Miasta idealne - utopijne sny architektów

Wyobrażacie sobie osiedla podporządkowane potrzebom mieszkańców, uwzględniające czynniki gospodarcze, społeczne i polityczne, a do tego zaprojektowane z dbałością o estetykę? Choć brzmi to jak wyjęte ze stron bajki, projekty takich miast powstały, a nawet zostały zrealizowane. Poznajcie miasta idealne, one istnieją naprawdę!

Idea stworzenia miasta idealnego, które zaspokajałoby potrzeby moralne, duchowe i prawne mieszkańców oraz tworzyło odzwierciedlającą je miłą dla oka i funkcjonalną, zabudowę, powstała w renesansie. Zaczęto wówczas tworzyć projekty architektoniczne na planie idealnie symetrycznym, a wszystkie budynki miały klasyczne elementy: arkady oraz kolumnady. Głównymi założeniami idealnego miasta były: położenie nad rzeką (zabezpieczenie transportu towarów i higieny), dwupoziomowość (niższy dla transportu, handlu i niższej klasy społeczeństwa, górny dla szlachty i mieszczaństwa - reprezentacyjny), budowa kanałów żeglownych pod miastem (bezproblemowy transport), szerokość ulic stanowiąca co najmniej połowę wysokości przyległych pałaców (dostęp światła), piękno ma symbolizować funkcjonalność.

Plan idealnego miasta stworzył w 1487 r. m.in. mistrz Leonardo da Vinci, znany z zamiłowania do architektury i geometrii, a także podejmowania się utopijnych projektów. W czasie zarazy, której był świadkiem w Mediolanie, zrodził się w jego głowie pomysł realizacji miasta zaspokajającego zarówno wymagania praktyczne, jak i estetyczne. Zaplanował liczne place, loggie, tunele i kanały. W notatkach Leonarda znajdujemy podział na 2 poziomy: górny, przeznaczony dla pieszych, pełniący funkcje estetyczno-społeczne, oraz dolny z bezpośrednim dostępem do sieci kanałów,gdzie odbywałby się transport towarów i zwierząt oraz handel, znajdowałyby się magazyny i mieszkania ludzi z niższych klas społecznych. Mistrz zanotował nawet swoje przemyślenia na temat idealnej toalety.

udm/ik

Najbardziej znanym przykładem renesansowego miasta idealnego, zachowanego w niemalże niezmienionej formie, jest Palmanova. Ma kształt idealnej gwiazdy albo, jak twierdzą niektórzy, płatka śniegu. Została założona 7 października 1593 roku. Wybór daty był nieprzypadkowy - dokładnie 22 lata wcześniej siły chrześcijańskiej Europy pokonały Turków w bitwie pod Lepanto. Miasto przybrało kształt dziewięcioramiennej gwiazdy - formy znanej z architektury militarnej. Autorem projektu Palmanovej był Vincenzo Scamozzi, wenecki architekt, autor wielu kościołów, placów i rezydencji. Jednak urzeczywistnienie wizji miasta idealnego przewyższyło jego dotychczasowe dokonania. I choć w renesansie powstało wiele tego typu miast w Europie, jedynie to zachowało do naszych czasów wygląd sprzed ponad 400 lat, niezmiennie zachwycając swoją idealną formą.

fot. www.turismofvg.it
Dowiedz się więcej o mieście Palmanova

Drugim z idealnych miast epoki renesansu, którego historyczne gwiaździste centrum zachowało się do czasów współczesnych, jest Brielle. Jego nazwa pochodzi prawdopodobnie z języka Celtów, w którym słowo _ brogilo _ oznacza w wolnym tłumaczeniu "obszar zamknięty". Ta ufortyfikowana miejscowość prawa miejskie uzyskała już w 1306 roku, kiedy to była siedzibą hrabiego Voorne. W 1371 roku została przyłączona do Holandii. Struktura fortyfikacji, w formie płatka śniegu, podobnie jak w Palmanovej, zachowała się do dzisiaj. Wokół Starego Miasta rozwinęło się jednak miasto, które nie zachowywało już założeń miasta idealnego.

