Ostrów Tumski

Ostrów Tumski to od ponad tysiąca lat serce poznańskiego Kościoła, jeden z ośrodków chrystianizacji Polski. Był także kolebką stolicy Wielkopolski i drugim po Gnieźnie grodem w państwie Piastów.

Ostrów Tumski – tysiąc lat historii

Ostrów Tumski to wyspa pośród dawnych rozlewisk Warty i jej dopływów: Cybiny i Głównej. Na początku X w. książę Poznan założył tu jeden z ważniejszych grodów obronnych Polan, a Mieszko I wzniósł kaplicę Najświętszej Marii Panny przy książęcym palatium. Wraz z przybyciem do Polski w 968 r. biskupa Jordana zbudowano tu pierwszą polską katedrę i pierwszą klasztorną szkołę. Po najeździe Brzetysława w 1038 r. gród został odbudowany, ale utracił swoje znaczenie. W czasach rozbicia dzielnicowego był siedzibą władających dzielnicą książąt. Po zniszczeniu grodu przez wojska księcia Henryka II Pobożnego, Przemysł I w 1253 r. lokował nowy Poznań na lewym brzegu Warty. Od tej pory Ostrów Tumski stał się własnością biskupów poznańskich na prawach miejskich. Dzisiaj nadal jest siedzibą metropolity poznańskiego.

Psałteria

Późnogotycki budynek, ufundowany dla kolegium psałterzystów przez biskupa poznańskiego Jana Lubrańskiego, wzniesiono w 1520 r. W XIX w. został wyremontowany. Odbudowany po zniszczeniach wojennych w 1947 r. Na uwagę zasługuje schodkowy ceglany szczyt budowli, ozdobiony wnękami zamkniętymi łukami i sterczynami. Kolegium psałterzystów składało się z 12 kapłanów (kantorów katedralnych), odśpiewujących w katedrze co dwie godziny psalmy z Psałterza Dawidowego. Przetrwało do początku XIX w.

Kościół Kolegiacki Najświętszej Marii Panny

Początkowo była to kaplica przy palatium książęcym, rozbudowana w XV w. Fundatorem kościoła był biskup poznański Andrzej z Bnina. Świątynia wzniesiona została w latach 1431–1448 w gotyckim tzw. stylu dworskim. Projektant i budowniczy korpusu kościoła, murator Hanusz Prusz z Poznania, wywodził się z kręgu Henryka Brunsberga. Sklepienie gwiaździste wykonał murator Mikołaj w 1448 r., a najeżony ceglanymi sterczynami i ozdobiony smukłymi blendami szczyt świątyni – mistrz murarski Jan Lorek z Kościana. Bryła kościoła zachowała się w niezmienionym stanie do naszych czasów. Na szczęście nie doszło do planowanej w połowie XIX w. rozbiórki. Jest to kościół halowy, z pięciobocznym obejściem trójbocznie zamkniętego prezbiterium. Jednym z charakterystycznych elementów „stylu dworskiego” było schowanie skarp ścian bocznych do wnętrza budowli, które oddzielają płytkie wnęki. Szczególnym elementem bocznych elewacji są wysokie okna o dużej powierzchni, rozdzielone lizenami w miejscu wpuszczonych do środka skarp. Wnętrze
ozdobione jest współczesną polichromią, zaprojektowaną w latach 50. XX w. przez Wacława Taranczewskiego. Jest on również projektantem ołtarza i witraży.

Probostwo katedralne, Kuria Metropolitalna i Pałac Arcybiskupi

Barokowo-klasycystyczny budynek probostwa wzniesiono w 1792 r., w 1859 r. przebudował go Karl Heinrich Schinkel. Gmach kurii powstał w latach 30. XIX w. jako siedziba konsystorza generalnego. Dzisiejszy wygląd to efekt dwóch przebudów w 1870 i 1920 r. Sąsiaduje on z Pałacem Arcybiskupim. Zachodnie, główne skrzydło pałacu uzyskało swój dzisiejszy wygląd dzięki przebudowie Juliusza Salkowskiego i Karla Heinricha Schinkla. Fasadę ozdabia portyk z balkonem, ponad którym w niszach pomiędzy oknami ustawione są rzeźby świętych Piotra i Pawła, wykonane w Rzymie przez Tomasza Oskara Sosnowskiego w latach 1864–1865. Były elementami ołtarza głównego katedry przed jej zniszczeniem w 1945 r. Przed budynkiem w 2000 r. odsłonięto pomnik papieża Jana Pawła II.

Bazylika Archikatedralna (kościół katedralny) św. Piotra i św. Pawła

Historia poznańskiej katedry, siedziby pierwszego w Polsce biskupa Jordana, sięga 2. połowy X w. W 968 r. wzniesiono tu pierwszy murowany kościół katedralny św. Piotra. Wśród części murów świątyni odkryto pozostałości misy, służącej prawdopodobnie do chrztów grupowych, i kryptę, gdzie być może pochowano Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Po zniszczeniu kościoła przedromańskiego w czasie najazdu Brzetysława na jego fundamentach wzniesiona została w 1. połowie XI w. nowa katedra w stylu romańskim, wielokrotnie przebudowywana. W 1430 r. wzniesiono nową świątynię w stylu gotyckim. Jej pierwszym elementem było zachowane do dzisiaj wybudowane w latach 1403–1410 trójbocznie zamknięte prezbiterium z obejściem i trzema wielobocznymi kaplicami. W okresie od XV do XVII w. dobudowywano kolejne kaplice, które otoczyły wieńcem całą nawę i prezbiterium. Po pożarze w 1622 r. pozostały nagie mury i częściowo zniszczone sklepienia. Świątynia została odbudowana w latach 1636–1650, zapewne przez architekta Krzysztofa Bonadurę
Starszego w stylu barokowym i przebudowana ok. 1730 r. przez Pompea Ferrariego. W 1772 r. znowu stanęła w płomieniach. W wyniku odbudowy otrzymała formy późnobarokowe (wnętrze) i klasycystyczne, które zasadniczo przetrwały do II wojny światowej. W 1945 r. katedra została poważnie zniszczona (65%). Z inicjatywy arcybiskupa Walentego Dymka zdecydowano się na przywrócenie jej gotyckiego wyglądu. 28 czerwca 1956 r. odbyło się poświęcenie odbudowanej świątyni. Papież Jan XXIII podniósł poznańską katedrę do godności Bazyliki Mniejszej. Odbudowana katedra odzyskała wygląd sprzed barokowych przebudów. Zachowano jednak układ i styl niezniszczonych kaplic. Wieże świątyni przykryto barokowymi hełmami. Pomiędzy dwiema wieżami fasadę zdobi gotycki schodkowy szczyt, wypełniony blendami. W wysokim oknie ściany szczytowej zachowała się oryginalna gotycka rozeta, gdzie zamontowano witraż projektu Wacława Taranczewskiego. Pod oknem znajduje się gotycki portal. W 1979 r. umieszczono w nim wykonane z brązu wrota według projektu
Kazimierza Bieńkowskiego, ze scenami z życia św. Piotra i św. Pawła. Nawa główna katedry wraz z prezbiterium i Złotą Kaplicą ma 72 m długości i 36 m szerokości. Ścianę prezbiterium urozmaica otwarta gotycka galeria z trójkami ostrołukowych wysokich prześwitów. W ołtarzu głównym znajduje się późnogotycki pentaptyk z przełomu XIV i XV w., przeniesiony tu z Dolnego Śląska. Barokowa ambona także pochodzi z innego kościoła. Trzynaście kaplic, licząc od północnej wieży, to kaplice: św. Marcina, św. Józefa, św. Cecylii, Matki Boskiej i św. Franciszka Ksawerego, Najświętszego Sakramentu, Złota, Matki Boskiej Częstochowskiej i św. Stanisława Kostki, Serca Jezusowego, Matki Boskiej i św. Aniołów, Świętej Trójcy, św. Jana Kantego i św. Stanisława Biskupa. Do najcenniejszych zabytków należą zachowane w nich nagrobki (kaplica Górków i Złota Kaplica – patrz ramka). Znajdują się tu groby biskupów poznańskich i cenne ołtarze. Warto zwrócić uwagę na nagrobki: biskupa Wawrzyńca Goślickiego w kaplicy św. Marcina, kardynała
Mieczysława Ledóchowskiego (autorstwa Władysława Marcinkowskiego) w kaplicy św. Józefa, biskupa Andrzeja Szołdrskiego w kaplicy Matki Boskiej i św. Aniołów, biskupa Jana Konarskiego (wykonany przez Hieronima Canavasiego) w kaplicy Świętej Trójcy oraz na płytę nagrobną biskupa Jana Lubrańskiego (z warsztatu Bartłomieja Berecciego) w kaplicy św. Jana Kantego. Odkryte relikty świątyni przedromańskiej i romańskiej można oglądać w kryptach.

