Nowe Miasto

Nowe Miasto było pierwotnie osadą przedmiejską rozciągającą się wzdłuż traktu wiodącego ze Starego Miasta do Zakroczymia. Prawa miejskie i nowy układ urbanistyczny otrzymało od księcia Janusza I Starszego w 1408 roku. Nowe Miasto zachowało odrębność administracyjną aż do 1791 roku. Miało własny ratusz, radę miejską, przywileje targowe i kościoły, choć nie miało fortyfikacji.

W XIX wieku straciło na znaczeniu, podobnie jak Stare Miasto. W czasie wojny zabudowa została niemal kompletnie zniszczona, a powojenna odbudowa nie odznaczała się już takim pietyzmem jak na Starym Mieście. Zachowano dawny przebieg ulic, ale znacznie rozluźniono zabudowę, zwłaszcza podwórek. Dekoracje elewacji domów to w większości swobodne kompozycje stylizowane na dawne. Dziś Nowe Miasto z ogromną liczbą knajp i restauracji stanowi naturalne przedłużenie Starego Miasta.

Od Barbakanu aż do kościoła Franciszkanów wiedzie główna ulica Nowego Miasta – Freta. W zasadzie wszystkie domy tu stojące są pełną rekonstrukcją. Dziś skupiają się tu popularne restauracje i kawiarnie. Kilka kroków w lewo na Podwalu znajduje się lubiana nie tylko przez piwoszy Kompania Piwna, natomiast po prawej tuż koło Mostowej można w barze U Pana Michała zjeść najtańszy obiad na Starówce, aczkolwiek we wnętrzu o uroku z czasów PRL. Dalej znajduje się maleńka kawiarnia Pożegnanie z Afryką z najlepszą kawą w mieście, a za Długą po lewej kultowa restauracja Pod Samsonem z polską i żydowską kuchnią, pijalnia miodów Pasieka i pub Przejście dla pieszych. Już na wysokości Rynku warto zajrzeć do bistra Freta 33, lokalu ze świetną kuchnią w niezobowiązującym wnętrzu.

Przecznica Freta wiodąca ku Wiśle to dawny dojazd do pierwszego stałego mostu warszawskiego (patrz ramka na s. 43). U stóp skarpy wznosi się Stara Prochownia, dawna brama mostowa rozbudowana na potrzeby prochowni, a potem więzienia. Po wojnie odbudowano ją na potrzeby kameralnej sceny teatralnej, wykorzystywanej także na koncerty. Kościół Paulinów św. Ducha 3 Piękna późnobarokowa świątynia została wzniesiona dla ojców Paulinów z Jasnej Góry w latach 1707–1717 przez włoskich architektów Józefa Piolę i Józefa Szymona Bellottiego. Tradycyjnie właśnie spod tego kościoła wyrusza doroczna pielgrzymka do sanktuarium jasnogórskiego w Częstochowie.

Wprawdzie dominikanie przybyli do Warszawy w 1603 roku, ale prezbiterium ich kościoła wówczas budowanego zostało świadomie „zarchaizowane” i ma formy gotyckie. Ciekawie przedstawiają się także sklepienia naw bocznych dekorowane sztukateriami w typie lubelskim. W kościele warto też obejrzeć pozostałości nagrobków Katarzyny Ossolińskiej i Anny Tarnowskiej, a także barokową kaplicę Kotowskich – dzieła Tylmana van Gameren z lat 1691–1694 – ozdobioną portretami fundatorów, malowanymi na blasze.

To niewielkie muzeum biograficzne mieści się w kamienicy, w której wielka uczona przyszła na świat. Można tam zobaczyć wiele przedmiotów osobistych należących do niej, a także dokumenty dotyczące jej działalności zawodowej i pozycji w świecie, zwłaszcza po uzyskaniu dwukrotnie nagrody Nobla.

