National Geographic: Meksyk dzisiaj

Octavio Paz, poeta i eseista, laureat Nagrody Nobla, w dziele Labirynt samotności scharakteryzował ziomków jako zamkniętych w sobie, małomównych i nieprzystępnych. Tymczasem większość goszczących w Meksyku odbiera gospodarzy jako sympatycznych i uczynnych. To tylko jeden przykład wielu meksykańskich sprzeczności. Meksykanie, patetyczni i sentymentalni, są też uczuciowi i namiętni, ale emocje kryją pod maską spokoju i obojętności.

Kraj
Politycznym i geograficznym sercem kraju jest Dolina Meksyku (Anáhuac). Ona kształtuje wiele elementów układanki, której na imię Meksyk. To na jej obszarze stłoczona jest ponad 1/5 ludności kraju. Miasto Meksyk, wzniesione na ruinach Tenochtitlanu, starożytnej stolicy Azteków, leży w otoczeniu najżyźniejszych ziem uprawnych. Mimo że co najmniej połowę terytorium Meksyku cechuje klimat pustynny i półpustynny, kraj produkuje kukurydzę, pszenicę, soję, ryż, fasolę, ziarno kawowe i kakaowe, owoce oraz warzywa. Na obliczu zróżnicowanego geograficznie kraju najwyraźniejsze piętno odciskają góry. Przez ponad 1100 km, poczynając od granicy z USA, ku południu rozciągają się wschodnie i zachodnie pasma Sierra Madre (dosłownie: „góry-matka”): Sierra Madre Wschodnia i Sierra Madre Zachodnia. Położoną między nimi Wyżynę Meksykańską przecinają mniejsze łańcuchy górskie, a w części północnej zajmują pustynie: Sonora i Chihuahua.

Półwysep Kalifornijski (Baja California), oblewany wodami Oceanu Spokojnego i Zatoki Kalifornijskiej, jest w równej mierze pustynny, co górzysty. W jego obrębie wyróżnia się aż osiem pasm górskich. Urozmaicone wybrzeża mają 4800 km długości, w ich sąsiedztwie leżą dziesiątki wysp. Na jednym z najdłuższych, najbardziej odizolowanych półwyspów na ziemskim globie dopiero w latach 70. XX wieku wybudowano drogę biegnącą na całej jego długości. Rodzime złoża i żyły cennych minerałów znajdujące się w Sierra Madre Wschodniej i Zachodniej sprawiły, że te surowe i często niegościnne góry należały do pierwszych okolic penetrowanych i zasiedlanych przez hiszpańskich osadników. Do dziś tamtejsze bogactwa naturalne są istotnym źródłem dochodów. Meksyk jest największym światowym producentem srebra; ważnymi zasobami są rudy miedzi, ołowiu, cynku, żelaza oraz sól. Lasy w środkowej i północno-zachodniej części kraju dostarczają mahoniu, orzecha, drewna różanego i innych cennych gatunków, a także drewna sosnowego do
produkcji miazgi, używanej też w papiernictwie. Mimo wydanych w 1988 r. aktów prawnych promujących racjonalniejszy rozwój leśnictwa hodowla bydła, wyrąb i wypalanie lasów w celu okresowego uprawiania pozyskanych terenów oraz wyrąb drzew na opał sprawiały, że wylesianie trwało, zwłaszcza w biednych regionach na południu. Turystyka ekologiczna, choć wciąż w powijakach, mogłaby zapewnić dochody biednym społecznościom, zniechęcając do dewastacji środowiska naturalnego.

