Sopot

Sopot jest jednym z najbardziej znanych kąpielisk nad Bałtykiem, a jego popularność sięga jeszcze XIX wieku. Obecnie miasto znane jest przede wszystkim dzięki najdłuższemu w Europie molo o długości około 500 m, a także Międzynarodowemu Festiwalowi Piosenki – niezwykle popularnemu w latach 60. i 70

Uzdrowisko tętni życiem przede wszystkim w sezonie, gdy wzdłuż deptaku przy Bohaterów Monte Cassino, popularnie nazywanego Monciakiem, powstają kawiarniane ogródki, a piaszczyste sopockie plaże okupują tysiące wczasowiczów. Sopot, leżący pomiędzy Gdańskiem a Gdynią, jest najmniejszą, ale bardzo ważną częścią Trójmiasta. Często nazywa się go letnią stolicą Polski, ze względu na wyjątkowy nastrój beztroskiego kurortu oraz na liczne atrakcje, których dostarcza w sezonie turystycznym.

Wypoczynkowe walory tego miejsca docenili już przed wiekami bogaci gdańszczanie, którzy w XVI wieku budowali tutaj swoje letnie rezydencje. Prawdziwa kariera Sopotu zaczęła się jednak dopiero około 1819 roku, kiedy powstał pierwszy zakład leczniczych kąpieli morskich. W pełni zdrowotne walory tego miejsca docenił przybyły nad Bałtyk wraz z oddziałami napoleońskimi Alzatczyk Jean Georges Haffner. W 1823 roku utworzono zakład kąpieli ciepłych, a w następnych latach kolejne zakłady uzdrowiskowe i założono Park Zdrojowy. Ustawiony wówczas drewniany pomost później przekształcił się w molo, będące niemal symbolem Sopotu.

Gwałtowny rozwój kurortu nastąpił, gdy w 1870 roku miasto uzyskało połączenie kolejowe ze Szczecinem i Berlinem. Odtąd przybywało tu znacznie więcej gości, powstawały liczne pensjonaty, a wreszcie w 1902 roku modne uzdrowisko uzyskało prawa miejskie. W okresie międzywojennym Sopot należał do Wolnego Miasta Gdańska. W owym czasie miasto zapewniało gościom takie atrakcje, jak dancingi, corsa kwiatowe, parady powozów, wyścigi psów i koni czy zawody tenisowe na tutejszych kortach. Do popularności Sopotu w tym czasie, zarówno wśród niemieckich, jak i polskich kuracjuszy, przyczyniło się słynne kasyno.

Po II wojnie światowej Sopot stał się najpopularniejszym w Polsce ośrodkiem letniego wypoczynku, ale także ważnym ośrodkiem kulturalnym. Jeszcze w 1945 roku powstała tu Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych, a określenie „szkoła sopocka” na stałe weszło do historii polskiego malarstwa. W 1956 roku odbył się tu pierwszy w Polsce festiwal jazzowy z udziałem m.in. Krzysztofa Komedy. Tutaj też Roman Polański nakręcił swój pierwszy film – Dwóch ludzi z szafą. Z Sopotu wywodził się także najpopularniejszy polski zespół lat 60., czyli Czerwone Gitary, a międzynarodowy festiwal piosenki należał długo do najpopularniejszych imprez rozrywkowych Europy Wschodniej, stanowiąc swoiste okno na świat. Także dziś miasto zapewnia letnikom sporo atrakcji, na czele z najważniejszym w kraju turniejem męskiego tenisa oraz malowniczymi regatami żaglowymi i windsurfingowymi.

