Oliwa - pocysterskie gdańskie skarby

Pierwsze wzmianki o osadzie datuje się na rok 1186. Przez wieki była wsią klasztorną opactwa cystersów, później miastem, a od 1926 roku jest dzielnicą Gdańska. Teraz jest słynna dzięki przepięknej katedrze. Ale nie tylko ona jest warta zobaczenia w Oliwie.

Katedra oliwska

Opactwo cysterskie w Oliwie zostało ufundowane już w 1188 roku. Obecny kościół Najświętszej Marii Panny powstał wiek później, na pozostałościach romańskiej świątyni. Ale i ta budowla uległa znacznemu zniszczeniu – w 1350 roku strawił ją pożar. Nowa została wzniesiona jako gotycka trójnawowa bazylika z transeptem. Do dziś w niemal niezmienionym stanie zachowała się fasada i barokowe wyposażenie mierzącego ponad 100 m długości kościoła.

Przez stulecia kościół ozdabiano licznymi obrazami i rzeźbami, wznoszono ołtarze, dobudowywano kaplice, a w latach 1579–1594 założono w nawie głównej i transepcie nowe sklepienia. Świątynia nie oparła się licznym napaściom i grabieżom. Łupili ją pogańscy Prusowie, Krzyżacy, husyci, gdańscy protestanci. Wiele wspaniałych elementów wystroju kościoła zagarnęli Szwedzi podczas potopu. Na miejscu utraconych pojawiały się jednak nowe dzieła. Obecnie dawny kościół klasztorny pełni funkcję katedry diecezji gdańskiej utworzonej w 1926 roku.

Główne wejście do świątyni prowadzi przez barokowy portal w fasadzie, ufundowany przez jednego z opatów oliwskich, Michała Antoniego Hackiego. Właśnie od strony wejścia najlepiej widać imponujące rozmiary bazyliki, wspaniałe sklepienie i ołtarz główny, ufundowany w 1688 roku także przez Hackiego. Znawcy uważają ten ołtarz za najpełniejszy przejaw sztuki barokowej w całym regionie gdańskim. Czternaście półkoliście ustawionych kolumn stanowi architektoniczną oprawę dla obrazu Andreasa Stecha przedstawiającego Matkę Boską i św. Bernarda. Powyżej umieszczono figury postaci ze Starego i Nowego Testamentu, a wśród nich Mojżesza i Chrystusa. Ponad wszystkim unoszą się obłoki, a wśród nich niezliczeni aniołowie otaczający koliste okno z witrażem przedstawiającym Trójcę Świętą – powojenne dzieło Zofii Baudouin de Courtenay. Pod ścianami prezbiterium stoją manierystyczne stalle z 1604 roku, ozdobione dekoracją rzeźbiarską z przedstawieniami apostołów. Ściany tej części kościoła zdobi galeria fundatorów i dobroczyńców
opactwa oliwskiego namalowana przez Hermanna Hana. Przedstawiono tu m.in. legendarnego fundatora opactwa, księcia pomorskiego Subisława, a także księcia Sambora – rzeczywistego fundatora oliwskiego klasztoru oraz polskich monarchów – m.in. Władysława Łokietka, Kazimierza Jagiellończyka, Stefana Batorego i Zygmunta III Wazę.
W transepcie podziwiać można rokokową ambonę z 1759 roku, na której przedstawiono sceny z życia św. Bernarda, oraz dawny ołtarz główny z przedstawieniem Trójcy Świętej. W nawach odnaleźć koniecznie trzeba nagrobek książąt pomorskich z 1615 roku, ozdobiony łacińską inskrypcją upamiętniającą fundatorów świątyni oraz pomorskim gryfem, a także nagrobek rodziny Kosów, autorstwa Willema van den Blocke z około 1599 roku. Równie znakomitym dziełem jest stojący w kaplicy Chrzcielnej ołtarz św. Jana Nepomucena dłuta przybyłego z Pragi Ignacego Millera. W barokowej kaplicy Opackiej, przy południowej ścianie obejścia, w krypcie pod posadzką złożono prochy biskupów gdańskich.

Dziełem, z którego słynie katedra oliwska, są organy. Instrument zbudowali w latach1763–1793 Jan Wulf i Fryderyk Rudolf Dalitz, a w momencie ukończenia prac były to największe organy w ówczesnej Europie. Bogaty prospekt, a więc dekoracyjna obudowa instrumentu, został wykonany przez samych mnichów. Zdobi go kilkadziesiąt postaci aniołów, z których część dzierży instrumenty muzyczne poruszające się podczas gry. Przybywających do katedry porusza jednak nie tylko ogrom tego dzieła, ale również jego wspaniałe brzmienie. Oliwskie recitale i festiwale organowe są jedną z ważniejszych atrakcji kulturalnych Gdańska w sezonie letnim.