Wspinaczy wabią szczyty zaliczane do najwyższych na kontynencie: Orizaba, Iztaccíhuatl i La Malinche skupione w Kordylierze Wulkanicznej w sąsiedztwie 19 równoleżnika u południowych krańców Sierra Madre Wschodniej. Podobnie jak leżący nad Pacyfikiem wulkan El Nevado de Colima, również Popocatépetl jest czynnym wulkanem, zamkniętym dla wspinaczki; położone na jego stokach wioski bywają okresowo ewakuowane. Meksyk ma niewiele obszarów nizinnych. Jest wśród nich półwysep Jukatan – niezwykła wapienna platforma, obfitująca w podziemne rzeki i ponory – omywany wodami Morza Karaibskiego. Na północ i zachód od Jukatanu, wzdłuż wybrzeży Zatoki Meksykańskiej rozciągają się szerokie połacie parnych, tropikalnych i subtropikalnych nizin przetykanych rzekami, mokradłami i estuariami. W sumie wybrzeże Meksyku ma 8560 km długości. Wzdłuż brzegu Oceanu Spokojnego w południowych regionach Meksyku, aż na terytorium Gwatemali, rozciągają się dwa łańcuchy górskie: Sierra Madre Południowa i Sierra Madre de Chiapas. Odizolowanie
sprzyjało zachowaniu kultur tamtejszych rdzennych plemion, jednak za cenę braku tak elementarnych zdobyczy cywilizacji, jak elektryfikacja, zaopatrzenie w wodę pitną, budowa kanalizacji, szpitali czy szkół.

Ludzie
W niewielu krajach na tej półkuli mieszka więcej Metysów (osób ze związków białych i Indian) oraz Indian niż w Meksyku. Niemal 30% Meksykanów to Indianie, Metysów jest dwukrotnie więcej (niektóre źródła podają, że Metysów jest jeszcze więcej, Indian zaś mniej). Ponad 7 milionów Meksykanów mówi przede wszystkim językami: maya, misteckim, nahuatl, otomí, purépecha i zapoteckim. Ryzykowne byłoby twierdzenie, że wyłącznie biali (9% społeczeństwa) stanowią elitę finansową, z pewnością jednak Indianie i Metysi należą do grupy najbiedniejszych – łącznie około 40% ludności.

WXVI w. wraz z hiszpańskimi najeźdźcami pojawiły się nie tylko zwierzęta pociągowe oraz koło, ale także romantyka ery renesansu i religijne natchnienie. Podbito i nawrócono na chrześcijaństwo dziesiątki unikatowych kultur. Tylko w odizolowanych regionach tliły się ogniska oporu aż do XX wieku. Wielu krajowców zdołało jednak zachować własną tożsamość plemienną. Lakandoni i Huicholowie, którzy zbiegli w niedostępne dżungle i góry, aż do XX w. unikali wpływów głównego nurtu przemian społecznych. Jeszcze dziś Huicholowie, mieszkający w Sierra Madre Zachodniej, nieliczne przyjęte ceremoniały chrześcijańskie praktykują w ramach własnych rytuałów i wierzeń w tradycyjne bóstwa. Prawdę mówiąc, większość rdzennej ludności połączyła dawne bóstwa i obyczaje z czcią dla świętych i wiarą narzuconymi przez Hiszpanów. Katolicyzm – w różnym stopniu modyfikowany tradycjami indiańskimi – wyznaje 88% ludności. Około połowa z pozostałych 10% to ewangelicy. Czasem wchodzą w konflikty z sąsiadami. W górach stanu Chiapas Indianie
Tzotzil w ostatnich dziesięcioleciach otwarcie zwalczali rzesze wieśniaków nawróconych na rozmaite formy protestantyzmu. W większych społecznościach, bliższych głównego nurtu przemian społecznych, protestanci i katolicy żyją i pracują razem, nie tocząc sporów. Od stuleci fascynujące obyczaje i kultury kusiły łowców przygód. John Lloyd Stephen (1805–1852) oraz Frederick Catherwood (1799–1854), publikując doniesienia o zapomnianych ruinach Majów, zaintrygowali świat zachodni. Od tamtej pory pisarze wychwalają bądź naśmiewają się z uroków i dziwactw Meksyku, rzadko kto jednak pozostaje obojętny.

