Zamek Królewski i Pałac pod Blachą

Zamek Królewski w Warszawie to niezwykła budowla nawet w skali europejskiej, bo jedyna łącząca dwie funkcje: rezydencji królewskiej i siedziby parlamentu.

Wzniesiono go jako wczesnobarokową rezydencję króla Zygmunta III Wazy w latach 1598–1619, wtapiając w skrzydło południowo-wschodnie wcześniejsze zabudowania gotyckie zamku książęcego. Przy budowie pracowali włoscy architekci Giovanni Trevano, Giacomo Rodondo i Mateo Castelli. Powstało wielkie dwupiętrowe założenie na planie pięcioboku z wieżą zegarową od frontu. Zamek kilkakrotnie przebudowywano – za Augusta II Mocnego przybyło skrzydło saskie z Salą Balową i późnobarokową fasadą projektu Gaetano Chiaveriego, a za Stanisława Augusta przekształcono apartamenty królewskie i dobudowano bibliotekę.

W 1944 roku Zamek został zburzony aż do piwnic, ale dzięki bezprecedensowej akcji ewakuacyjnej prowadzonej pod kierunkiem prof. Stanisława Lorentza udało się uratować większość wyposażenia. Równie bezprecedensowa była odbudowa zamku, który wzniesiono od podstaw w latach 1971–1988. Obecnie trwa remont stancji saskich i arkad Kubickiego u stóp skarpy, gdzie wkrótce znajdzie się główne wejście do Zamku dla wycieczek. Ruchome schody wwożące gości z dolnego poziomu są już gotowe. Do skrzydła biblioteki królewskiej przylega Pałac pod Blachą, niegdyś niezależna budowla, obecnie włączona w ciągi zwiedzania Zamku. Pałac w dzisiejszym kształcie powstał jako budowla klasycystyczna w drugiej dekadzie XVIII wieku dla Dominika Lubomirskiego, ale w murach kryje fragmenty starszego barokowego pałacu. Nazwę zawdzięcza temu, że jako jedna z pierwszych warszawskich budowli został pokryty blachą.

Zwiedzanie Zamku podzielone jest na dwie trasy: trasa I pozwala na obejrzenie pokojów dworskich, sal sejmowych, apartamentu księcia Stanisława i pokojów Matejkowskich, a trasa II wiedzie przez Apartament Wielki i apartament króla. Oprócz wnętrz zamkowych na drugim piętrze można oglądać stałe galerie, m.in. Galerię Sztuki Zdobniczej, Galerię Lanckorońskich oraz pokoje Mościckiego i Żeromskiego.

W pokojach dworskich urządzono ekspozycję przypominającą urządzenie zamku w XVI i XVII wieku. Jedna z sal – Izba Radna – z lat 1569–1572, służyła jako izba poselska. Ozdabiają ją 32 herby dawnych ziem i województw dawnej Rzeczpospolitej. Trasa wiedzie następnie przez pokoje królewskiego bratanka, Stanisława Poniatowskiego, urządzone w południowym skrzydle I piętra. Dekoruje je oryginalna rokokowa boazeria przeniesiona z warszawskiego pałacu Czartoryskich. Zachodnie skrzydło Zamku zajmują sale sejmowe. Znacznie skromniejsza Izba Poselska pełniła tę funkcję już od drugiej połowy XVII wieku. Wielka Sala Senatu, jedno z najefektowniejszych wnętrz Zamku, jest niemal całkowicie rekonstrukcją. W skrzydle północnym znajdują się pokoje Matejkowskie, w których wystawiane są m.in. wielkie płótna Jana Matejki ukazujące wydarzenia, które rozegrały się w Zamku: Rejtan, Upadek Polski i Konstytucja 3 maja. Apartamenty Wielki i apartament króla zajdują się na pierwszym piętrze w skrzydłach wschodnich. Tam właśnie obejrzeć
można olśniewającą Salę Balową, zrekonstruowaną jako ostatnie wnętrze Zamku. Powstała w latach 1777–1781 według projektu Jana Chrystiana Kamsetzera i Dominika Merliniego, a zdobią je wspaniałe rzeźby uratowane z pożogi, sztukaterie odtworzone na podstawie zachowanych fragmentów i ogromny plafon przedstawiający Rozwikłanie Chaosu. Sąsiaduje z nią Sala Rycerska powstała w tym samym czasie, ozdobiona portretami i popiersiami zasłużonych Polaków oraz obrazami Marcello Bacciarellego przedstawiającymi ważne wydarzenia z historii Polski. Następne pomieszczenie to Sala Tronowa odtworzona z pietyzmem dzięki zachowanym fragmentom dekoracji, ozdobiona rzeźbami Angela Pucinellego. Do Apartamentu Wielkiego należy też Gabinet Marmurowy, który powstał w latach 1640–1642 według projektu Giovanniego Battisty Gisleniego dla Władysława IV. Ściany wyłożone wielokolorowymi marmurami udekorowane zostały w końcu XVIII wieku portretami 22 królów polskich namalowanymi przez Bacciarellego. Apartament króla składa się z pomieszczeń
prywatnych króla. Spacerując po komnatach tego apartamentu warto zwrócić uwagę na Pokój Audiencjonalny Stary, wykorzystywany przez króla jako sala tronowa, zanim ukończono nową salę w Apartamencie Wielkim. Zachowany tu tron jest autentyczny, podobnie jak i malowane przez Bacciarellego supraporty z przedstawieniami cnót królewskich. Warta uwagi jest także królewska sypialnia ozdobiona elegancką boazerią i obrazami Bacciarellego.