Kontakt:
ul. Cystersów 10
tel. 058 552 00 51.
Otwarte: codziennie; prezentacja organów z koncertem trwającym około 20 min.

Opactwo pocysterskie

Do świątyni oliwskiej od południa przylegają zabudowania klasztorne. Skrzydło wschodnie wzniesiono już w XIII wieku, pozostałe powstały jednocześnie z budową katedry, po 1350 roku. Obecnie we wnętrzach klasztoru znajduje się m.in. Muzeum Diecezjalne. W południowo-zachodnim narożniku mieści się sala, w której w 1660 roku podpisano pokój oliwski. W sąsiedztwie katedry stoi również Pałac Opatów. Tworzą go dwa skrzydła – starsze wzniesione jeszcze w XV wieku, przebudowane zostało w 1. połowie XVII wieku; nowsze, późnobarokowe powstało w latach 50. XVIII wieku, za czasów opata Jacka Józefa Rybińskiego i obecnie mieści Galerię Sztuki Współczesnej Muzeum Narodowego. Muzeum jest także użytkownikiem pobliskiego spichrza opackiego z 1723 roku.

Już w średniowieczu przy oliwskim klasztorze istniało założenie ogrodowe, jednak dzisiejszy kształt park oliwski uzyskał w XVIII i XIX wieku. Za czasów opata Rybińskiego powstało regularne założenie o dwóch osiach widokowych, z których jedna wychodziła na Zatokę Gdańską, a druga – na Polanki. Odległą perspektywę podkreślały strzyżone szpalery drzew. Nieco później powstała druga część parku, utrzymana w charakterze modnych w końcu XVIII wieku malowniczych i nieregularnych ogrodów angielskich. Ta część parku powstała z inicjatywy Karola Hohenzollerna, gdy po rozbiorach Polski Oliwa przypadła Prusom. W kolejnych dziesięcioleciach park wzbogacono o wiele rzadko spotykanych drzew i krzewów, utworzono oranżerię, palmiarnię i alpinarium z dwoma tysiącami gatunków i odmian górskich roślin. W latach 70. XX wieku powstała tu galeria plenerowej rzeźby współczesnej.

Kontakt:

Muzeum Diecezjalne
ul. Cystersów 16
tel. 058 552 00 50.
Otwarte: 1 VII–15 IX: pon.–pt. 10–17, sob. 10–15.

Muzeum Sztuki Współczesnej
ul. Cystersów 18
tel. 058 552 12 71.
Otwarte: 15 V–15 IX: wt.–pt. 9–16, sob.–niedz. 10–17; 16 IX–14 V: wt.–niedz. 9–16;
We wtorki wstęp bezpłatny.

Ulica Polanki

Znajduje się tu zespół dworów należących niegdyś do zamożnych rodów gdańskich, które zaczęto wznosić już w XVI wieku. Te, które zachowały się do dziś, pochodzą na ogół z XVIII wieku. Pod nr. 125 stoi dwór gdańskiego burmistrza Joachima Wilhelma Weickmanna, do którego prowadzi stara aleja. Zachował się także klasycystyczny pawilon ogrodowy stojący przy samej ulicy. Dwór przy ul. Polanki 124 słynął niegdyś ze wspaniałego ogrodu ze stawami, fontanną i figurami przedstawiającymi cztery pory roku autorstwa Jana Henryka Meissnera. Ogród nie zachował się do dziś, ale istnieje XVIII-wieczny dwór zaadaptowany niedawno na Centrum Ekumeniczne prowadzone przez brygidki. Dwór pod nr. 122 należał niegdyś do rodziny Schopenhauerów. Tutaj też spędził dzieciństwo sławny filozof – Artur Schopenhauer.

Ogród zoologiczny

Tutejszy ogród zoologiczny nie należy może do najbogatszych, ale bez wątpienia jest najpiękniej położonym zoo w Polsce. Usytuowany na rozległym terenie wśród morenowych wzgórz jest celem weekendowych wycieczek. Od wiosny do jesieni bywa tu naprawdę tłoczno.

Kontakt:
ul. Karwieńska 3
tel. 058 552 00 42
www.zoo.gd.pl
Otwarte: 1 V–30 IX: 9–19, 1 X–30 IV: 9–15