Złoty Pierścień Rosji

[

W niedalekiej (jak na rosyjskie warunki) odległości na wschód i północny wschód od Moskwy leżą miasta wchodzące w skład tzw. Złotego Pierścienia Rosji (Zołotoje Kolco Rosii). Połączone drogami, tworzą symboliczny okrąg, w którym każde miasto posiada bogatą historię i bezcenne zabytki, tworzące skarbnicę rosyjskiej kultury. Początkowo w skład tej trasy wchodziły tylko Władymir, Suzdal, Kostroma, Jarosław, Rostów Wielki, Pierejasławl Zaleski, ale z uwagi na wysoką atrakcyjność turystyczną tej trasy dołączyły do niej również inne miasta: Siergijew Posad (wcześniej Zagorsk), Kaliazin, Uglicz, Rybińsk, Iwanowo, Gus Chrustalnyj, Aleksandrow i Juriew Polskij. Na odwiedzenie tej popularnej trasy wycieczkowej potrzeba by co najmniej dodatkowego tygodnia, ale jeśli zostanie dzień lub dwa, można spróbować się wybrać do jednej z trzech najbliżej
leżących miejscowości. • ]( \"http://bezdroza.pl\" )SIERGIJEW POSAD *
*• WŁADIMIR
• SUZDAL

[

Moskwa. Kreml, matrioszki i Arbat Prezentowane materiały pochodzą z przewodnika turystycznego po Moskwie opublikowanego nakładem wydawnictwa Bezdroża. ]( \"http://bezdroza.pl\" )

[

SIERGIJEW POSAD Najbliżej Moskwy (65 km) jest położony Siergijew Posad, czyli jak go do niedawna nazywano – Zagorsk. To ważny ośrodek religijny, istniejący od XIV w., skupiony wokół Troicko-Siergijewskiej ławry (Troice-Siergijewa ławra). Dotrzeć można do Siergijewa (podobnie, jak i do kilku innych miast na tej trasie) albo z wycieczką organizowaną przez jedno z moskiewskich biur podróży, albo samodzielnie autobusem startującym spod WDNCh lub pociągiem elektrycznym („elektryczką”) z dworca Jarosławskiego.
Pociągi odchodzą co pół godziny, a podróż trwa niecałą godzinę. Dokładny rozkład można sprawdzić na stronie: www.zagorsk.ru w zakładce „transport”. Tam też w części dla pielgrzymów (pałomnikam) można sprawdzić dni i godziny mszy w poszczególnych klasztorach. Monaster Troicki *powstał w latach 30. i 40. XIV w. Założycieli klasztoru było dwóch: bracia Bartłomiej i Stefan. Po przyjęciu święceń ten pierwszy przyjął imię Siergiej i wszedł do historii nie tylko jako duchowny, ale również jako aktywny zwolennik moskiewskich kniaziów, występujący za połączeniem ziem wokół Moskwy. To właśnie on błogosławił księcia Dymitra Dońskiego przed Kulikową bitwą. Miasto Siergijew Posad (osada Siergieja) zostało tak nazwane na jego cześć. Siergiej zmarł w 1392 r., a w 1422 r. odbyła się jego kanonizacja. Sława świętego Siergieja ściągała do klasztoru i miasta pielgrzymów, ludzi pobożnych i mnichów. Wokół monasteru osiedlali się chłopi – pierwsze osady to Kokujewo, Panino i Klementowo. W tym monasterze ogłoszono carem Iwana
Groźnego, a lata jego panowania to umacnianie klasztoru jako silnej warowni, zajmującej ważne miejsce w najazdach na Moskwę. W 1540 r. powstały kamienne ściany z wieżami. Klasztor nabrał znaczenia warownego, kiedy w czasach Wielkiej Smuty, w latach 1608–10, po 16 miesiącach oblężenia odparł atak polsko-litewskich wojsk. Lata rządów Piotra I to podtrzymywanie roli monasteru jako carskiej warowni. To tu w 1689 r. podczas buntu strzelców w Moskwie car Piotr I ukrywał się za murami. W 1744 r. na rozkaz imperatorski Katarzyny II klasztor otrzymał szczytny tytuł ławry (czyli klasztoru męskiego o wysokim znaczeniu prawa zakonnego), co podkreśliło jego nadrzędną rolę wobec innych duchownych instytucji. Monaster Troicki (a później ławra) zawsze posiadał dużo ziemi, która podlegała wysokim państwowym ulgom, co przyczyniło się do rozwoju handlu i rzemiosła na tym terenie. Tak pojawiły się słobody (czyli wolne obszary), Ikon, Koniuszy, Zaprzęgowa, Ludwisarska, Kontuszy i inne. W 1772 r. słobodom nadano status osady i
nazwę Siergijewskij. Najwięcej budował w mieście sam klasztor. Powstawały domy noclegowe dla pielgrzymów, kościółki i miejsca do modlitwy. Szybkie dociągnięcie tu linii kolejowej (1865 r.) i dobre trakty przyczyniały się do stałego wzrostu liczby pielgrzymów. Życie ekonomiczne miasta było związane z potrzebami klasztoru. Odwiedzający chcieli nabywać przedmioty kultu religijnego: produkowano tu świece, świeczniki, krzyże i ikony. ]( \"http://bezdroza.pl\" )Siergijew Posad - czytaj dalej*