Wyzwania współczesności
Pokłosiem rewolucji meksykańskiej było powstanie Partii Rewolucyjno-Instytucjonalnej (PRI, Partido Revolucionario Institucional), od 1929 r. oficjalnej partii rządzącej. Sondaże przed wyborami w 2000 r. pokazały, że dla mieszkańców większości wiejskich obszarów PRI była tożsama z rządem. Mieli wiele powodów, by tak sądzić. Partia w latach 1929–1994wygrywała wszystkie wybory prezydenckie, obsadzała większość stanowisk gubernatorów. Partiom opozycyjnym dopiero od 1978 r. pozwolono brać udział w pracach niższej izby parlamentu – Izby Deputowanych. Miało to stworzyć pozory demokratycznych debat, lecz nie dać szans na jakiekolwiek zmiany. Jednak w wyborach 1997 r. po raz pierwszy opozycja zdobyła więcej miejsc niż PRI.W tym samym roku lewicowy kandydat Partii Rewolucji Demokratycznej (PRD, Partido de la RevoluciónDemocrática), CuauhtémocCárdenas, został wybrany burmistrzem miasta Meksyk. Wydarzenia lat 90. mobilizowały społeczeństwo do zmian politycznych. W 1994 r. w zamachu zginął cieszący się popularnością
kandydat na prezydenta – Luis Donaldo Colosio. Prezydent Carlos Salinas de Gortari, na którego 6-letnią kadencję (1988–1994) przypadł okres gospodarczego prosperity, odchodził w atmosferze skandalu, a także chaosu ekonomicznego – zdewaluowano peso, długi państwa sięgnęły 93 mld dolarów. W tym samym roku partyzanci z Armii Narodowo-Wyzwoleńczej im. Zapaty (EZLN, Ejército Zapatista de Liberación Nacional) przejęli kontrolę nad kilkoma strategicznymi miastami na wyżynie Chiapas. Rychło wycofali się do dżungli, ale ich przesłania internetowe i komunikaty zwróciły uwagę świata na dolę zniewolonych rzesz chłopstwa.

Roztropna polityka gospodarcza następcy Salinasa – Ernesto Zedillo Ponce de Leóna (1994–2000) – przyczyniła się do odbudowy gospodarki. Jeszcze bardziej zdumiały reformy polityczne wdrażane przez tego wykształconego w Yale ekonomistę. Przed wyborami prezydenckimi w 2000 r. poważnie zreformowano komisje wyborcze, a podczas głosowania dopuszczono znaczną liczbę zagranicznych obserwatorów. Wyeliminowało to wiele powszechnych wcześniej „cudów nad urną”, a do głosowania poszła większa niż zwykle liczba obywateli. Co więcej, zamiast wskazania następcy – zwyczaj ten był tradycją od czasu powstania PRI – Zedillo przeprowadził historyczne, ogólnokrajowe wybory bezpośrednie. W wyniku tych głębokich reform w lipcu 2000 r. na prezydenta wybrano kandydata opozycyjnej Partii Akcji Narodowej (PAN, Partido de Acción Nacional), Vincente Foxa.

Kandydat PRI, Francisco Labastida, przyjął porażkę z godnością, pomógł zachować w kraju spokój, zachęcając do pokojowego przekazania władzy opozycji. „Rozdrobniony” rząd (żadna z 3 głównych partii nie zdobyła większości w parlamencie, a pozycja prezydenta osłabła) w okresie prezydentury Foksa nie osiągnął sukcesów, a on sam nie kontrolował PRI w taki sposób, jak jego poprzednicy. Obietnice wyborcze w znacznej mierze pozostały czcze, większość Meksykanów jest z Foksa niezadowolona. Po powstaniu w 1994 Północnoamerykańskiej Strefy Wolnego Handlu (NAFTA) wymiana handlowa Meksyku z Kanadą i USA się podwoiła, ale zarazem rozwój przemysłu spowodował zanieczyszczenia rzek, smog, nasilił problemy związane ze składowaniem niebezpiecznych odpadów, korki komunikacyjne, kłopoty mieszkaniowe – zwłaszcza w miastach leżących wzdłuż granicy z USA, gdzie rozwój ekonomiczny był największy.