Akademia Lubrańskiego

W 1519 r. biskup Jan Lubrański przy wydatnej pomocy króla Zygmunta Starego założył konkurencyjną w stosunku do Akademii Krakowskiej szkołę wyższą. Szkoła kształciła na dwóch wydziałach: humanistycznym i teologicznym. Nie udało się jednak uzyskać pozwolenia nadawania stopni naukowych. W 1773 r. Komisja Edukacji Narodowej połączyła Akademię Lubrańskiego i Kolegium Jezuickie, tworząc Wojewódzką Szkołę Wydziałową. Uczniami Akademii byli m.in. Klemens Janicki, Józef Struś, Krzysztof Opaliński, jego brat Łukasz oraz Jan Śniadecki. Budynek szkoły wybudowany w latach 20. XVI w. wielokrotnie rozbudowywano – ostatnio w 1925 r. Dzisiaj mieści Archiwum Archidiecezjalne.

Muzeum Archidiecezjalne

Utworzone zostało pod koniec XIX w. z inicjatywy arcybiskupa Floriana Stablewskiego. Dzisiejsza siedziba znajduje się w budynku jednego z wikariatów przy ulicy ks. Ignacego Posadzego. Gromadzi dzieła sztuki kościelnej artystów polskich i europejskich. Można tu zobaczyć akwarele Leona Wyczółkowskiego, a także obraz Opłakiwanie Antona van Dycka. **

Złota Kaplica

Urządzona jest w stylu bizantyjskim jako Mauzoleum Królewskie pierwszych władców Polski. Zaprojektował ją Franciszek Maria Lancii w 1836 r. Jednym z fundatorów był hrabia Edward Raczyński. W ołtarzu znajduje się mozaikowy obraz Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny (kopia Tycjana). W kaplicy stoi sarkofag Mieszka I i Bolesława Chrobrego oraz spiżowy pomnik obydwu władców (umieszczony w 1841 r.) autorstwa Chrystiana Raucha. W złoconej kopule znajduje się polichromia z popiersiem Chrystusa Pantokratora i kręgiem dwudziestu postaci polskich świętych i błogosławionych poniżej. Mozaikową posadzkę zaprojektowano w Wenecji.

Kaplica Górków

To dzieło Hieronima Canavesiego z roku 1574 roku Dwukondygnacyjny renesansowy nagrobek wykonany został dla ojca fundatora, Andrzeja I Górki, starosty wielkopolskiego, i jego żony Barbary z Kurozwęk. W prostokątnych niszach wyobrażone są wspierające się na przedramieniu półleżące postacie zmarłych. W pionowych, bocznych niszach znajdują się rzeźby również pochodzących z rodu Górków biskupa poznańskiego Uriela i biskupa wrocławskiego Łukasza.

Śródka i Komandoria

To dwa leżące poza centrum miejsca znane z zabytków sakralnych, których początki sięgają czasów sprzed lokacji miasta w 1253 r. Kiedyś leżące obok siebie osady, dziś przecięte są jedną z głównych dróg dojazdowych do śródmieścia Poznania.

Śródka

Założona prawdopodobnie w XII w. Nazwa pochodzi od dnia targów, które odbywały się co środę na rynku. Przypuszcza się, że początkowo miał tu być lokowany Poznań, ale zajęcie Wielkopolski przez wojska śląskie i ucieczka Władysława Odonica do Ujścia w północnej Wielkopolsce nie pozwoliło na realizację tych planów. Mieszkańców osady przeniósł do nowo lokowanego Poznania Przemysł I, a jego syn Przemysł II podarował te tereny biskupom poznańskim. Aż do przyłączenia do miasta w 1800 r. Śródka była niezależną jurydyką kościelną.

Komandoria

W XII w. w osadzie przy rozwidleniu dróg, z których ta na zachód prowadziła do Giecza, a ta na południe – do Śremu, przy kościele św. Michała, Mieszko Stary ufundował szpital i w 1187 r. sprowadził do niego zakon joannitów. Założyli tutaj komandorię zakonu św. Jana, od której Komandorią zaczęto również określać osadę i jej najbliższą okolicę. Mimo kasacji zakonu joannitów przez władze austriackie w 1832 r. nazwa przetrwała do dziś.

Kościół św. Małgorzaty i poklasztorne zabudowania filipinów

Wybudowany w XIV w. przy śródeckim rynku parafialny kościół Śródki był wielokrotnie przebudowywany. W XV w. wzniesiona została kaplica św. Barbary, a w 1. połowie XVI w. jednonawowe wnętrze otrzymało gwiaździste sklepienie. Związany z kościołem św. Małgorzaty proboszcz Stanisław Grudowicz, inicjator założenia oratorium św. Filipa Nereusza w Gostyniu, był doktorem filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego, wykładowcą w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu. Po wizycie w Rzymie, gdzie zafascynował się postacią świętego Filipa Nereusza, ufundował przy kościele kaplicę pod wezwaniem świętego. W roku 1670 papież Klemens X wydał bullę zatwierdzającą powstanie pierwszej na ziemiach polskich kongregacji filipinów na Śródce. Gdy władze pruskie skasowały ją w 1805 r., kościół św. Małgorzaty przejęło probostwo archikatedralne z Ostrowa Tumskiego. Świątynia ma jednonawowy korpus z zamkniętym trójbocznie prezbiterium i fasadę z gotyckim schodkowym szczytem wypełnionym blendami. Do fasady przylega gotycka, oskarpowana w narożach,
niska wieża, prawdopodobnie najstarszy element kościoła. W przyziemiu wieży znajduje się XIII-wieczny ostrołukowy portal. Najcenniejsze zabytki kościoła to dwa obrazy – Matka Boska z Dzieciątkiem wśród muzykujących aniołów z ok. 1630 r. (północna kaplica św. Barbary) i Matka Boska z Dzieciątkiem na półksiężycu z ok. 1600 r. (prezbiterium, nad przejściem do zakrystii) – oraz płaskorzeźba ze stiuku przedstawiająca modlącego się św. Filipa Nereusza podtrzymywanego przez anioły (południowa kaplica pod wezwaniem świętego). W zachodnim narożniku Rynku Śródeckiego wznosi się późnobarokowy piętrowy budynek dawnego domu kongregacji filipinów. Po kasacie klasztoru znajdował się tu dom opieki dla księży emerytów, a w latach 30. XIX w. urzędowała w nim Pruska Komisja Fortyfikacyjna. Od 1848 r. siostry miłosierdzia Wincentego ļ Paulo prowadziły w budynku klasztoru sierociniec. W 1900 r. dobudowano północne skrzydło, na którego tyłach wzniesiono kaplicę. W 1992 r. zakonnicy powrócili na Śródkę. Obecnie w dawnym budynku
klasztornym znajduje się siedziba klerykatu Wyższego Seminarium Księży Filipinów.