powrót do strony głównej

[

Przełomem była produkcja siergijewskich zabawek. Już sam Siergiej rzeźbił zabawki dla dzieci. Obok produkcji klasztornej szybko powstawały świeckie manufaktury. Kupno zabawki w cieniu ścian klasztoru nie było traktowane jak rozrzutność, więc przemysł rozwijał się świetnie, a samo miasto nazywano „stolicą zabawkowego cesarstwa”. W latach1919–46 r. klasztor był zamknięty, a mnisi – deportowani. W 1919 r. zmieniono też nazwę na Siergijew, a w 1930 r. na Zagorsk, na cześć rewolucjonisty Zagorskiego. W 1991 r. przywrócono poprzednią nazwę. Dzisiaj ławra to działający męski klasztor, centrum duchowe prawosławnej Rosji. Na terenie klasztoru znajduje się muzeum, Moskiewska Akademia Teologiczna i seminarium. Cały kompleks jest włączony do Listy światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO. Najstarsze cerkwie Siergijewa Posadu to
położona w południowo-wschodnim końcu Ławry cerkiew Przeświętej Bogurodzicy *(cerkow Preswiatoj Bogorodicy) i cerkiew *męczennicy Paraskiewy Piatnicy *(chram muczenicy Paraskiewy Piatnicy). Pierwszą ufundował bojar Chabarow, drugą – klasztor Troicki. Obie powstały w tym samym, 1547 r. Sam *sobór Troicki powstał w latach 1422–33 i jest jednym z nielicznych, zachowanych przykładów budownictwa w białym kamieniu. Tradycyjna, krzyżowo-kopułowa świątynia wyróżnia się niewielkimi rozmiarami i skromnymi, rzeźbionymi dekoracjami. Wrażenie różnorodności daje wielopoziomowe zakończenie budowli. Całość wieńczy duża, masywna kopuła. Ikonostas i freski to dzieła stworzone przez Andrieja Rublowa oraz artystów z jego szkoły. Ciekawostką cerkwi Zesłania Ducha Świętego (Duchowskaja cerkow) (1476–77) jest otwarta dzwonnica, umieszczona w dolnej części wieżyczki. Górna część baszty to punkt obserwacyjny. W latach 1559–85 na rozkaz Iwana Groźnego zbudowano największą świątynię ławry, pięciokopułowy sobór Uspienski
(Uspienskij sobor). Podobny do soboru Uspienskiego na Kremlu, jest najważniejszą świątynią ławry. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na XVII-wieczne freski oraz rzeźbiony i pozłacany ikonostas z XVIII w. Na terytorium klasztoru znajdują się też bolnicznyje pałaty, czyli szpitalne komnaty (jeden z nielicznych, zachowanych przykładów średniowiecznej architektury świeckiej. Między dwupiętrowymi częściami budynku mieści się jedyna, zachowana w kompleksie, namiotowa cerkiew Zosimy i Sawwatija Sołowieckich – lata budowy 1635–37. Inny świetny przykład rosyjskiego wzornictwa to refektarz (trapeznaja pałata) z XVII w. z cerkwią Siergieja Rodonieżskowo. Z zewnątrz i od środka obie budowle są bogato ozdobione rzeźbą i malowidłami. Zwiedzając cerkwie ławry, trzeba koniecznie zwrócić uwagę na znajdujące się w nich czasami relikwie (szata z wizerunkiem Siergieja Rodonieżskowa z XV w., perłowy całun podarowany przez Borysa Godunowa pod ikonę Trójca Andrzeja Rublowa, jubilerskie podarunki od książąt i carów). Najwyższą
budowlą ławry jest dzwonnica (1741–69). Jej wysokość razem z krzyżem to 88 m. Zbudowana zgodnie z klasycystycznymi kanonami jest również najmłodszą budowlą na terenie klasztoru. Ciekawe jest zakończenie budynku (w kształcie muszli). Inna rzecz, z jakiej słynie Siergiejew Posad, to matrioszka – najbardziej znana z rosyjskich zabawek. W Muzeum Zabawki *(Muziej Igruszki), otwartym w 1918 r., można obejrzeć losy jej powstania a także zobaczyć inne zabawki: ludowe, dworskie, przemysłowe, z Rosji i innych zakątków świata. Muzeum czynne w godz. 10.00– –17.00 oprócz poniedziałków, wtorków i ostatniego piątku miesiąca. Czerwony, ceglany budynek muzeum mieści się niedaleko Ławry, w historycznym centrum Siergiejew Posada, Prospekt Krasnoj Armii 123. ]( \"http://bezdroza.pl\" )powrót do strony głównej*

