Nidzica. Zamek. Duch Krzyżaków wciąż żywy

Turystyczne walory Polski północno-wschodniej to nie tylko piękne jeziora, rozległe lasy oraz nieskażone powietrze. Można tu także odnaleźć interesujące pomniki historii - zamki wzniesione przez zakon krzyżacki.

Nidzica - Zamek Krzyżacki

W miejscu, w którym ulokowano zamek, przypuszczalnie w połowie XIII wieku znajdowała się ziemno-drewniana fortyfikacja spełniająca rolę siedziby komornika, którą nazwano Neidenberg (Zamek nad Nidą). Usytuowana była na ważnym szlaku prowadzącym z Mazowsza w stronę Ostródy i Olsztyna. Rozwój położonej w pobliżu granicy państwa bogacącej się osady prowokował najazdy litewskie. Aby się przed nimi obronić, rozpoczęto budowę zamku. Nidzicki zamek został wzniesiony przez zakon krzyżacki w latach 1370–1407 na lewym brzegu Nidy, po wschodniej stronie miasta. Budowla była ważnym fragmentem ogólnego sytemu obrony państwa krzyżackiego. Zamek stanowił wzorowy przykład rozwiązania urbanistycznego, polegający na połączeniu warowni z zespołem miejskim. Jego usytuowanie pozwalało kontrolować ważny szlak wiodący do Działdowa i dalej do Królewca. Zamek został wzniesiony na planie prostokąta. Wewnątrz warowni znajdował się dziedziniec otoczony drewnianymi krużgankami. Najstarsze i najbardziej okazałe było trzypiętrowe
skrzydło zachodnie, nazwane Domem Wielkim.

W przyziemiu znajdowały się pomieszczenia gospodarcze – kuchnia, spiżarnia, browar oraz piwnice. Nad nimi było piętro przewodnie z kaplicą, refektarzem i komnatą prokuratora – kancelarią. Kaplicę i refektarz wieńczyło cenne, sześcioramienne sklepienie gwiaździste z malowidłami o tematyce religijnej, których fragmenty przetrwały do dziś. Na trzeciej – najwyższej – kondygnacji znajdowały się magazyny. Wjazd na zamek prowadził od wschodu przez bramę wzmocnioną dwoma pięciokondygnacyjnymi wieżami, w których mieszkała załoga, a w podziemiach znajdowało się więzienie. Czworokąt budowli zamykały dwupiętrowe skrzydła: północne i południowe, przeznaczone na pomieszczenia gospodarcze i obronne. Na wschód od zamku znajdowało się podzamcze, którego obecny kształt został uformowany na początku XVI wieku.

Na przełomie XVI i XVII stulecia powstało drugie podzamcze, które jednak strawił pożar w 1784 roku. Pod koniec lat 20. XVI wieku zamek przebudowano, otoczono zewnętrznym murem, wzmocnionym pod koniec wieku XVI od strony zachodniej dwiema okrągłymi bastejami. W roku 1409, a więc na rok przed bitwą pod Grunwaldem, ranga zamku znacząco wzrosła. Stał się on siedzibą krzyżackiego prokuratora. Rok później idące pod Grunwald polskie wojska zajęły zamek (12 lipca 1410). Prawdopodobnie dokonało się to bez walki, ponieważ wcześniej większość załogi również udała się pod Grunwald. Cztery lata później zamek ponownie – po ośmiodniowym oblężeniu – zdobyły wojska Jagiełły. Obrońcy warowni poddali się na wieść o upadku Olsztynka. Jednak Krzyżakom twierdzę udało się odbić. Komtur Ostródy, Jan von Bichau, wykorzystał zaangażowanie polskich oddziałów w zdobywanie Brodnicy, zaatakował i zmusił do kapitulacji polską załogę. Podczas wojny trzynastoletniej, jaką toczyła Polska z zakonem krzyżackim, miasto wraz z zamkiem przeszło w
polskie ręce. W wyniki pokoju toruńskiego, który kończył trzynastoletnie zmagania, warownia powróciła pod władzę zakonu, stając się siedzibą prokuratora, Wilhelma von Eppingena.

Po sekularyzacji zakonu w Nidzicy powstało starostwo. Rozpoczął się stuletni okres rozwoju regionu trwający aż do potopu szwedzkiego. Zamek został poważnie zniszczony podczas toczonych wojen między Polską a zakonem krzyżackim, a potem między Rzeczypospolitą a Szwedami. W 1656 roku miasto i warownia bronione były przez Szwedów przed oddziałami Tatarów w służbie Jana Kazimierza, którzy liczyli na zdobycie ukrytych w twierdzy kosztowności. Załoga wytrwała dzięki ogromnej przewadze oraz skuteczności prowadzonego ognia z muszkietów i dział. Było to ostanie oblężenie zamku w jego historii.