Kościół św. Kazimierza i zabudowania dawnego klasztoru Reformatów

Zabudowania kościoła i klasztoru wznoszą się na wzgórzu, na pograniczu Śródki i Komandorii. Franciszkanów reformatów sprowadził w 1657 r. biskup Wojciech Tolibowski. Kościół św. Kazimierza wzniesiono w latach 1663–1681 według franciszkańskich reguł architektonicznych, pod okiem Krzysztofa Bonadury Starszego, a po jego śmierci – Jerzego Catenazziego, prawdopodobnie z pomocą syna poprzedniego budowniczego, Krzysztofa Bonadury Młodszego. Budynki klasztoru z przełomu XVII i XVIII w. tworzą czworobok z arkadowym wirydarzem w środku. Od momentu kasacji zakonu w 1804 r. w klasztorze oraz we wzniesionych później gmachach mieszczą się placówki edukacyjne. Dziś jest siedzibą m.in. Ośrodka Szkolno-Wychowawczego dla Dzieci Głuchych. Świątynia znajduje się obecnie pod opieką parafii polskokatolickiej. Kościół św. Kazimierza jest budowlą jednonawową, z węższym prezbiterium. Dwukondygnacyjna barokowa fasada kościoła, zwieńczona barokowym szczytem z wyobrażeniem Oka Opatrzności w naczółku, rozczłonkowana jest pilastrami
(między którymi znajdują się ozdobne wnęki i nisze) podtrzymującymi przełamujące się belkowania. W połowie XVIII w. dobudowano zniekształcające bryłę budynku skarpy w północnych ścianach nawy i prezbiterium. Miały one za zadanie wzmocnić konstrukcję kościoła, podmywanego często przez wodę. Przed fasadą (już poza terenem kościelnym) wznosi się XVIII-wieczna kapliczka Bożej Męki z krucyfiksem. Rokokowe i późnobarokowe wyposażenie wnętrza pochodzi z połowy XVIII w. Centralną część ołtarza głównego, wykonanego przez snycerza Józefa Hybnera i zapewne brata zakonnego Jana Guzego, zajmuje krzyż, po którego stronach znajdują się figury Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty. Zwraca uwagę także bogato zdobione relikwiarzowe tabernakulum. W ołtarzach bocznych, zamykających nawę, znajdują się ważne dla kościoła obrazy: kopia cudownego wizerunku Matki Boskiej Częstochowskiej (w środkowym polu prawego ołtarza) i XVII-wieczny obraz św. Stanisława (zwieńczenie prawego ołtarza) oraz XVII-wieczne obrazy św. Kazimierza z Matką
Boską i wyobrażenie dysputy franciszkanina z dominikaninem (oba w ołtarzu lewym).

Kościół św. Jana Jerozolimskiego za Murami

Mieszko Stary w 1170 r. przekazał joannitom kościół św. Michała. Na przełomie XII i XIII w. zakonnicy zbudowali tu nową świątynię, początkowo również pod wezwaniem św. Michała, jedną z pierwszych na ziemiach polskich świątyń z cegły. Część nazwy „za murami” mówi o tym, że stanęła poza obrębem średniowiecznych fortyfikacji miejskich. Romański kościół, w 1288 r. wymieniony jako p.w. św. Jana, na przełomie XV i XVI w. został strawiony przez pożar. Przebudowano go wówczas w stylu gotyckim. Dobudowano zakrystię, nawę boczną i wieżę, obie nawy przykryto sklepieniem gwiaździstym. W 1736 roku przy południowej ścianie nawy komandor zakonu, Michał Junosza Dąbrowski, ufundował zwieńczoną kopułą barokową kaplicę grobową Świętego Krzyża. Po kasacji zakonu przez władze pruskie kościół stał się kościołem parafialnym. Od 1992 r. joannici ponownie opiekują się parafią św. Jana Jerozolimskiego. Dwunawowy kościół z węższym prezbiterium, masywną, niską gotycką wieżą i barokową kaplicą Świętego Krzyża z 1736 r. podpierają w
narożnikach fasady masywne skarpy. W zewnętrznym wystroju zachowały się romańskie okna w formie rozety w ścianie fasady i prezbiterium oraz wtórnie użyte elementy romańskiego kamiennego portalu. Przetrwały również sklepienia, starsze – krzyżowe w prezbiterium oraz XVI-wieczne gwiaździste w nawach i zakrystii. Najcenniejsze elementy wyposażenia to późnogotycki malowany tryptyk z 1. ćwierci XVI w. w ołtarzu głównym, ze sceną Świętej Rozmowy (Sacra Conversazione), w której przedstawiono Matkę Boską, św. Stanisława i Jana Chrzciciela, a także gotycka krata w kaplicy Świętego Krzyża oraz wykonana w 1522 r. chrzcielnica z piaskowca.

„Pomoc Maltańska”

Dziś budynki przy kościele św. Jana Jerozolimskiego za Murami mieszczą Specjalistyczną Przychodnię Onkologiczną „Pomoc Maltańska”. Otwarto ją w 1993 r. z inicjatywy Związku Polskich Kawalerów Maltańskich i proboszcza parafii.

Spacer po Jeżycach

Swój miejski awans Jeżyce zawdzięczają położeniu na trasie z Poznania na zachód. Już pod koniec lat 20. XIX wieku główna wiejska droga zamieniona została na trakt pocztowy do Berlina.

Jeżyce

Od czasów lokacji Poznania rozwijały się jako wieś należąca do miasta. Na początku XVIII w. w wyniku wojen i epidemii wyludniły się i podupadły gospodarczo. Rada miejska Poznania postanowiła sprowadzić tu kolonistów niemieckich z okolic miasta Bamberg, którzy w Jeżycach pojawili się w 1729 r. Nazywani Bambrami, stworzyli odrębną grupę kulturową. Na terenie Jeżyc przetrwały do dzisiaj nieliczne zabytkowe zagrody bamberskie z przełomu wieków XIX i XX. W 1900 r. Jeżyce stały się częścią Poznania.

Most Teatralny

To w rzeczywistości wiadukt z traktem spacerowym i torowiskiem tramwajowym, zbudowany w 1911 r. jako połączenie parkowej części Dzielnicy Zamkowej z Jeżycami. W 1994 r. odzyskał przedwojenny wygląd. Na jego południowo-wschodnim przyczółku wznosi się dwukondygnacyjna eklektyczna kamieniczka, w której w latach 1919–1922 mieszkał Wojciech Korfanty, działacz niepodległościowy i polityk II Rzeczpospolitej.

Ulica Roosevelta

Trafiła do polskiej literatury za sprawą cyklu powieści Małgorzaty Musierowicz, określanych wspólnym tytułem „Jeżycjada”. Główni bohaterowie serii, rodzina Borejków, mieszkają w secesyjnej kamienicy przy ulicy Roosevelta 5. Budynek ten i trzy inne w tej części ulicy zaprojektowała znana w Poznaniu spółka architektów Hermanna Böhmera i Paula Preula. Zwracają one uwagę swoją wielkością, formą architektoniczną i secesyjnymi zdobieniami, jak rzeźba bogini Flory oplecionej winoroślą, wspierająca balkon domu przy Roosevelta 4.

Ulica Dąbrowskiego

Główna ulica Jeżyc, a jednocześnie najdłuższa (8,5 km) i jedna z ładniejszych w Poznaniu. Wytyczona została w 1828 r. jako szlak pocztowy w kierunku Berlina. Stoją przy niej piękne secesyjne kamienice. Najbardziej charakterystyczne budynki na odcinku do Rynku Jeżyckiego to:

• nr 5 – projektu spółki Hermanna Böhmera i Paula Preula, siedziba Teatru Nowego, noszącego imię Tadeusza Łomnickiego (aktor zmarł tutaj w 1992 r. podczas próby dramatu Król Lear);

• nr 17 – obszerny piętrowy budynek o konstrukcji szachulcowej, zbudowany w 1895 r. dla Izby Rolniczej;

• nr 35/37 – zbudowana w 1906 r. według projektu Czesława K. Leitgebera czterokondygnacyjna secesyjna kamienica o ceglanej elewacji, z pięknym trzyosiowym szczytem;

• dom nr 39 zbudowany w 1905 r. w narożniku ulic Dąbrowskiego i Strzałkowskiego według projektu Oskara Hoffmana, z elewacjami o bogatych zdobieniach obramień okiennych i pięknym portykiem z rzeźbą pary młodych ludzi.

Ulica Mickiewicza

Ekskluzywna przecznica ulicy Dąbrowskiego, na początku XX w. nosiła nazwę ulicy Hohenzollernów. W części południowej obsadzona lipami i zabudowana wolno stojącymi czterokondygnacyjnymi kamienicami, w części zachodniej – w większości mniejszymi domami o charakterze podmiejskich willi z ogrodem. Mieszkała tu śmietanka poznańskich bankierów, kupców i urzędników. W jednej z odrestaurowanych kamienic znajduje się dzisiaj Urząd Dzielnicy Jeżyce. W północnej części ulicy stoi zbudowany w latach 1908–1911 dla Krajowego Zakładu Ubezpieczeń gmach, w którym po wojennych zniszczeniach i odbudowie mieści się szpital im. Franciszka Raszei.

Ulica Kochanowskiego

Ulica ciasno zabudowa kamienicami czynszowymi. W obszernym budynku nr 16 po II wojnie światowej znajdował się Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Tu latem 1956 r. doszło do pierwszych starć z użyciem broni i padły pierwsze ofiary poznańskiego czerwca. Zginął m.in. trzynastoletni chłopiec Roman Strzałkowski – jego imieniem nazwano następną przecznicę ulicy Dąbrowskiego.