[

WŁADIMIR Nieco na południe od Siergijew Posadu leżą obok siebie dwie kolejne miejscowości Złotego Pierścienia: Władimir i Suzdal. Władimir słynie z niezliczonych cerkwi i Złotej Bramy. Najłatwiej dotrzeć do Władimira pociągiem odjeżdżającym z dworca Kurskiego. Czas jazdy expresem to 2,5 godz. Również z dworca Kurskiego kursują codziennie prywatne autobusy (obok wyjścia ze stacji metra Czkałowskaja). W weekendy i piątki mogą być problemy z biletami zarówno na pociąg, jak i na autobus. Państwowe autobusy jeżdżą z dworca na stacji metra „Szczełkowskaja” – bilety należy kupować 2–3 dni wcześniej. W 1108 r. kniaź Władimir Monomach wybudował solidną twierdzę, osłoniętą od południa zakrętami rzeki Kliazmy, od północy – rzeczką Łybedią, a z zachodu i wschodu – głębokimi wąwozami. Nową twierdzę nazwano na cześć założyciela – Władymir. Jego
następca – kniaź Jurij Dołgorukij – początkowo zajęty walkami o kijowski tron, z czasem zdał sobie sprawę z bogactw oraz przewagi ziem północnych i rozpoczął budowę nowych twierdz na ziemi suzdalskiej. Obfitość żyznych gleb, bliskie sąsiedztwo z bezkresnymi borami, dużo rzek i rzeczek, przechodzące niedaleko szlaki targowe – wszystko to tworzyło doskonałe warunki dla bezpiecznego życia oddalonego o tysiąc kilometrów od stolicy Rusi Kijowskiej... Szybki rozwój miasta zaważył na wyborze stolicy księstwa. Syn Jurija Dołgorukiego – Andrzej Bogoliubskij – przeniósł stolicę z Kijowa do Władimira. Lata 1158–65 były okresem wielkiej rozbudowy miasta. Brat Andrzeja – Wsiewołod III Bolszoje Gniezdo (nazwany tak z racji swojego licznego potomstwa) – jako kolejny kniaź kontynuował tu prace budowlane. W XIII w. na miasto kilkakrotnie napadli i podpalili je Tatarzy. I od tego momentu rozpoczyna się jego schyłek. W XIV w. Władimir zostaje włączony w skład Wielkiego Księstwa Moskiewskiego, a dwa kolejne stulecia miasto
cierpiało grabieże, pożary i najazdy. I chociaż w XVII w. rozpoczyna się era kamiennego budownictwa, to w porównaniu ze „złotym wiekiem” miasta prace idą dużo wolniej... Idąc od dworca w stronę najbardziej znanego zabytku w mieście – Złotej Bramy, mija się po drodze punkty widokowe na cerkwie i miasto, gdzie latem porozstawiane są stanowiska malarzy. Budowa Złotej Bramy (Zołotyje Worota) rozpoczęła się w 1154 r. Miała ona witać (i cały czas wita) wszystkich wjeżdżających do miasta od strony Moskwy. Nazwa bramy jest symboliczna: złote bramy stały przy wjeździe do Kijowa, Konstantynopola oraz Jerozolimy i ich pojawienie się we Władimirze miało podkreślić władcze plany Andrieja Bogoliubskiego. Do obu krawędzi bram przylegały wały ziemne, otaczające miasto. Pomimo celu obronnego miały takie samo znaczenie jak triumfalna arka – w stylu zachodnim zamykały wjazd do najbogatszej, książęco-bojarskiej części miasta. Tu witano zagranicznych gości i posłów, pod arką przechodziły zwycięskie drużyny wracające z wypraw.
Unikalność budowli kryje się również w tym, że z istniejących w średniowieczu bram do naszych czasów dotrwały (chociaż z niewielkimi zmianami) tylko władimirskie. Krążąc po Władimirze, można trafić na wiele wspaniałych cerkwi. Galiejska cerkiew św. Mikołaja (Nikoło-Galiejskaja cerkow) wspominana jest w kronikach już w XII w. Tu stała drewniana cerkiew Nikoły (Mikołaja) – patrona pływających i podróżujących. Dzisiejszy budynek powstał ze środków zamożnego ziemianina, Iwana Pawłygina w latach 1732–35. Swoją nazwę (w galiejach) otrzymała ze względu na lokalizację – naprzeciwko na rzece Klizmie była przystań, gdzie cumowały barki (ros. Grebnyje sudna, galiei). Swoim położeniem cerkiew błogosławiła wody rzeki Klizmy, dlatego też ludzie nazywali ją też cerkwią Mokrego Mikołaja. • ]( \"http://bezdroza.pl\" )Władimir - czytaj dalej