Potężne kartele narkotykowe walczyły między sobą, a także zastraszały, mordowały i korumpowały policję oraz sędziów, którzy odmawiali wejścia w zmowę albo próbowali ograniczyć strefy wpływów. Żądania małych, ale znaczących ugrupowań partyzanckich muszą być wzięte pod uwagę, by nie zagrażały przyszłej stabilizacji. Mimo tych i innych kłopotów, które od lat trapiły Meksyk, kraj stał się ważnym elementem światowej sceny ekonomicznej. W 2008 r. Meksyk z produktem krajowym brutto na głowę mieszkańca równym ponad 17000 USD (niestety, podział między biednych i bogatych jest bardzo niesprawiedliwy) uznano za drugą, po Brazylii, najdynamiczniejszą gospodarkę Ameryki Łacińskiej. I co ważniejsze – w kraju od 1920 r. nie było przewrotu, co jest rekordem w Ameryce Łacińskiej. Po latach politycznego populizmu kraj się cieszy coraz większymi swobodami.

Festyny i fiesty
Jak przystało na kraj zdecydowanie katolicki, Meksyk czci licznych świętych oraz urządza wszelkie uroczystości religijne, a wszystko to z niesłychaną pompą. Meksykanie uwielbiają fajerwerki i wszystko fetują pokazami ogni sztucznych. Świąteczne wieczory i noce rozjaśniają strzelające z hukiem w niebo race, rozbłyskujące tysiącami gwiazd. Rzadko kończą się wcześnie, a zaczynają już w noc poprzedzającą fiestę.

W świętowaniu pełnym przepychu celują zakochani w muzyce i tańcu mieszkańcy wybrzeży. Najsławniejszy meksykański karnawał (poprzedzający Wielki Post) odbywa się w Veracruz. Towarzyszą mu bale maskowe, parady przebierańców i ogniste, całonocne zabawy uliczne. Równie ciekawe i uczęszczane są zabawy w Campeche, Mazatlánie i na Cozumelu. Wielkanoc jest świętem bardziej uroczystym, obchodzonym z wielką pompą i ceremonialnie; szczególnie poruszające są obchody w Oaxace, San Miguel de Allende, San Luis Potosí i Taxco. Boże Narodzenie to nie tyle święto z kalendarza liturgicznego, co okres rodzinnych spotkań, przyrządzania szczególnych potraw, pochodów przy dźwiękach muzyki. W dzień Wszystkich Świętych oraz Dzień Zaduszny rodziny czyszczą i dekorują miejsca pochówku bliskich. W niektórych regionach urządzają czuwanie u grobów, a w domach ustawiają bogate ołtarze ku czci zmarłych krewnych. W Pátzcuaro, Oaxace, Campeche, Méridzie i innych miastach organizowane imprezy kulturalne oraz ołtarze wystawiane na widok
publiczny sprawiają, że także przybysze mogą uczestniczyć w tych w istocie rodzinnych obchodach.

| Jane Onstottpo *ukończeniu studiów zamieszkała w Meksyku i wiele podróżowała po tym kraju. W Stacji Badawczej im. Karola Darwina na wyspach Galapagos zajmowała stanowisko dyrektora odpowiedzialnego za informację, pracowała jako tłumacz języka hiszpańskiego w Meksyku i Stanach Zjednoczonych. Od 1986 roku współtworzy przewodniki po Meksyku, Ekwadorze i USA. Na witrynie Mexicoguru.com zamieszcza informacje o miejscach zasługujących na uwagę. * |
| --- |