Rynek Jeżycki

Centrum handlowe Jeżyc z dużym placem targowym, zabudowane secesyjnymi kamienicami. Szczególnie piękne są budynki po południowej i wschodniej stronie rynku. Kamienice w pierzei południowej zbudowano w 1905 r. według projektu Oskara Hoffmana. Ciekawy jest także dom przy ulicy Dąbrowskiego 49 (pierzeja północna), z fasadą ozdobioną wielobocznymi wykuszami i szerokim wieloosiowym szczytem, stylistycznie nawiązującym do renesansu północnego.

Kościół pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa i św. Floriana

Do 1894 r. katoliccy mieszkańcy Jeżyc podlegali parafii św. Wojciecha. Po erygowaniu parafii jeżyckiej rozpoczęto starania o budowę kościoła. Kamień węgielny pod budowę świątyni projektu Jana Rakowicza wmurowany został w 1897 r., prace ukończono w pierwszej dekadzie XX w. Kościół wzniesiony jest na planie łacińskiego krzyża, w stylu neoromańskim. Przy korpusie dostawiona jest wysoka, pięciokondygnacyjna dzwonnica ozdobiona prześwitami. Do wnętrza prowadzi szeroki neoromański portal z piaskowca, ozdobiony figurą Chrystusa wykonaną przez Władysława Marcinkiewicza. Ponad portalem znajduje się kamienna rozeta z witrażem. Trójnawowe wnętrze przykryte jest polichromowanym drewnianym stropem. Ściany pokrywają polichromie przedstawiające sceny z życia Chrystusa oraz wyobrażenia sakramentów świętych wykonane w latach 1910–1911 przez lwowskiego artystę Tadeusza Sulimę-Popiela. Z oryginalnego wyposażenia kościoła zachowały się organy i ołtarze w nawach, m.in. w nawie zachodniej ołtarz z figurą św. Floriana, ufundowany
przez Towarzystwo Przemysłowe.

Ulica Słowackiego

Uważana jest za najbardziej reprezentacyjną ulicę Jeżyc. W jej zachodniej części dominują zabudowania wzniesionej w 1895 r. i rozbudowanej w 1912 r. szkoły podstawowej, m.in. 30-metrowa czworoboczna wieża zegarowa. Na ścianie jednego z budynków wmurowana jest rzeźba św. Michała Archanioła z 1855 r. z Bramy Dębińskiej należącej do systemu fortyfikacji Twierdzy Poznań. Wschodnią część ulicy Słowackiego (od Kraszewskiego do Roosevelta) wypełnia ciąg cztero- i pięciokondygnacyjnych kamienic z początku XX w. o fasadach ozdobionych wykuszami, wieżyczkami, wystawkami oraz oknami i balkonami o najrozmaitszych kształtach. To swoista galeria form zdobniczych stosowanych w architekturze. Na uwagę zasługują kamienica nr 34 zaprojektowana przez Paula Pitta w 1906 r., nr 40, którą wybudował dla siebie architekt Max Biele oraz budynek nr 19/21, nazywany Domem Tramwajarza, zaprojektowany w 1927 r. przez Adama Ballenstaedta jako część osiedla pracowników Poznańskiej Kolei Elektrycznej. Ozdabiają go rzeźby Mieczysława
Lubelskiego.

Mieszkanie-pracownia Kazimiery Iłłakowiczówny

Przy ulicy Gajowe 4 od roku 1947 do śmierci w roku 1983 mieszkała wybitna polska poetka Kazimiera Iłłakowiczówna. W 1984 r. w jej mieszkaniu powstało muzeum literackie. Pomieszczenia wyglądają tak, jakby jego właścicielka na chwilę gdzieś wyszła. Pozostawiono w dawnych miejscach niemal całe wyposażenie. Są tu dokumenty, zdjęcia i zabytkowe wydania utworów poetki, np. świadectwo ukończenia studium języka angielskiego dla cudzoziemek w Oksfordzie i debiut literacki – zbiór wierszy Ikarowe loty z 1911 r.

Stary Ogród Zoologiczny

Zoo założono w 1874 r. na terenach ogrodów dawnej restauracji zbudowanego 30 lat wcześniej kolejowego dworca jeżyckiego (w parowozowni umieszczono pawilon słoni). Jest to najstarszy, nie licząc zoo we Wrocławiu, tego typu obiekt w Polsce. Zasłużonym organizatorem poznańskiego zoo był jego wieloletni dyrektor Robert Jaeckel. Jedną z najbardziej charakterystycznych budowli jest alpinarium, wybudowane w 1906 r. przez spółkę Böhmer & Preul. Z początku XX w. pochodzą także pawilony dla drapieżników, małpiarnia i ptaszarnia. Zaprojektowany przez Paula Pitta na początku XX w. klasycystyczny w formie budynek restauracji, użytkowany od 1924 na cele muzealne, dzisiaj mieści Muzeum Wiedzy o Środowisku PAN. W 1924 r. park ozdobiła obszerna woliera dla ptaków brodzących, a przy okazji Powszechnej Wystawy Krajowej (w skrócie PeWuKa) rozbudowano pawilon wejściowy i zbudowano ozdobne ogrodzenie z figurą marabuta w narożniku. W 1974 r. w 100-lecie istnienia poznańskiego ogrodu zoologicznego oficjalnie otwarto nowe zoo na
Malcie.

Pomnik Tadeusza Kościuszki

Wznosi się na skwerze u zbiegu ulic Bukowskiej i Grunwaldzkiej. Historia jego powstania związana jest z pomnikiem Thomasa W. Wilsona w parku Wilsona na Łazarzu. Zofia Trzcińska-Kamińska wygrała w 1928 r. konkurs na projekt popiersia prezydenta Stanów Zjednoczonych, ale rzeźba jej autorstwa nie stanęła w parku. Artystce obiecano wykonanie pomnika Tadeusza Kościuszki. Odsłonięty w roku 1931, został zniszczony w czasie II wojny światowej. Rzeźbiarka wzięła udział w odtworzeniu monumentu, ponownie odsłoniętego w latach 60. ubiegłego wieku.

Spacer po Łazarzu

Łazarz to dawna wieś, włączona w 1900 r. w granice Poznania. Tu właśnie odbywają się od lat Międzynarodowe Targi Poznańskie.

Święty Łazarz

Wieś powstała w XVI w. na terenach Wildy, nadanych szpitalowi i kościołowi św. Łazarza. W latach 80. XIX w. tory nowej linii kolejowej i zaplecze dworca w Poznaniu podzieliły teren na dwie części. Wschodnia pozostała przy Wildzie. Zachodnia, nazywana Świętym Łazarzem lub Nowym Łazarzem, przekształciła się w odrębną gminę. Po włączeniu do miasta rozpoczęto tu intensywną rozbudowę, aż do wybuchu I wojny światowej. Do dziś możemy podziwiać eklektyczne i secesyjne kamienice oraz budynki użyteczności publicznej, które należą do nielicznych w naszym kraju tak dobrze zachowanych zespołów wielkomiejskiej zabudowy z początku ubiegłego wieku.

Rondo Kaponiera

To jeden z najważniejszych węzłów komunikacyjnych Poznania. Dzisiejsza nazwa nawiązuje do tej, jaką poznanianie określali zbudowany pod koniec XIX w. wiadukt nad wykopem kolejowym. Na jego miejscu znajduje się teraz most Uniwersytecki. Wiadukt miał umocniony zachodni przyczółek, z przylegającą do niego od południa budowlą obronną, tzw. kaponierą. Pod rondem znajduje się Muzeum Automobilklubu Wielkopolskiego z ekspozycją zabytków motoryzacji.