powrót do strony głównej

[

Sama świątynia to kamienny budynek odpowiadający kanonom budownictwa sakralnego XVII w. Wewnątrz świątyni jest bardzo jasno, ponieważ brak tu słupów wspierających, a dwa rzędy okien zalewają wnętrze światłem. W świątyni (kaplica i refektarz) można znaleźć przykłady XIX-wiecznego malarstwa akademickiego na dość wysokim poziomie. W latach 1158–61 w centrum Władimira przy pomocy rosyjskich i zagranicznych architektów wzniesiono sobór Uspienski. W 1158 r. świątynia ucierpiała na skutek pożaru i ponieważ nie udało się odbudować świątyni, otoczono ją niskimi sukiennicami. W 1238 r. podczas najazdu nieprzyjacielskiego sobór płonął po raz kolejny. Świątynia jeszcze kilkakrotnie była podpalana i rozgrabiana. W 1881–91 cerkiew odrestaurowano i przywrócono jej pierwotny wygląd. To, co można oglądać dzisiaj, to kompleks dobudówek z różnego okresu.
Wewnętrzne słupy u ściany białej świątyni pokrywają freski nieznanych mistrzów z połowy XII w. Ikony do ikonostasu stworzył Andriej Rublow w XV w. Znajdują się tu też grobowce władymirskich kniazi, ich rodzin i biskupów. Jest to główna, działająca świątynia władimirsko-suzdalskiego episkopatu. W pobliżu, również na placu klasztornym (Sobornaja płoszczad) jest jeszcze kolejna, warta uwagi świątynia – sobór św. Dymitra *(Dmitrijewskij sobor). Wybudowano go za czasów kniazia Wsiewołoda III jako cerkiew dworską na cześć jego patrona – Dymitra Sołuńskiego, i na okoliczność narodzin syna kniazia – Dymitra. Był to jeden z najbardziej oryginalnych soborów starej Rusi, a dziś jest świetnym przykładem architektury władimirsko-suzdalskiej. Prosta i harmonijna konstrukcja z kamieni przesycona jest symbolami: umocowany na krzyżu gołąb to Duch Święty, a 1500 rzeźbionych kamieni umieszczonych w jego ścianach mówi o filozofii i harmonii życia. Najczęstszym motywem są rośliny, ptaki, gryfy i inne zwierzęta. Na każdej
fasadzie w centrum kompozycji jest król Salomon. Ściany wewnątrz pokrywają freski (jeden z zachowanych fragmentów to sceny z Sądu Ostatecznego) wykonane przez greckich mistrzów. Świątynia jest obecnie nieczynna. Za czasów kniazia Wsiewołoda III, w 1200 r., na prośbę jego żony, Marii Szwarnowny, powstał również kobiecy monaster Zaśnięcia Matki Bożej (Uspienski). Cierpiąca na ciężką chorobę Maria (córka czeskiego króla) dała obietnicę budowy klasztoru, a kiedy powstał, sama została mniszką i