Centrum Sopotu wyznacza ul. Bohaterów Monte Cassino – pieszy deptak popularnie zwany Monciakiem. Tu mieszczą się najpopularniejsze kawiarnie i kluby, z legendarnym SPATiF-em na czele, gdzie bywali Zbigniew Cybulski i Bogumił Kobiela, Agnieszka Osiecka i Jacek Fedorowicz, Czesław Miłosz i Roland Topor. Niedawno stanęła tu nowa atrakcja miasta – tzw. krzywy domek, który swoją kuriozalną formą przyciąga uwagę wszystkich przechodniów. Biegnąc w kierunku morza ul. Monte Cassino przechodzi w Plac Zdrojowy, na którym w 1998 roku ustawiono fontannę z posągiem Jasia Rybaka – jest to powiększona replika figury ogrodowej stojącej w pobliżu sopockiego dworca kolejowego, a przedstawiającej młodego rybaka neapolitańskiego. Pobliski, okazały gmach przy ul. Grunwaldzkiej 1/3 to dawny Zakład Balneologiczny, wzniesiony w latach 1903–1904 według projektu ówczesnego architekta miejskiego Sopotu Paula Puchmüllera i Heinricha Dunkla. Była to bardzo nowoczesna placówka lecznicza, w której zażywano kąpieli w wodzie źródlanej i
morskiej, a także kąpieli solankowych i borowinowych. Stosowano tu masaże wibracyjne i tzw. kąpiele świetlne przy użyciu lamp kwarcowych.

Przy Zakładzie Balneologicznym wchodzi się na molo – jedną z największych atrakcji Sopotu i prawdziwy symbol miasta. Pierwszy pomost drewniany miał zaledwie około 40 m długości i był wznoszony tylko na sezon letni, a potem rozbierany. Na początku XX wieku molo osiągnęło 200 m długości, aby jeszcze przed I wojną światową przekroczyć 300 m, w okresie międzywojennym miało zaś już blisko 400 m.

Obecnie jego długość przekracza pół kilometra, dzięki czemu jest bodaj najdłuższym drewnianym molo w Europie (choć trzeba przyznać, że nie na całej długości utrzymano pierwotną, drewnianą konstrukcję). Na północ i na południe od molo wybudowano na początku XX wieku dwa kąpieliska zwane Łazienkami. Łazienki Północne powstały w latach 1903–1904 według projektu Paula Puchmüllera. Architekt przeciwstawił się tu panującemu dotąd zwyczajowi osobnego lokowania kąpielisk damskich i męskich – w jego projekcie sąsiadowały one ze sobą, a oddzielone były jedynie parawanami oraz kąpieliskiem rodzinnym. Było to pierwsze w cesarstwie niemieckim kąpielisko, w którym razem mogły się kąpać całe rodziny. Przedtem kobiety z dziećmi i mężczyźni musieli się kąpać osobno. Zniszczoną oryginalną budowlę drewnianą zastąpiono po II wojnie światowej nowoczesnym budynkiem, należącym do najciekawszych w powojennej architekturze Sopotu. Niestety w ostatnich latach został on zdewastowany, a dawne Łazienki
Północne utraciły całkowicie swój kąpielowy charakter. Także Łazienki Południowe nie pełnią już pierwotnej funkcji. Sama budowla zachowała się jednak bez większych zmian. Zbudowana w 1907 roku także według projektu Puchmüllera miała układ podobny do Łazienek Północnych, ale znacznie bogatszą dekorację, nawiązującą do wczesnośredniowiecznej sztuki nordyckiej. Dziś stwory z germańskiej mitologii grają rolę chińskich smoków, ponieważ w zabytkowym budynku mieści się obecnie chińska restauracja i hotel.

W połowie lat 20. XX wieku w Sopocie funkcjonowało kilkanaście hoteli, ale brakowało luksusowego hotelu, który mógłby sprostać oczekiwaniom bogatszej części kuracjuszy. Stał się nim wybudowany w latach 1924–1927, po północnej stronie sopockiego molo, hotel Kasino, po wojnie znany jako Grand Hotel. W okresie międzywojennym uchodził on za największy i najbardziej elegancki hotel nad Bałtykiem. Neobarokową budowlę zaprojektowali profesorowie gdańskiej politechniki Otto Kloeppel i Richard Kohnke.