Międzynarodowe Targi Poznańskie

Teren MTP rozpoczął swoją handlową karierę w 1911 r. Na leżących w sąsiedztwie dworca terenach zorganizowana została Wschodnioniemiecka Wystawa Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa. W 1921 r. otwarto tu I Targ Krajowy. Centrum tej wystawy była wybudowana z okazji niemieckich targów w 1911 r. Wieża Górnośląska, zaprojektowana przez wybitnego niemieckiego architekta Hansa Poelziga. Na jej miejscu wznosi się dzisiaj pawilon 11, zwany Iglicą. W 1922 r. zorganizowano kolejne targi, nazwane już Targami Poznańskimi; powstała wtedy Hala Maszyn (pawilon 9) według projektu Lucjana Ballenstaedta. W 1925 r. wystawa miała już charakter międzynarodowy. Z okazji imprezy wybudowano Pałac Targowy (pawilon 12) i gmach biurowy od strony ulicy Głogowskiej (101). Do 1928 r. postawiono kolejne hale, które gościły organizowane tu wystawy rolnicze, łowieckie i przemysłowe. Największym wydarzeniem o charakterze targowym, które obejmowało swym zasięgiem także rozległe obszary Łazarza, była Powszechna Wystawa Krajowa w 1929 r. Ta impreza,
zorganizowana w dziesięciolecie odzyskania niepodległości, prezentowała dorobek wszystkich gałęzi polskiego życia gospodarczego, kulturalnego i społecznego; została otwarta 16 maja i trwała 138 dni. Odniosła wielki sukces, ale niestety Poznań zadłużył się. Spuścizną po PeWuKa jest wiele budynków użyteczności publicznej na terenie Łazarza oraz reprezentacyjny pawilon 8, w narożniku ulic Grunwaldzkiej i Roosevelta, ozdobiony charakterystyczną modernistyczną wieżą. Odbudowane częściowo po wojnie centrum targowe rozpoczęło działalność już w 1946 r. Tereny wzbogacały się o nowe hale wystawiennicze. Największą rozbudowę przeżyły pod koniec XX w. Najnowszym nabytkiem terenów targowych jest przeszklony pawilon wejściowy, tzw. hall wschodni, rozpięty pomiędzy dwoma starszymi budynkami, znajdujący się dokładnie u wylotu mostu Dworcowego. Obecnie na terenach MTP rocznie odbywa się ok. 50. dużych imprez targowych o charakterze międzynarodowym. Do największych imprez zaliczają się targi budownictwa BUDMA w styczniu i
targi rolno-spożywcze Polagra-Farm w październiku.

Collegium Chemicum

Gmach w kwartale ulic Grunwaldzkiej, Święcickiego i Śniadeckich, zaprojektowany dla Uniwersytetu Poznańskiego w 1920 r. przez Edwarda Madurowicza, został ostatecznie wybudowany osiem lat później. Pracami nad przystosowaniem projektu do potrzeb PeWuKa kierował Roger Sławski. Budynek nosił nazwę Pałacu Rządowego, znajdowały się w nim biura większości ministerstw rządu polskiego. Reprezentacyjny kompleks gmachów został później przekazany Uniwersytetowi Poznańskiemu.

Dawny Hotel Polonia

Ten monumentalny wieloskrzydłowy gmach zaprojektował na PeWuKę Jerzy Tuszowski. Dzisiaj jest tutaj 111. Szpital Wojskowy. Hotel Polonia był największym hotelem w przedwojennej Polsce. Znajdowało się w nim blisko 400 pokoi.

Ulica Matejki

Dawniejsza ulica Nowoogrodowa była osią utworzonej na początku XX w. luksusowej dzielnicy dla zamożnych obywateli Poznania. O prestiżu tego miejsca świadczy kamienica w narożniku ulic Matejki i Grunwaldzkiej (Grunwaldzka 20) zaprojektowana przez Paula Pitta w 1903 r. Zwraca uwagę bogatymi zdobieniami fasady. Najbardziej wyeksponowanym elementem jest zajmujący całą środkową przestrzeń ostatniego piętra motyw drzewa ze smokiem ukrytym w korzeniach. Nieco dalej, w kwartale dzisiejszych ulic: Matejki, Wyspiańskiego, Ułańskiej i Grottgera, powstała wspaniała secesyjna zabudowa, zaprojektowana przez najwybitniejszych architektów Poznania. Autorem planu urbanistycznego dzielnicy był niemiecki architekt Max Johow. Dzielnicę od nazwiska projektanta popularnie nazywano Johow-Gelände. Najbardziej reprezentacyjny zespół kamienic znajduje się przy ulicy Matejki, na wprost dawnego Ogrodu Botanicznego (dzisiaj park Wilsona) pomiędzy ulicami Grottgera i Wyspiańskiego. Dwanaście kamienic zaprojektowanych z secesyjnym
przepychem różni się wyglądem. Ciekawe są kamienice: nr 58 o neobarokowej fasadzie, zaprojektowana przez architekta z kręgu Emila Asmusa; nr 56 dzieło Maksa Biele w stylu neobarokowym, z fasadą wzbogaconą motywami egipskimi; nr 54, zbudowana w stylu nawiązującym do architektury gotyckiej i romańskiej – jej ozdobą jest obszerna sień przypominająca salę w średniowiecznym zamku; nr 50, ozdobiona kopułą, wzniesiona w 1906 r. według projektu Maksa Johowa jako dom własny architekta.

Palmiarnia

Znajduje się w północnej części parku Wilsona. Pierwszy murowany, przeszklony pawilon zbudowano w roku 1911 w ramach Wystawy Wschodnioniemieckiej Przemysłu, Rzemiosła i Rolnictwa. Podczas przygotowań do PeWuKi liczba pawilonów wzrosła do siedmiu, o ogólnej powierzchni ok. 1600 m2. W latach wojny palmiarnia uległa uszkodzeniu w czasie nalotu alianckiego, całkowicie zniszczona została w 1945 r. Po odbudowie i rozbudowie w 1961 r. pawilony palmiarni osiągnęły powierzchnię 2500 m2. W latach 80. XX w. z powodu złego stanu technicznego palmiarnię zamknięto dla zwiedzających. Po długoletnim remoncie od 1992 r. znów można tu obejrzeć najpiękniejsze rośliny egzotyczne w Polsce. Zmodernizowana palmiarnia dysponuje dziesięcioma szklarniowymi pawilonami ekspozycyjnymi o powierzchni 4600 m2. Jest największym obiektem tego typu w Polsce. Rosną tu rośliny ze wszystkich stref klimatu ciepłego z całego świata. Dużą atrakcją jest także dział akwariów, w którym prezentowanych jest 170 gatunków ryb.

Park Wilsona

Od 1834 r. prowadzono tu plantacje roślin przeznaczonych do obsadzania poznańskich terenów zielonych. W latach 1902–1904 na terenie ogrodów urządzono ogród botaniczny. W roku 1926 parkowi nadano imię prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa W. Wilsona, którego popiersie – autorstwa wybitnego rzeźbiarza amerykańskiego Johna Gutzona de la Mothe Borgluma (twórcy monumentalnej rzeźby prezydenta Waszyngtona na górze Rushmore) – stanęło przy wejściu głównym od strony ulicy Głogowskiej. Park wielokrotnie był restaurowany. Największą modernizację przeszedł w czasie przygotowań do PeWuKi. Po wojnie patronem parku był Marcin Kasprzak, którego popiersie zajęło miejsce zniszczonego pomnika prezydenta Stanów Zjednoczonych. W roku 1956 w sercu parku stanęła rzeźba Perseusza uwalniającego Andromedę (przeniesiona tu z placu Cyryla Ratajskiego). W 1990 r. przywrócono pierwotną nazwę parku i na cokół powróciło popiersie prezydenta Wilsona, ale autorstwa Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej.

Ulica Wyspiańskiego

To południowa granica Johow-Gelände, rozpoczynająca swój bieg od placu Wyspiańskiego. Architektura ulicy przypomina styl zabudowy ulicy Matejki.

Park Kasprowicza

W roku 1929 znajdowało się tu wesołe miasteczko PeWuKi. Park został urządzony jeszcze przed II wojną światową, ale jej wybuch przeszkodził w otwarciu. Zniszczony teren zagospodarowano w latach 60. XX w. U zbiegu ulic Jarochowskiego i Niegolewskich w 1967 r. odsłonięto kamienny obelisk z płaskorzeźbą – portretem Jana Kasprowicza, wykonanym przez Edwarda Haupta. Na terenie parku w 1974 r. wybudowana została hala widowiskowo-sportowa „Arena”, przypominająca architekturą rzymską halę Palazzo della Sport, zaprojektowaną przez Piera Luigiego Nerviego.

Kościół św. Anny

Budowę kościoła dla ewangelików na Łazarzu rozpoczęto w 1904 r. Projekt w stylu nawiązującym do gotyckich kościołów północnych Niemiec i Pomorza wykonał Oskar Hossfeld. Trójnawowy kamienno-ceglany kościół zbudowany jest na planie zbliżonym do kwadratu z transeptem. Dominuje nad nim wysoka ośmioboczna wieża zwieńczona ostrosłupowym hełmem. Kościół zachwyca neogotyckimi szczytami oraz ośmiobocznymi wieżyczkami, które spinają bokami ścianę fasady. Wewnątrz zachowało się niewiele z pierwotnego wyposażenia: witraże w prezbiterium, pięć płaskorzeźb z dawnej ambony w nawie bocznej, chrzcielnica, świeczniki i żyrandole.