przyjęła imię Marfa. Na jej cześć monaster nazywa się Książęcy (Kniaginin monaster). Z czasem zaczęto tu grzebać prochy kobiet z rodu kniaziów władimirskich. Z zewnątrz świątynia jest skromna, natomiast wnętrze zdumiewa rozmachem i koncepcją różnokolorowych fresków. Wykonano je na zamówienie patriarchy Josifa w latach 1646–47 pod nadzorem znanego malarza, Marka Matwiejewa. Przy tej samej ulicy (Kniagitskiej) jest jeszcze jedna, warta uwagi *cerkiew św. Nikity (Nikitskaja cerkow). Wybudowana w latach 1762–65 na miejscu
starej drewnianej cerkwi, ze środków władimirskiego kupca, Siemiona Łazariwa, jest poświęcona św. męczennikowi Nikicie. Cerkiew ustanowiła święto na jego cześć 6 czerwca. Budowla tradycyjnie podzielona jest na trzy części, ale jej zewnętrzne formy kryją w sobie barokowe elementy XVIII w., dzięki czemu cerkiew przypomina nieco budynek świecki. W starym, drewnianym grodzie wysoka cerkiew była wyraźnym punktem orientacyjnym, dlatego też ulica prowadząca do niej od Złotych Bram nazywa się Nikitskaja. Ozdobą wnętrza jest ikonostas w stylu Katarzyny II z rzeźbionymi carskimi wrotami. Przy ul. Bolszaja Moskowskaja (prowadzącej od Złotej Bramy w stronę placu Sobornego) znajdziemy jeden z ważniejszych zabytków władimirskiej architektury sakralnej XVII w. – cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy (Bogorodice-Uspienskaja). Fundatorami tej cerkwi również byli miejscowi kupcy: Denisowie i Somowie. Pełna nazwa świątyni pochodzi od święta Zaśnięcia Przeświętej Pani Naszej Bogurodzicy Dziewicy Maryi, obchodzonego 28 sierpnia.
Architektoniczną ciekawostką była inskrypcja na dzwonie z 1650 r., mówiąca o fundatorach świątyni. Dzwon niestety zaginął, a w 1990 r. świątynię oddano staroobrzędowcom. 9 lipca 1995 r. arcybiskup Alimp mianował cerkiew główną świątynią Kościoła staroobrzędowców. Przy tej samej ulicy warto też zwrócić uwagę na stare domy: budynek kina z 1910 r. (nr 13, należący kiedyś do bogatego kupca, który otworzył tam pierwsze kino w mieście), bank miejski z 1896 r. (banki się zmieniały, ale budynek pozostawał ten sam – nr 29), dom oficerów garnizonu i dom weteranów z 1810 r. (kiedyś tu urzędowała rada dworska – nr 33), dom Architekta z 1816 r. (wcześniej dom wicegubernatora Diunanta – nr 1), budynek dawnego seminarium duchownego – pod nr 104 i budynek muzeum z 1864 r. (nr 64). ]( \"http://bezdroza.pl\" )powrót do strony głównej