W apartamencie króla znajduje się także mała kaplica zaprojektowana przez Merliniego, w której wystawiane są jedyne ocalałe regalia królewskie – miecz, berło i łańcuch orderu Orła Białego. Najciekawsza komnata to Sala Canaletta, pełniąca niegdyś funkcję przedpokoju, ozdobiona widokami Warszawy malowanymi przez przybyłego z Wenecji wedutystę Bernarda Belotta zwanego Canaletto.

Na drugim piętrze mieszczą się sale wystaw czasowych, a także stałe ekspozycje. Przede wszystkim jest tam Galeria Sztuki Zdobniczej, gdzie prezentowane są dzieła sztuki użytkowej – srebra, brązy, szkła, ceramika i zegary – pochodzące z dawnych zasobów zamkowych, ale także depozytów Fundacji im. Ciechanowieckich i Fundacji Lanckorońskich. Na drugim piętrze wystawiane są także obrazy ofiarowane przez Karolinę Lanckorońską w 1994 roku. Wśród wielu znakomitych dzieł Galerii Lanckorońskich znajduje się m.in. obraz Rembrandta Uczony przy pulpicie.

Na drugim piętrze znajdują się też niewielkie, ale ważne kolekcje i gabinety: Gabinet Numizmatyczny z jedną z najbogatszych kolekcji monet polskich, Pokój Orderowy, w którym obejrzeć można wszystkie ordery i odznaczenia polskie oraz ordery zagraniczne, które otrzymywali Polacy. Gabinet prezydenta Mościckiego zawiera pamiątki po prezydencie, a w Pokoju Władz Rzeczpospolitej Polskiej na Uchodźstwie przechowywane są pamiątki pochodzące z Londynu – wyposażenie siedziby prezydenta na uchodźstwie i pamiątki po generale Sikorskim. Warto zajrzeć też do zrekonstruowanego mieszkania Stefana Żeromskiego, w którym pisarz spędził ostatnie lata życia.

U stóp zamku jeszcze za czasów Augusta II Mocnego wzniesiono tzw. stancje saskie – pokoje gościnne w formie długiego podanku opartego o skarpę. Jakub Kubicki przebudował je w latach 20. XIX wieku na rząd arkad kryjących ciąg komunikacyjny i schody łączące ogrody dolne i górne. Później arkady przebudowano na stajnie i magazyny. Od 2000 roku trwa ich remont na potrzeby nowego centrum obsługi ruchu turystycznego. Nad arkadami rozpościera się dawny ogród na skarpie z malowniczymi tarasami, a przed arkadami rekonstruowany stopniowo ogród dolny urządzony w starorzeczu Wisły.

Seria: Miasta dla ciekawych Tytuł: Warszawa Autor: Małgorzata Omilanowska