskowski i Piotr Szczepanik.

_ Tekst: Marek Marcola _

• Borek, dzielnica Zwierzyńca

Borek to część Zwierzyńca na Roztoczu, położona w północnej części miasteczka. W odróżnieniu od Zwierzyńca ordynackiego, Borek jest typowo włościański. O jego specyfice stanowi drewniana tradycyjna zabudowa, która powstała na przełomie lat 20. i 30. XX wieku, kiedy Ordynacja Zamojska przekazała ten teren chłopom z Rudki w zamian za zrzeczenie się przez nich praw do serwitutów. Powstało wtedy, niemal równocześnie, ponad 70 drewnianych domów, zgrupowanych przy 6 ulicach. Jedna z nich, ul. Wąska, o szerokości mniejszej niż 2 m jest ciągle doskonałym przykładem regionalnej architektury przedwojennej, gdzie wciąż obecny jest klimat dwudziestolecia międzywojennego. Także przy innych ulicach Borku w większości zachowało się oryginalne budownictwo, chociaż ostatnio pojawiają się tam - na niezabudowanych, a wytyczonych przed wojną parcelach - budynki o architekturze niestety odbiegającej od otoczenia. Mimo to, architektoniczny charakter Borku, w dalszym ciągu określają stare drewniane domostwa.

_ Tekst: Marek Marcola _

• Zwierzyniec na Roztoczu