[

SUZDAL 40 km na wschód od Władimira leży miasto nazywane perłą Złotego Pierścienia. Malowniczo położone wśród meandrującej rzeki Kamienki, z drewnianymi chatami i cerkwiami, przyciąga wielu turystów. Z Moskwy można tu dotrzeć autobusem z dworca Szczełkowskiego albo pociągiem do Władimira, a następnie jednym z autobusów (kursują co pół godziny). Moskiewskie biura podróży organizują jednodniowe wycieczki do Suzdala. Koszt to ok. 30 $. W średniowieczu pielgrzymi zmie-rzający do Suzdala zatrzymywali się, ujrzawszy kopuły jego cerkwi. Dziś Suzdal zaliczany jest do jednego z 25 najważniejszych miast rosyjskich. Na jego terytorium (5,5 km˛) zachowało się ponad 70 zabytków architektonicznych: 30 kamiennych cerkwi, 3 drewniane, 5 klasztorów. Nie uległa zmianie tradycyjna topografia rosyjskich miast. W mieście nie można budować budynków wyższych
niż trzypiętrowe i praktycznie nie ma przemysłu. Ludność to mniej niż 12 tys. mieszkańców. Suzdal jest miastem-skansenem. Dobrze rozpocząć zaznajamianie się z nim od Kremla. Na jego terytorium znajdują się: sobór Narodzenia (Rożdiestwienskij sobor) z XVII w., cerkwie św. Mikołaja *(Nikolskaja) i *Uspienska, monaster Pokrowski (Pokrowskij) z XII w., sobór Pokrowski z XV w. i władimiro-suzdalskie muzeum-skansen. Pierwsze wzmianki o grodzie pojawiają się w kronikach w 1024 r., ale wykopaliska archeologiczne mówią o istnieniu tutaj osad dużo wcześniej. Najstarszy w architekturze Kremla jest wał (starszy niż moskiewski) wybudowany na polecenie ojca Jurija Dołgorukiego, wielkiego księcia kijowskiego, Władimira Monomacha. Wokół wału była wyryta fosa wypełniona wodą. W centrum Kremla jest sobór Narodzin Bogurodzicy (Sobor Rozdiestwa Preswiatoj Bogorodicy). Dziwna historia jego powstania cały czas kryje zagadki. Wiadomo, że w tym miejscu, zgodnie z wolą Władimira Monomacha powstała w XII w. pierwsza
kamienna cerkiew. I tu tkwi zagadka: dlaczego w Suzdalu, a nie w ówczesnej stolicy Księstwa Rostowo-Suzdalskiego – Rostowie? Co więcej, Monomach zajął się równocześnie rozbudowywaniem umocnień Suzdala i Władimira. Wszystko to spowodowało, że Suzdal zaczynał się zamieniać w polityczne centrum północnego wschodu, a ponieważ nie było wtedy jeszcze siedziby episkopatu, funkcja ta przypadła on Suzdalowi. W 1148 r. kniaź Jurij Dołgorukij zbudował na miejscu soboru nową cerkiew z białego kamienia. Białoramienny, trzykopułowy, został ozdobiony rzeźbą, fragmenty której zachowały się na łukach portali. W XVI w. dodano jeszcze dwie kopuły. Niebieskie z gwiazdami stały się w XVIII w. To kolor nieba i Matki Boskiej. Ta cerkiew to najczęstszy motyw na pocztówkach z Suzdala. W 1328 r. Księstwo przypadło w drodze dziedzictwa Iwanowi Kalicie, który za swą siedzibę obrał Moskwę. Suzdal nie zamierzał się podporządkować nowemu ośrodkowi władzy i zawarł porozumienie z Księstwem Nowogrodu Wielkiego, aby wspólnie przeciwstawić się
rosnącym wpływom Moskwy. Aby polepszyć swoją sytuację strategiczną, książęta nowogrodzcy prawie równocześnie sfinansowali budowę dwóch potężnych klasztorów: Spaso-Jefimijewskiego i Pokrowskiego. Od 1333 r. Suzdal stał się centrum samodzielnego episkopatu. W Kremlu pojawiają się pierwsze, kamienne komnaty biskupie, przerobione w XVI–XVII w. na arcybiskupie. Warto zwrócić uwagę na niezwykłe elementy architektury świeckiej: zdobienia okien (i na same, położone na różnych poziomach okna), przejścia, drewniane schody, salę audiencyjną. Wewnątrz tej ostatniej są organizowane wystawy. • ]( \"http://bezdroza.pl\" )Suzdal - czytaj dalej