Ulica Głogowska

To dawny trakt głogowski z Poznania i główna ulica Łazarza, wówczas granica pomiędzy bogatszym Łazarzem Górnym a biedniejszym Dolnym. W tym drugim mieszkały głównie rodziny kolejarzy. Ulica po przyłączeniu do miasta stała się jedną z najbardziej reprezentacyjnych arterii komunikacyjnych. Wznoszono przy niej z rozmachem obszerne kamienice. Do najbardziej charakterystycznych budynków należy potężna kamienica Suwalskich w narożniku ulic Głogowskiej i Niegolewskich (Głogowska 72) w sąsiedztwie Rynku Łazarskiego. Zbudowana w 1901 r., ma fasady wykonane z żółtych, czerwonych i białych glazurowanych cegieł oraz narożnik zwieńczony cebulastym hełmem, całość wykończona jest ozdobnymi wykuszami, wystawkami, oknami i balkonami różnego kształtu. Kamienica należała do bogatego przedsiębiorcy, Jana Suwalskiego, właściciela dużej cegielni w Żabikowie pod Poznaniem.

Kościół Matki Boskiej Bolesnej

Zbudowany w latach 1899–1901, był pierwszym katolickim kościołem w Łazarzu. W czasie II wojny światowej jedna z dwóch katolickich świątyń w Poznaniu, w których odprawiano msze po polsku. Na plebanii podczas okupacji mieszkał skazany na odosobnienie abp Walenty Dymek, zastępujący przebywającego na emigracji prymasa Augusta Hlonda. Przez krótki czas po wojnie łazarska świątynia spełniała funkcję kościoła metropolitalnego. Trójnawową neoromańską budowlę na planie łacińskiego krzyża zaprojektowali Stanisław Borecki i Michał Wilczewski. Fasadę kościoła zdobi wysoka wieża zwieńczona ażurowym, stalowym hełmem. Świątynia uniknęła zniszczeń w czasie wojny, dzięki czemu zachowało się jej oryginalne wyposażenie. W polu środkowym ołtarza głównego znajduje się uważana za arcydzieło kopia Piety Michała Anioła z Bazyliki św. Piotra w Rzymie, wykonana na początku XX w. we Włoszech. Cennymi zabytkami z początku XX w. są kamienna ambona, chrzcielnica, konfesjonały oraz organy. W północnej nawie wisi interesujący obraz
Paulina Gardzielewskiego z 1905 r., wyobrażający Chrystusa Zmartwychwstałego, adorowanego przez wszystkie klasy społeczne Łazarza, darczyńców kościoła i zasłużonych w walce z germanizacją. Jedną z przedstawionych postaci jest prawdopodobnie Henryk Sienkiewicz.

Rynek Łazarski

Plac targowy założony w roku 1894. W 1. dekadzie XX w. został otoczony wielopiętrowymi kamienicami. Rynek ma dość nieregularny kształt, zbliżony do trapezu. Dzisiaj jest tu jedno z kilku miejskich targowisk, słynące również z targu staroci.

Ulica Małeckiego

Wytyczona została w miejscu dawnej polnej drogi, biegnącej równolegle do traktu głogowskiego. Ma charakterystyczną zakrzywioną linię, co dodaje jej uroku. Na początku XX w. w tym zacisznym zakątku Łazarza, dzielnicy leżącej w sąsiedztwie głównej drogi, zaczęto wznosić wielkomiejskie kamienice. Wąska uliczka zamieniła się w kanion, którego ścianami stały się ozdobne elewacje budynków. Najbardziej reprezentacyjnym fragmentem są okolice skrzyżowania z ulicą Strusia. Stąd też otwiera się we wszystkich kierunkach ładny widok. Najbardziej charakterystycznym budynkiem, widzianym w tej najeżonej wieżyczkami i wystawkami perspektywie, jest kamienica przy ulicy Strusia 3, zbudowana w 1899 r. według projektu spółki Böhmer & Preul. Jej ciężka architektura i materiał przypomina budowlę obronną. Ten charakter podkreślają przypominające machikuły balkony pierwszego i drugiego piętra, zajmujące całą szerokość fasady szesnastoosiowej kamienicy.

Słynna poznanianka

W kościele św. Anny 11 kwietnia 1971 r. odbył się ślub piosenkarki Anny Jantar z kompozytorem Jarosławem Kukulskim. Anna Jantar (właściwie Anna Maria Szmeterling) urodziła się i spędziła młodość w domu przy ulicy Kasprzaka 7, znajdującym się niedaleko tego kościoła. W ścianę domu wmurowana jest tablica pamiątkowa.

Spacer po Wildzie

O Wildzie, początkowo nazywanej Wierzbicami, pierwsze wzmianki pojawiają się w 1253 r. Nazwa pochodzi od Jakuba Wildy, który w 1529 r. sprzedał wieś miastu. W 1900 r. Wilda, podobnie jak Łazarz i Jeżyce, stała się dzielnicą Poznania.

Wilda

Wieś, podzielona na Górną i Dolną Wildę, leżała po obu stronach traktu handlowego do Wrocławia. W 2. połowie XVI w. Zakon Rycerzy Szpitalników św. Łazarza założył tu szpital dla ubogich i chorych. W 1747 r. do Wildy sprowadzono osadników z niemieckiego Bambergu. W XIX w. dzięki połączeniu kolejowemu Wilda stała się ośrodkiem przemysłowym. Tutaj znajdują się Zakłady Metalowe im. Hipolita Cegielskiego, Zakłady Naprawcze Taboru Kolejowego i Fabryka Pojazdów Szynowych.

Park Lubuski

Został utworzony na zrekultywowanym terenie Bastionu III Grolman, leżącego w pasie głównych umocnień twierdzy poznańskiej, co widać w kształcie parku i tarasowej rzeźbie terenu. Przy ulicy Wierzbięcice wznosi się monumentalny Pomnik Powstańców Wielkopolskich autorstwa Alfreda Wiśniewskiego, odsłonięty w 1964 r. Składa się z dwóch elementów: masywnego obelisku z wyobrażeniem scen i postaci najważniejszych wydarzeń w Wielkopolsce w czasie zaborów oraz ponadnaturalnej wielkości figur szeregowca i oficera oddziałów powstańczych. Przy ulicach Górna i Dolna Wilda znajdowała się Brama Wildecka, jedna z dróg wjazdowych do twierdzy Poznań.

Szpital św. Łazarza

Z dawnego kompleksu szpitala św. Łazarza zachował się tylko jeden budynek: niewielki, parterowy, przykryty polskim dachem dom w sąsiedztwie narożnika ulic Niedziałkowskiego i Górna Wilda. Został zbudowany w 1757 r. z fundacji kanonika Szymona Wosińskiego.

Ulica Różana

To jedna z najstarszych uliczek na Wildzie. Na początku XX w. pojawiła się tutaj wysoka zabudowa. Od narożnika z ulicą Niedziałkowskiego ciągnie się wzdłuż wschodniej pierzei gmach wybudowanej w latach 1913–1915 szkoły według projektu Adolfa Stahla. Wykusz na pierwszym piętrze ozdobiono płaskorzeźbami z piaskowca, przedstawiającymi postacie z baśni, m.in. Czerwonego Kapturka i Kopciuszka. Dziś jest tu Zespół Szkół nr 5 im. Bolesława Chrobrego. W narożniku ulicy Żupańskiego wznosi się wolno stojąca trzykondygnacyjna neobarokowa kamienica, wybudowana w 1903 r. według projektu Adolfa Pillera. Od 1933 r. mieściło się tu gimnazjum Collegium Marianum. W elewację od strony ul. Różanej na wysokości drugiego piętra wbudowana jest kapliczka św. Michała Archanioła. Obok stoi zachowany słup ogłoszeniowy z początku XX w.

Ulica Poplińskich

To niewielka boczna uliczka ciasno zabudowana kamienicami czynszowymi. Wyróżnia się zachowanymi na całej swojej długości tzw. przedogródkami, czyli wąskimi pasami zieleni oddzielającymi kamienice od chodnika, które charakteryzowały zabudowę nowo przyłączonych do Poznania dzielnic. W planach niemieckich urbanistów „przedogródki” były jednym z zasadniczych elementów zieleni publicznej.