fot. rijksmonument, licencja GFDL

Zamość bywa nazywany "perłą renesansu" i "Padwą Północy". Został zaprojektowany jako idealne miasto-twierdza, choć wydawało się to utopią. 14 grudnia 1992 r. UNESCO umieściło je na Liście Światowego Dziedzictwa Ludzkości jako przykład renesansowej zabudowy miejskiej. Większość budynków stanowią renesansowe kamienice, a katedra (d. kolegiata) należy do najwybitniejszych osiągnięć architektury późnego renesansu. Miasto otaczają natomiast typowe dla epoki fortyfikacje bastionowe. Zamość był dziełem życia Jana Zamoyskiego. To on ściągnął do Polski słynnego włoskiego architekta z Padwy, Bernarda Morando, i zlecił mu budowę miasta. Kontrakt podpisano 1 lipca 1578 r. Prace trwały osiem lat. W efekcie powstało miasto z przejrzystym układem urbanistycznym, racjonalnie rozplanowanymi obiektami użyteczności publicznej, charakteryzujące się jednorodną zabudową, a dzięki fortyfikacjom - gwarantujące bezpieczeństwo.

fot. Marek Jawor/UM Zamosc/zamosc.pl

Również w epoce baroku powstały liczne miasta idealne, głównie jako osiedla związane z rezydencją władcy absolutnego lub założenia obronne. Możemy jako przykład przedstawić dwie niemieckie miejscowości: Karlsruhe i Mannheim, położone w Badenii-Wirtembergii. Pierwsze z nich, założone w 1715 roku, zbudowano w klasycznym układzie gwiaździstym. Środkowa wieża pałacu w Karlsruhe, usytuowana w centrum wielkiego koła, jest równocześnie osią widokową dla rozchodzących się promieniście 32 alei, stanowiących ulice i aleje parkowe, których układ zachował się do dziś. Natomiast w Mannheim warto zobaczyć zachowany z I poł. XVIII wieku zabytkowy układ urbanistyczny na planie szachownicy. "Kwadratowe miasto", jak często mówi się o tej niemieckiej miejscowości, składa się ze 144 pól, a ulice na Starym Mieście zamiast nazw mają oznaczenia pól - np. A5 czy K7.

Najważniejszym przedstawicielem oświeceniowej myśli w obszarze architektury, związanej z idealnym miastem, jest generał Oglethorpe *i jego plan budowy miasta *Savannah w stanie Georgia w USA. Jego głównym założeniem było uwzględnienie w założeniach planu miasta równości społecznej i cnót obywatelskich. Projekt miasta składał się z placu głównego i 8 kwadratów, składających się z takich samych elementów, jak część mieszkalna, teren zielony, część handlowo-administracyjna. W późniejszym czasie rozszerzono zabudowę do 24 kwadratów, z których oryginalna zabudowa zachowała się do czasów współczesnych w Historycznym Dystrykcie Savannah. Każdego roku miliony turystów przyjeżdżają oglądać przepiękne XVIII i XIX-wieczne kamienice i pałace.

fot. PurpleChez, licencja GFDL

Również w XX-wiecznej architekturze modernizmu znajdziemy przykłady miast, których twórcy dążyli do stworzenia aglomeracji idealnej. Przykładem jest Czandigarh, stolica stanu Pendżab, młode miasto, którego budowa rozpoczęła się w latach 50. W efekcie podziału Indii Brytyjskich na dwa odrębne państwa: Indie i Pakistan, pojawiła się potrzeba stworzenia nowych aglomeracji. Zdecydowano nie szczędzić środków na inwestycję na północy kraju, która po ukończeniu miała zachwycać i pokazywać jego nowoczesność. Obecnie faktycznie słynie z wysokiego standardu życia i znajduje się wysoko na liście najbogatszych i najlepiej rozwijających się indyjskich miast. Jak do tego doszło? Czandigarh, budowane w latach 1953-60, zostało zaprojektowane od podstaw w duchu "miasta idealnego", według planu stworzonego przez ikonę, francuskiego architekta, Le Corbusiera, zgodnego z wytycznymi CIAM (Międzynarodowej Organizacji Architektów Modernistycznych). Wyeksponowana została surowa cegła i nieopracowane powierzchnie betonu,
które tworzą kształty bliskie abstrakcji. Budowle otoczone przez zieleń i starannie zaprojektowane ogrody stały się znakiem rozpoznawczym. Metropolię podzielono na sektory, które funkcjonują jako teoretycznie niezależne jednostki, z wyznaczoną przestrzenią na mieszkania, pracę i odpoczynek. Każdy z nich posiada własny rynek, park, świątynie i szkoły - wszystko to w odległości około 10 minut pieszo z jakiegokolwiek punktu wewnątrz sektora.
Z założeniami modernistycznego miasta idealnego możemy się także spotkać analizując układ brazylijskiego miasta Brasilia. Tam plan miasta, projektu brazylijskiego architekta Lucio Costy, nawiązuje do lecącego kondora lub samolotu.
Dowiedz się więcej o Czandigarh