powrót do strony głównej

[

Podobnie, jak wiele wieków temu, tak i dziś z ośmiograniastej dzwonnicy komnat arcybiskupich słychać dzwon kurantów. Zamiast cyfr na zegarze są litery, ponieważ w czasach jego powstania cyframi na Rusi się nie posługiwano. Rzymskie i arabskie cyfry wprowadził dopiero Piotr I. Zaraz za komnatami, obok wału ziemnego, stoi drewniana cerkiew św. Mikołaja *(Nikolskaja) z 1744 r., wybudowana bez użycia choćby jednego żelaznego gwoździa. W dół wału biegnie łąka Ilińska, a na niej, na pagórku znajduje się *cerkiew Ilińska. To jedno z miejsc w Suzdalu związanych z pogaństwem: łąka nazywała się kiedyś Piorunow, a Piorunowi – bogowi gromów i błyskawic, była poświęcona pogańska świątynia na pagórku. Zwycięskie chrześcijaństwo stawiało świątynie na miejscach pogańskich kaplic. Przed Kremlem znajduje się plac targowy. Wzdłuż rzeki ciągnęły się
warsztaty rzemieślników i stragany miejscowych kupców. Tu były spichlerze, celnicy i kamienna karczma. Ta ostatnia powstała w 1811 r. Na szpili bramy dostrzeżemy herb Suzdala zatwierdzony przez Katarzynę II w 1781 r. – sokoła w książęcej koronie. Wizerunek ptaka można też spotkać na biało-kamiennej rzeźbie soboru Rożdiestwienskiego i na monetach suzdalskch książąt. Przed karczmą znajdują się dwie cerkwie: letnia Zmartwychwstania *(Wozkriesienska) i *zimowa Kazańska. Ta druga to główna, czynna cerkiew miasta. Na placu targowym odbywają się festyny i różne nieoficjalne wydarzenia Suzdala (maslienica, festiwale sztuki ludowej, tu często ekipy filmowe kręcą filmy). Ciekawe w historii architektury miasta jest to, że wspaniale rozwijało się tu budownictwo drewniane (niestety bardzo nietrwałe), natomiast mistrzowie kielni pojawili się właściwie dopiero w XVI w. na zamówienie wielkich książąt. Drewniane obiekty klasztoru Pokrowskiego ustąpiły murowanym, powstał też nowy klasztor Przeobrażenia
(Preobrażenskij) w monasterze Spaso-Jefimowskim, leżącym w południowej części miasta. Obok niego malowniczo rozłożyły się kolejne dwie cerkwie: Smoleńska (letnia) i Simienowska (zimowa). Monaster Spaso-Jefimowski założono w 1352 r. Pierwszym przełożonym klasztoru był kanonizowany później mnich Jefimij. Jego imię na zawsze związało się z nazwą klasztoru. Autorytet monasteru był bardzo wysoki – miejscowi oraz moskiewscy kniazie i bojarzy obsypywali go wieloma bogactwami. Tak bardzo, że pod koniec XVII w. należał do piątki najbogatszych klasztorów w Rosji. Pod jego murami były staczane wielkie boje: w 1445 r. – bitwa moskiewskiego kniazia Wasyla Ciemnego z chanem Uług-Mochametem, a w początkach XVII w. odpierano tu atak polsko-litewskiego wojewody Lisowskiego. Istniejące obecnie mury (wysokość – 8,5 m, grubość – 6 m) razem z 12 basztami powstały w 2. poł. XVII w. Do wnętrza klasztoru wchodzi się wieżą o wysokości 22 m z bogato ornamentowaną bramą (swiatyje worota). Główny budynek klasztoru budowano zgodnie z