Ulica Wierzbięcice

Główna ulica Górnej Wildy. Zabudowa składa się z kamienic powstałych po 1900 r., chociaż najstarszy stojący dziś budynek pochodzi jeszcze z końca XIX w. Jest to trzykondygnacyjna kamienica szachulcowa, ozdobiona narożną wystawką (Wierzbięcice 20). Dom po przeciwnej stronie ulicy (Wierzbięcice 29), zbudowany w 1904 r., zwraca uwagę pięknym detalem sztukatorskim obramień okiennych oraz płycinami wypełnionymi dekoracją rzeźbiarską. Inne domy z początku XX w. to: nr 21 i 41, zaprojektowane przez Josepha Leimbacha, nr 23, 27, 40/42, 44 projektu Richarda Mendelskiego.

Rynek Wildecki

Tu zbiegają się wszystkie główne ulice Wildy, tu przebiega granica oddzielająca Wildę wielkomiejską od Wildy przemysłowej, z zabudową charakterystyczną dla przedmieść. Centralną część trójkątnego placu zajmuje targowisko. W południowym narożniku wznosi się piętrowy szachulcowy dom, relikt XIX-wiecznej zabudowy. Do najokazalszych budynków należy narożna kamienica (Górna Wilda 107), zbudowana w 1904 r. w stylu nawiązującym do renesansu północnego. Na parterze, zgodnie z pierwotnym przeznaczeniem (co widać w zdobieniach portalu), znajduje sie apteka.

Kościół Marii Królowej

Został zbudowany w latach 1903–1907 dla parafii ewangelickiej pw. św. Mateusza. Projekt wykonali Oskar Hossfeld i Roger Sławski. W 1955 r. kościół przejęli katolicy i zmienili wezwanie na Matki Boskiej Królowej. Kolejna zmiana wezwania na Marii Królowej nastąpiła w 1993 r. po ustanowieniu go kościołem parafialnym. Jest to jednonawowy kościół neorenesansowy. Na osi fasady znajduje się wysunięta kwadratowa 45-metrowa wieża, zwieńczona kopulastym ośmiobocznym hełmem z ażurową latarnią. Do kościoła prowadzi ozdobny neomanierystyczny kamienny portal w wieży. We wnętrzu zachowały się trzy drewniane empory wsparte na rzeźbionych filarach oraz sztukaterie na kolebkowym sklepieniu. Ściany pod emporami wypełniają potężne malowidła scen Drogi Krzyżowej, wykonane w latach 60. XX w. przez Kazimierza Bieńkowskiego, który jest autorem wystroju kościoła z lat 1962–1972.

Plac Marii Skłodowskiej-Curie

Zielony skwer z neogotycką fontanną i placem zabaw dla dzieci, przylegający od zachodu do Rynku Wildeckiego. Z południowej jego strony stoi neobarokowa dawna łaźnia miejska z portykiem wspartym na czterech toskańskich kolumnach. Po zachodniej stronie stoją obszerne budynki: neogotycki, dawnej szkoły elementarnej, neobarokowy dawnego domu starców (dom zbudowany w 1909 r. z fundacji Gotthilfa Bergera) oraz nawiązujący do stylu renesansowego strzelisty gmach dawnej Królewskiej Wyższej Szkoły Budowy Maszyn. Wszystkie trzy są dzisiaj użytkowane przez Politechnikę Poznańską. Klinika Ortopedyczna im. prof. Wiktora Degi – dawny klasztor i szkoła Sióstr Sercanek 9 Kompleks gmachów klasztoru i szkoły sióstr sercanek w otoczeniu parku został oddany do użytku w 1871 r. W 1873 r. klasztor został skasowany i sercanki zmuszone były do sprzedaży dopiero co wybudowanej siedziby. W 1876 r. powstał tu Zakład Dobroczynności Garczyńskiego, przeznaczony dla osób starszych i chorych. W 1921 r. właścicielem budynków został
Uniwersytet Poznański, który przeznaczył go na Wydział Lekarski. Kompleks otrzymał nazwę Collegium Marcinkowskiego. W czasie okupacji klinikę zajęli Niemcy, po zdobyciu Poznania – wojska radzieckie. Po wojnie remont i przebudowa Kliniki Ortopedycznej trwały do 1952 r., powstało wiele nowych budynków. W 1996 r. Klinika otrzymała imię prof. Wiktora Degi. Zachował się, częściowo przebudowany, dwupiętrowy gmach w kształcie litery H z cegły, zaprojektowany w stylu neogotyckim z kaplicą, której strzelista ażurowa wieża dominuje w krajobrazie ulicy. W klatce schodowej głównego wejścia zachowało się kilka witraży z XIX w., a na drugim piętrze skrzydła południowego – drewniane kasetonowe stropy.

Kościół Zmartwychwstania Pańskiego

Decyzja o budowie kościoła zapadła w 1916 r. Projekt opracował Roger Sławski, ale wybuch I wojny światowej pokrzyżował plany budowy. Wznoszenie kościoła rozpoczęto dopiero w 1923 r. według projektu Aleksandra Kapuścińskiego. Świątynia i zabudowania zakonne powstawały do 1926 r. na skarpie doliny Warty. Przed fasadą kościoła rozciąga się obszerny zielony skwer. W 1937 r. dobudowana została wieża i masywne ogrodzenie. W czasie okupacji Niemcy zamienili kościół na magazyn. Podczas wyzwalania miasta spłonął dom zakonny. W 1949 r. kościół konsekrowano. Świątynia zbudowana jest w stylu neoklasycystycznym z elementami renesansowymi i barokowymi. Fasadę kościoła zdobi imponujący trójkolumnowy portyk joński, zwieńczony tympanonem z okazałym kartuszem herbowym Zgromadzenia Zmartwychwstańców. Po prawej stronie, w pewnym oddaleniu od kościoła, wznosi się strzelista 43-metrowa modernistyczna wieża, w której narożnikach tuż przed wybuchem II wojny światowej ustawiono figury polskich świętych dłuta Jana Żoka: Andrzeja
Boboli, Kazimierza, Stanisława Biskupa i Jana Kantego.

Zmartwychwstańcy w Poznaniu

W 1922 r. do Poznania zostali sprowadzeni zakonnicy ze Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego (Zmartwychwstańców). Objęli oni nową parafię pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego, pierwszy katolicki kościół w Wildzie.

Zielony Poznań

Poznań to jedno z najbardziej zielonych miast Polski. Parki, ogrody, zagospodarowane zieleńce i tereny leśne tworzą zielony korytarz przecinający miasto z zachodu na wschód.

Malta

Tereny położone w dolinie rzeki Cybiny mieszkańcy Poznania nazwali w skrócie Malta, ponieważ w XII w. otrzymali je sprowadzeni do miasta rycerze zakonu św. Jana, późniejsi kawalerowie maltańscy.

Malta i Wielkopolski Ogród Zoologiczny

To niepowtarzalny kompleks dzikiej przyrody w sercu wielkiej aglomeracji. W 1917 r. ze składek społeczeństwa oraz funduszy kościelnych poznańskiej kurii zakupiono 50 ha gruntów leżących na południowym brzegu Cybiny. Miał tutaj powstać park z zapleczem rekreacyjnym, projekt opracował Adam Ballenstaedt. Przed wojną udało się tylko usypać Kopiec Wolności, zniszczony w czasie okupacji. W 1952 r. utworzono sztuczny zbiornik Jeziora Maltańskiego, tereny wokół niego stały się szybko miejscem wypoczynku poznanian. Pod koniec lat 80. XX w. rozpoczęła się budowa toru regatowego z kompleksem zabudowań do obsługi imprez sportowych (projekt Klemensa Mikuły). Pierwszą imprezą zorganizowaną na torze były XXII Mistrzostwa Świata w Kajakarstwie w 1990 r. W najbardziej dzikich miejscach Malty, położonych wokół stawu Olszak, utworzone zostały użytki ekologiczne, zamieszkane przez rzadkie gatunki płazów, ssaków i ptaków. Na północ od niecki Jeziora Maltańskiego, na terenie Komandorii, rozciąga się 26-hektarowy park Tysiąclecia,
zagospodarowany na uroczystości milenijne 1966 roku. W parku znajduje się około 30 głazów narzutowych o obwodach do 560 cm, wydobytych w czasie tworzenia jeziora. Na północnym brzegu zbiornika znajduje się 3,5-kilometrowa linia kolejki wąskotorowej, która od 2002 r. nosi oficjalną nazwę Kolejki Parkowej Maltanka. Wśród trzech obsługujących je lokomotyw jest przedwojenny (1925) niemiecki parowóz wąskotorowy Borsig. W kompleksie rekreacyjnym znajduje się czynne w sezonie jesienno-zimowym kryte sztuczne lodowisko, całoroczny stok narciarski, letni tor saneczkowy, kąpielisko oraz pole do minigolfa. Od roku 1984 trwają prace przy budowie nowego Kopca Wolności. Wielkopolski Ogród Zoologiczny otwarty został w 1974 r., w setną rocznicę powstania zoo w Poznaniu. Ten rozległy (115 ha) obszar zajmuje stoki Białej Góry wznoszącej się nad Cybiną. Wciąż trwa jego zagospodarowanie. Na pięciu dużych stawach żyje liczna populacja ptaków brodzących ze wszystkich kontynentów. Duża powierzchnia ogrodu zoologicznego pozwoliła
na urządzenie przestronnych wybiegów dla zwierząt. Można tu podziwiać ponad 250 gatunków zwierząt, w tym tak rzadkie, jak pantera śnieżna, nosorożec biały czy warany z Komodo. Jedną z atrakcji jest motylarnia, w której swobodnie latają przedstawiciele około 40 gatunków motyli.