Z oblężeniem związana jest legenda o młodym mieszczaninie Nowaku, który z murów na przedpolu fortyfikacji zobaczył wodza Tatarów z jego świtą. Niewiele myśląc, podbiegł do najbliższej armaty, wycelował w tatarskiego wodza i wypalił. Strzał był celny, wódz został zabity. Jednak wystrzał w obozie tatarskim spowodował ogólne poruszenie. Obrońcy, widząc ruch nieprzyjaciela, uznali, że jest to początek ataku na miasto spowodowany nieprzemyślanym wystrzałem. Zaczęto szukać winnego. Nowak w obawie przed surową karą schował się w pryzmie świeżego gnoju. Tam nikt go nie szukał.

Po odstąpieniu Tatarów sprawa się wyjaśniła. Mieszkańcy miasta uznali przypadkowego kanoniera za bohatera. W 1784 roku w mieście wybuchł pożar, który objął także zamek, przyczyniając się do jego ruiny. W 1804 roku rozebrano Dom Wielki. Dewastacji dokonały też kwaterujące tu w 1812 roku wojska francuskie. Z budowli uczyniły magazyn na zboże oraz lazaret. Dopiero w latach 1828–1830, za sprawą radcy Ferdynanda Tymoteusza Gregoroviusa, zamek został odbudowany z przeznaczeniem na siedzibę sądu. Działania zbrojne II wojny światowej nie oszczędziły budowli. W 1945 zamek na skutek nalotów radzieckich uległ częściowemu spaleniu, w wyniku którego zawaliły się stropy i część murów. Podjętą w 1949 roku odbudowę zamku ukończono w roku 1965. W kaplicy zamkowej i refektarzu odtworzono późnogotycką polichromię. Obecnie w zamku mieszczą się Muzeum Ziemi Nidzickiej, Nidzicki Ośrodek Kultury, Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej, pracownia rzeźby, biblioteka miejska, a także hotel i restauracja.

Zamek w Nidzicy
Nidzicki Ośrodek Kultury
ul. Zamkowa 2
13-100 Nidzica (89)
(89) 625 57 59
Muzeum czynne codziennie: 9–18.

Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej
www.rycerze.org Dariusz Kujawski
rycerze@rycerze.org+'?' ) Patryk Kozłowski
0 501 381 109
kpatryk79@o2.pl+'?' )

Nidzica - turniej rycerski o buzdygan Wielkiego Mistrza Winrycha von Kniprode

Każdego roku, w połowie lipca, Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej organizuje w Nidzicy Turniej Rycerski o Buzdygan Wielkiego Mistrza Winrycha von Kniprode (1310–1382, wielki mistrz zakonu krzyżackiego od 1351 roku). Turniej odbywa się na zamku, podzamczu i w samym mieście. Organizatorzy przygotowują cenne nagrody dla zwycięzców, m.in. elementy rynsztunku rycerskiego. Imprezę otwiera uroczysty przemarsz bractw przez miasto aż pod ratusz. Na zamkowym dziedzińcu toczone są walki na topory i na miecze jednoręczne oraz półtoraręczne. Pojedynki odbywają się jeden na jednego i dwóch na dwóch. Na podzamczu można obejrzeć m.in. zmagania łucznicze, a także rzucanie do celu oszczepem. Duże zainteresowanie widzów budzi pokaz melee – walki drużyn na drewnianą broń. Równie widowiskową jest bitwa o gród, która odbywa się wieczorem. Rozgrywa się ona nie na wzgórzu zamkowym, lecz w mieście. Dziedziniec zamkowy i podzamcze są również miejscem pokazu ogni sztucznych oraz biesiady rycerskiej. Turniej rycerski nie może
odbyć się bez muzyki. Uczestnicy imprezy mogą wysłuchać koncertu np. muzyki folkowej.

Okolice Nidzicy
Kanigowo – kościół pod wezwaniem Podwyższonego Krzyża z XV wieku. Łyna – kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Najświętszej Marii Panny, wybudowany w latach 1725–1726; młyn z XVII wieku. Rezerwaty i pomniki przyrody: Jezioro Orłowo Małe; „Źródła Rzeki Łyny im. prof. R. Kobendzy”; Koniuszanka I i Koniuszanka II; Kamień Tatarski – największy na Mazurach głaz narzutowy o obwodzie 19 m, 6,5 m długości, 4 m szerokości i 1,8 m wysokości. Zagrzewo – zespół dworsko-pałacowy; wczesnośredniowieczne umocnienie zwane „Szwedzkim Wałem” o długości ponad 3 km, leżące między wsiami Zimna Wola i Wał. Żelazno – kościół pod wezwaniem św. Andrzeja Boboli, wybudowany w 1880 roku.

Seria: Miejsca niezwykłe Tytuł: Zamki, turnieje, rycerze Autor: Paweł Komorowski, Jarosław Kurkowski