W nowym gmachu ważne miejsce zajęło także, co oczywiste, kasyno. Dwuznacznej sławy dodawały temu miejscu opowieści o zrujnowanych hazardzistach, którzy popełniali samobójstwa w hotelu. Po 1945 roku oszczędzony przez wojnę hotel stał się jednym z najsłynniejszych miejsc tego rodzaju w Polsce. Bywali tu politycy, wśród nich Charles de Gaulle, którego apartament do dziś nazywany jest degolowskim, oraz artyści, tacy jak Jan Kiepura, Marlena Dietrich, Josephine Baker, Charles Aznavour i wielu innych.

W czasach PRL Grand ożywał zwłaszcza podczas dorocznego festiwalu sopockiego, goszcząc krajowe i zagraniczne gwiazdy piosenki. W sąsiedztwie Grand Hotelu rozciąga się Park Północny, w którym w 1912 roku stanął pawilon sztuki (Kunsthalle). Klasycystyczna budowla, obecnie pomalowana w ekscentryczne kolorowe pasy, mieści klub Sfinks słynący z jeszcze bardziej ekscentrycznych zabaw, trwających niekiedy dłużej niż do rana.

To bez wątpienia jedno z najbardziej barwnych miejsc współczesnego Sopotu. W pobliżu niedawno ustawiono pomnik twórcy sopockiego kurortu Jeana Georgesa Haffnera, autorstwa Zbigniewa Jóźwiaka. Nieopodal rozciągają się także sopockie korty, których historia sięga 1897 roku. Od początku lat 90. XX wieku co roku rozgrywany jest tutaj turniej Idea Prokom Open, będący czołową cykliczną imprezą sportową w Polsce. Sopot słynie ze swojej willowej zabudowy. Wśród dziesiątków domów na szczególną uwagę zasługują dwa z początku XX wieku. Neogotycka willa Basnera przy ul. Chrobrego 48 swoimi formami nawiązuje do architektury malborskiego zamku. Pierwotnie mieściła jedną z największych prywatnych kolekcji sztuki gdańskiej, zgromadzoną przez kupca Friedricha Basnera.

Inny gdański kupiec, Ernst August Claaszen wzniósł w 1903 roku willę przy ul. Poniatowskiego 8. Ten typowy dla ówczesnej architektury Sopotu budynek przetrwał wojnę wraz z wieloma elementami wyposażenia wnętrz. Obecnie mieści się tu Muzeum Sopotu. Niedawno udało się pozyskać oryginalne przedmioty, które stanowiły niegdyś wyposażenie tego domu, dzięki czemu można zobaczyć, jak wyglądało wnętrze zamożnej sopockiej willi. Poza ścisłym turystycznym centrum Sopotu, przy ul. Haffnera, położone jest Grodzisko, czyli pozostałości grodu słowiańskiego z około 900 roku. Wśród starych dębów i buków zachowała się głęboka fosa i wały w kształcie podkowy, które dają wyobrażenie o rozmiarach warowni.

Najprawdopodobniej stanowiła ona część systemu chroniącego nadmorskie osady Słowian przed najazdem z morza. Na jej terenie wykopano wiele cennych pozostałości po dawnych mieszkańcach, a obecnie urządzono tu rezerwat archeologiczno-przyrodniczy, w którym odbywają się imprezy przybliżające wczesnośredniowieczną kulturę.

Także poza centrum, przy Al. Niepodległości 781 położony jest jeden z najstarszych domów w Sopocie – Dwór Hiszpański, którego początki sięgają XVI wieku. Istniejący do dziś budynek z muru pruskiego powstał w połowie XVIII wieku, a swoją nazwę zawdzięcza temu, że wedle tradycji miał się tu zatrzymać poseł króla hiszpańskiego udający się na negocjacje pokojowe w Oliwie w 1660 roku.