tradycją władimiro-suzdalskiej Rusi. W 1689 r. zewnętrzne ściany pokryto bogatymi freskami (bardzo rzadko spotykanymi). Za czasów Katarzyny II w dwupiętrowym, kamiennym budynku, w pojedynczych pokojach utworzono cele więzienne dla przestępców religijnych (tych, co przestali wierzyć, przedstawicieli sekt i odłamów Kościoła). Zdarzali się tu też przestępcy polityczni – np. dekabrysta Szachowski (1796–1829). Klasztor jest również miejscem pochówku Dymitra Pożarskiego (1578–1641). W 1885 r. wybudowano mu mauzoleum. Po drugiej stronie rzeki Kamionki leży żeński klasztor Pokrowski. Założony w 1364 r. dzięki staraniom suzdalsko-niżnogorodskiego kniazia Andrieja Konstantynowicza, zasłynął jako miejsce zsyłki niewygodnych żon. Listę zesłanek otworzyła Sołomonia Soburowa – żona Wasyla III, później córka Iwana III, żona Wasyla IV, a Iwan Groźny umieścił tu swoją piątą żonę i wdowę po synie Iwanie (którego on sam zabił). Znalazły się tu też: księżna Staricka, córka cara Wasyla Szujskiego – Anastazja i pierwsza żona
Piotra I – Eudoksja Łopuchina. Barw kartom historii klasztoru dodała żona Wasyla III – Sołomnia Juriewna Soburowa. Była niezwykłą pięknością, ale nie mogła mieć dzieci, dlatego też uprosiła kniazia, by dał jej rozwód i pozwolił na oddalenie się do klasztoru. Tu przyjęła imię Sofia i rozpoczęła życie męczennicy. Z kronik cerkiewnych można się dowiedzieć, że naród ją uwielbiał i czcił. Po śmierci kanonizowano ją. W kronikach znajdziemy również historię o tym, jak swoim cudownym objawieniem uratowała klasztor przed rozgrabieniem przez Polaków w XVII w. Nieco problemów miały natomiast władze klasztoru z żoną Piotra I. Podczas pobytu naruszała zasady klasztoru i prowadziła spiski przeciwko mężowi, przez co zesłano ją później do bardziej oddalonych północnych klasztorów. Ostatnie lata życia spędziła w klasztorze Nowodziewiczym w Moskwie, gdzie też ją pochowano. W 1862 r. rozpoczęto budowę kolei, która ominęła Suzdal szerokim łukiem. Pod koniec XIX w., podobnie jak dziewięć wieków wcześniej, Suzdal znów stał się
oddalonym, rolniczym centrum. Wiek XX przyniósł miastu szansę ponownego rozwoju. W latach 60. podjęto kroki prawne mogące zrobić z Suzdala turystyczną mekkę. Wiele zabytków odrestaurowano, zadbano o zaplecze turystyczne. Potok turystów zaczął stopniowo rosnąć. W ostatnich latach Suzdal stał się modnym miejscem weekendowego wypoczynku, ślubów i wesel oraz absolwenckich spotkań. Podróż po drogach Złotego Pierścienia można oczywiście kontynuować dalej... Można przejechać jeszcze tylko kawałek drogi i odkryjemy Kostromę – miejsce urodzin człowieka-legendy, Iwana Susanina, ze słynnym skansenem Szczełykowo, malowniczy Jarosław z klasztorami położonymi nad Wołgą albo słynny ze swoich haftów i tajemniczego jeziora Perejosławl Zalewski... ]( \"http://bezdroza.pl\" )powrót do strony głównej

_ Oprac. M. Białkowska _
_ J. Madzińska, A. Szypielewicz-Zagrodzka _
_ Źródło: Bezdroża _