Park Cytadela

Fort Winiary, główny fort wewnętrznego pierścienia fortecznego Twierdzy Poznań na terenie Wzgórza Winiarskiego. W maju 1830 r. odbyła się uroczystość wmurowania kamienia węgielnego w obecności przyszłego króla Fryderyka Wilhelma IV (budowę rozpoczęto dwa lata wcześniej). Fort, nazywany Cytadelą, zajmował obszar 100 ha. Zewnętrzne umocnienia z fosami wzniesiono na planie wielokąta. Trzonem fortu były zbudowane w południowej części potężne koszary z dwiema wieżami obserwacyjnymi i tarasami artyleryjskimi. Do fortu prowadziły dwie drogi wjazdowe: Mała Śluza i Wielka Śluza, prowadzące przez nurty rzek Wierzbaka i Warty. Łączna długość zewnętrznej linii obronnej wynosiła ok. 3 km. Wokół Cytadeli wykopano suchą fosę szerokości 9–12 m i podobnej głębokości. Budowla służyła również jako więzienie – trzymano tu powstańców z 1848 i 1863 r. i jeńców wojennych: Francuzów i Austriaków. Fort Winiary został zdobyty bez walki w trzecim dniu powstania wielkopolskiego. W latach międzywojennych wykorzystywany był przez wojsko
oraz Polskie Radio. W czasie II wojny światowej więziono tu polskich, brytyjskich i radzieckich jeńców wojennych. Na początku 1945 r. na Cytadeli broniła się kilkunastotysięczna załoga niemiecka, zmuszona do kapitulacji 23 lutego 1945 r. Po powojennej rozbiórce fortu na terenie Wzgórza Winiarskiego w latach 60. XX w. utworzono park – Pomnik Przyjaźni i Braterstwa Broni Polsko-Radzieckiej, który w 1992 r. zmienił nazwę na Park Cytadela. Południowo-zachodnią część Wzgórza Winiarskiego zajmują cmentarze, m.in. Bohaterów Polskich – powstańców wielkopolskich i żołnierzy poległych w latach 1918–1920, Żołnierzy Wspólnoty Brytyjskiej oraz prawosławny. Na wałach otaczających dawny plac ćwiczeń wznosi się symboliczny Dzwon Pokoju. W kazamatach Małej Śluzy znajduje się Muzeum Armii Poznań. W środkowej części parku w zachowanym schronie amunicyjnym utworzono Muzeum Uzbrojenia, z plenerową wystawą sprzętu wojskowego. Z okazji obchodów 750-lecia lokacji Poznania w parku stanęła przestrzenna kompozycja projektu Magdaleny
Abakanowicz pod tytułem Nierozpoznani.

Sołacz

Sołacz leży w dolinie Bogdanki. Od końca XVI w. był własnością Poznania, później częściowo należał do osób prywatnych. Na początku XX w. Pruska Komisja Kolonizacyjna zaplanowała tu osiedle willowe, które zaprojektował Joseph Stübben, urbanista Poznania. Centralnym punktem osiedla był park. Wokół, na stokach doliny, wytyczona została sieć uliczek. Cały kompleks połączyła z miastem reprezentacyjna, dwupasmowa, wysadzana drzewami aleja (dzisiejsza aleja Wielkopolska). Budowę rozpoczęto w 1910 r. i kontynuowano po odzyskaniu niepodległości. Po 1945 r. Sołacz pozostał dzielnicą willową, rozbudowywaną przez kolejne dziesięciolecia. Park Sołacki powstał w latach 1910– 1912 według projektu Hermanna Kübe. Jego osią jest rzeczka Bogdanka, której spiętrzenie pozwoliło utworzyć malowniczy staw. Wzdłuż parku Sołackiego biegnie linia tramwajowa, która w 1913 r. połączyła teren Sołacza ze śródmieściem Poznania. Do dzisiaj zachował się drewniany budynek poczekalni tramwajowej, nazywany „Zieloną Budką” (ulica Małopolska).

Ogród Dendrologiczny

Ogród Dendrologiczny o powierzchni 4 ha jest udostępnioną do zwiedzania w miesiącach letnich placówką dydaktyczną Akademii Rolniczej. Założony został w 1923 r. na potrzeby Wydziału Rolniczo-Leśnego Uniwersytetu Poznańskiego. W 1951 r. dawny wydział przekształcono w samodzielną Wyższą Szkołę Rolniczą, obecnie Akademię Rolniczą. W ogrodzie znajduje się ponad 900 gatunków, odmian i form roślin drzewiastych i krzewiastych, w tym rzadkie, ginące lub mało znane. Należą do nich: sosna Armanda, cedrzyniec kalifornijski, cyprys Bakera, wierzba borówkolistna, brzoza karłowata, dąb omszony i wiele innych.

Ogród Botaniczny

Powstał w latach 20 XX w. z inicjatywy Rudolfa Boettnera, profesora Uniwersytetu Poznańskiego, i Joachima Namysła, kuratora okręgu szkolnego. Od 1949 r. jest placówką dydaktyczną i naukową Uniwersytetu Poznańskiego. Od maja do października można go zwiedzać. Miłośnicy przyrody znajdą na obszarze 22 ha parku ponad 8 tysięcy gatunków i odmian roślin. Do największych atrakcji ogrodu należy alpinarium, utworzone na wznoszącej się niemal 10 m ponad poziomem ogrodu sztucznej skalistej górze. Rośnie tutaj 1,5 tysiąca gatunków roślin z gór Europy, Azji i Ameryki Pólnocnej.

Kiekrz

To popularny ośrodek letniskowy mieszkańców Poznania. Znajdują się tu: późnobarokowy kościół św. Michała Archanioła, XX-wieczny pałac zaadaptowany na potrzeby szpitala rehabilitacyjnego dla dzieci oraz dwór z XIX w. Na terenie Rogierówka, około 500 m od centrum Kiekrzu, stoi udostępniony zwiedzającym wiatrak typu holenderskiego (1905). Największą rekreacyjną atrakcją Kiekrzu jest Jezioro Kierskie, zaliczane do jezior Pojezierza Poznańskiego (długość 4 km, szerokość do 1,5 km i głębokość do 36 m), w którego zatoczkach są przystanie jachtowe. W lasach wzdłuż wschodniego brzegu ciągną się dróżki spacerowe i szlak rowerowy, prowadzące tzw. „zachodnim klinem zieleni” przez Las Golęciński aż do parku Sołackiego i centrum Poznania.

Rezerwat Meteoryt Morasko

Rezerwat utworzono w celu ochrony miejsca upadku meteorytu żelaznego oraz fragmentu lasu dębowo-grabowego, porastającego zbocza Góry Moraskiej (154 m n.p.m.), kulminacji najwyższej w okolicy Poznania moreny czołowej. Jest to jedno z dwóch zarejestrowanych w Europie miejsc upadku meteorytu. Uderzył on w Ziemię około 5 tys. lat temu. Zespół składa się z ośmiu kraterów meteorytowych – największy ma średnicę 100 m i głębokość 13 m. Trzy z nich są stale wypełnione wodą. W 1956 r. został znaleziony największy odłamek meteorytu o wadze 77,5 kg.

Kościół św. Jana Vianney

W sąsiedztwie parku Sołackiego, na niewielkim wzniesieniu, stoi kościół św. Jana Vianney. Neoklasycystyczna świątynia w formie rotundy przykryta kopułą z latarnią dzięki otwartej przestrzeni jest doskonale widoczna z alejek parkowych. Kościół zbudowano w 1930 r. według projektu Stanisława Mieczkowskiego.

Seria: Miasta dla ciekawych
Tytuł: Poznań
Autor: Dariusz Jędzrzejewski