Podobnie jak na Rynku Starego Miasta, tu także do początku XIX wieku pośrodku wznosił się ratusz, a wokół rozciągał się wielki plac targowy. W wyniku przebudów plac uzyskał nieco dziwaczny kształt zbliżony do trójkąta, ale pierwotnie był prostokątny. Ozdobą Rynku jest piękna żeliwna studnia. Otaczająca rynek zabudowa to osiedle mieszkaniowe z lat 50. XX wieku o elewacjach stylizowanych na dawną zabudowę, swobodnie nawiązujące do autentycznej, przedwojennej architektury placu.

Wschodnią pierzeję Rynku zamyka piękna bryła barokowego kościoła zbudowanego w latach 1688–1692 według projektu Holendra, Tylmana van Gameren z fundacji królowej Marysieńki Sobieskiej jako wotum za wiktorię wiedeńską. W kościele znajduje się nagrobek ostatniej potomkini króla Jana III, Marii Karoliny księżnej de Bouillon z 1746 roku, włoskiego artysty Lorenzo Mattiellego. Za klasztorem sakramentek na skarpie rozciąga się niedostępny ogród klasztorny, w którym zakonnice wciąż uprawiają warzywa.

Maleńki skromny kościół zbudowany został w XVII wieku, a w 1787 roku otrzymali go redemptoryści zajmujących się opieką nad sierotami. Kierował nimi pochodzący z Moraw św. Klemens Dworzak. Redemptorystów wypędziły władze francuskie w 1808 roku, zarzucając im szpiegostwo na rzecz Austrii. Powrócili dopiero po ostatniej wojnie. Oni także mają zamknięte dla obcych ogrody klasztorne na skarpie i u jej stóp.

Na krawędzi skarpy wznosi się gotycki kościół parafialny Nowego Miasta. Powstał na początku XV wieku z fundacji księżnej Anny Mazowieckiej jako niewielka jednonawowa świątynia ze sklepionym prezbiterium. Jeszcze pod koniec XV wieku został rozbudowany na trójnawową bazylikę i wzbogacony o dzwonnicę. Wielokrotnie go przebudowywano. Podczas powojennej odbudowy starano się przywrócić kościołowi formy gotyckie. Za kościołem znajduje się taras, z którego roztacza się panorama całej prawobrzeżnej Warszawy i można przy okazji zajrzeć do zamkniętych ogrodów klasztornych.

Piękna willa zawieszona na krawędzi skarpy wiślanej, najlepiej widoczna jest od strony parku nadwiślańskiego. Zbudowana została w 1968 roku według projektu Zygmunta Stępińskiego dla ówczesnego I sekretarza KC PZPR Edwarda Ochaba, ale ten jej nie przyjął, służy więc odtąd jako biurowiec. Jest jedną z najlepszych realizacji architektonicznych Warszawy okresu powojennego.

Podobnie jak i dominikanie, franciszkanie przybyli do Warszawy późno, dopiero w XVII wieku. Kościół zaczęto dla nich budować w 1679 roku, ale w pełni ukończono ponad 100 lat później. W kościele warto zwrócić uwagę na relikwie rycerza rzymskiego, św. Witalisa, umieszczone w szklanej trumience, podarowane przez papieża Benedykta XIV, oraz obraz przedstawiający św. Antoniego Padewskiego z 1664 roku. Został namalowany przez Mateusza, malarza królewskiego, i jest uważany za jeden z najcenniejszych zabytków sztuki warszawskiej drugiej połowy XVII wieku.

W pałacu z fenomenalną fasadą mieści się obecnie szkoła. Imponująca budowla została wzniesiona dla Jana Fryderyka Sapiehy, kanclerza Wielkiego Księstwa Litewskiego, w latach 1731–1746, według projektu saskiego architekta Jana Zygmunta Deybla. Już w XIX wieku pałac przekształcono na koszary i zniszczono wnętrza, dlatego powojenna odbudowa objęła jedynie bryłę pałacu. Popiersia kobiet zdobiące fasadę to podobno portrety córek architekt Marii Zachwatowiczowej projektującej odbudowę.

Seria: Miasta dla ciekawych Tytuł: Warszawa Autor: Małgorzata Omilanowska