Z kolei najcenniejszym zabytkiem architektury nowoczesnej w Sopocie jest budynek I Liceum Ogólnokształcącego przy ul. Książąt Pomorskich. Kompleks wybudowany w 1929 roku według konkursowego projektu Paula Mebesa, zaprojektowany został wedle zasad sformułowanych w słynnym Bauhausie. Ciekawostką jest to, że dyrektor Bauhausu, Walter Gropius zajął w sopockim konkursie drugie miejsce. Czytając przedwojenną prasę, można się przekonać, jak bardzo dumne były ówczesne władze Sopotu z tak nowoczesnej placówki.

Specyficzną atmosferę Sopotu tworzą liczne domy z drewnianymi werandami, które z osobna nie stanowią może szczególnie cennych zabytków, jednak jako cały zespół mają ogromną wartość. Bez nich trudno sobie wyobrazić Sopot. Odmienny charakter od części miasta leżących bliżej morza ma tzw. górny Sopot, położony pomiędzy morenowymi pagórkami. Tu także znajduje się stadion, na którym rozgrywane są lekkoatletyczne mityngi, i Łysa Góra z wyciągiem narciarskim. Niegdyś w Sopocie były też tory saneczkowe i skocznia narciarska! Do dziś natomiast funkcjonuje sopocki hipodrom założony w 1898 roku. Szczególnym miejscem jest Opera Leśna założona w 1909 roku. Wielką popularnością cieszyły się urządzane tu w okresie międzywojennym spektakle wagnerowskie. Po wojnie wzniesiono nową scenę i widownię według projektu Stefana Listowskiego, przykrytą następnie potężną płachtą składanego dachu, projektu Janusza Kowalskiego. To właśnie w Operze Leśnej odbywał się tak popularny w latach 60. i 70.
Międzynarodowy Festiwal Piosenki. Blisko morskiego brzegu usytuowano ewangelicki kościół Zbawiciela, zbudowany w latach 1913–1919 według projektu Adolfa Bielefeldta.

Utrzymana w formach neobarokowych budowla i dziś służy tutejszym ewangelikom. Spośród pozostałych świątyń Sopotu warto zwrócić uwagę na najstarszy w mieście kościółek św. Andrzeja Boboli, stojący w pobliżu Grand Hotelu, neogotycki katolicki kościół Gwiazdy Morza przy ul. Kościuszki, a przede wszystkim na garnizonowy kościół św. Jerzego, wznoszący się przy ul. Bohaterów Monte Cassino. Ten ostatni, zbudowany w stylu neogotyku, powstał z fundacji pruskiej pary cesarskiej w latach 1899–1901, a zaprojektował go pochodzący z Poczdamu Ludwig von Tiedemann.

Ciekawym przykładem nowszej architektury sakralnej jest natomiast kościół św. Michała, projektu Wacława Rembiszewskiego. Dawniej była w Sopocie także synagoga, zniszczona przez Niemców w czasie wojny. Jedyną pamiątką po tej społeczności Sopotu jest ocalały kirkut przy ul. Malczewskiego.

**INFO**

Zakład Balneologiczny Plac Zdrojowy 1, tel. 058 551 00 02.

Wieża Otwarte: w sezonie 9–20 (zimą w zależności od pogody).

Łazienki Północne Powstańców Warszawy 30, tel. 058 551 33 84.

Łazienki Południowe Wojska Polskiego 1, tel. 058 550 20 19.

Grand Hotel Powstańców Warszawy 12, tel. 058 551 00 41.

Dawny Dom Zdrojowy Powstańców Warszawy 2/4/6.

Państwowa Galeria Sztuki Tel. 058 551 06 21. Otwarte: wt.–niedz. 11–18. www.pgs.pl.

Dwór Hiszpański Aleja Niepodległości 781. Opera Leśna Moniuszki 12, tel. 058 551 84 00.

Seria: Miasta dla ciekawych
Tytuł: Gdańsk
Autor: Jacek Friedrich