Kayseri

Kayseri, niepisana stolica Kapadocji, leży na wysokości ponad 1000 m n.p.m., u podnóża wulkanu Erciyes Daği będącego najwyższą górą Anatolii (3916 m n.p.m.). Jest to dziś duże miasto, liczące ok. 500 tys. mieszkańców, z bogatą historią, która pozostawiła po sobie wiele zabytków. W Kayseri można spędzić przyjemnie czas, zwiedzając liczne meczety i medresy, a także przechadzając się po bazarze, który rozciąga się w samym środku średniowiecznej twierdzy.

Amatorzy wspinaczek górskich potraktują to miasto jako bazę wypadową na Erciyes. Kayseri jest nieco konserwatywne, ale istniejący tu uniwersytet wprowadza nieco zamętu do umysłów młodzieży, a pośrednio i ludzi starszych. Nie jest to znaczny ośrodek turystyczny, co od razu rozpoznamy po cenach i spojrzeniach tubylców. Na właściwym bazarze (na południe od twierdzy) czyhać będą na nas handlarze dywanów pod pretekstem opowiedzenia historii miasta i jego zabytków, a także poinformowania nas o wszystkim, z czego Kayseri słynie. Szybko okaże się, że słynie właśnie ze wspaniałych dywanów, a opowiadający przypadkowo posiada w pobliżu sklep z wyśmienitymi tego przykładami.

Miejsca, które warto zobaczyć

Spacer po mieście rozpoczniemy od Cumhuriyet Meydanı, kierując się na północ, potem z powrotem na południe, a zakończymy go w Muzeum Archeologicznym.

Na samym placu stoi XIX-wieczna, niewysoka wieża zegarowa. Idąc w kierunku Istasyon Cad., natrafimy na pierwszy zabytek, właściwie leżący jeszcze przy placu – Sahibiye Medresesi, która powstała w 1268 r. z fundacji Sahipa Ata, ważnego seldżuckiego wezyra. Narożne pseudowieże nadają budowli niejako obronny charakter. Przez ciekawie ozdobiony portal wchodzimy na podłużny dziedziniec otoczony arkadami. Na przeciwległej do portalu ścianie znajduje się liwan. W pomieszczeniach pomiędzy arkadami ulokowane są dzisiaj księgarnie. Nieco dalej na północ, po prawej stronie ulicy, stoi rzymski grobowiec, po którym widać, jak bardzo podniósł się poziom miasta od czasów starożytnych.

Jeszcze dalej, również przy Istasyon Cad., stoi (po lewej stronie) Hacı Kılıç Camii z przyległą do niego medresą. Ten kompleks został wybudowany w 1249 r. przez innego wezyra – Abel Gaziego. Warto zwrócić uwagę na pięknie rzeźbione portale prowadzące do meczetu i medresy. Te połączone są dodatkowo arkadami wewnątrz muru, który otacza kompleks. We wnętrzu z kolei zachował się jedynie oryginalny mihrab wyrzeźbiony z kamienia.

Przed Hacı Kılıç Camii biegnie w lewo ulica, którą dojdziemy do dużego, aczkolwiek nie bardzo zadrzewionego parku (Mimar Sinan Parkı). Kierujemy się w lewo do widocznej z daleka Çifte Medrese (Podwójna Medresa), gdzie dzisiaj mieści się muzeum medycyny, otwarte w godz. 8.00 – 12.00, 13.00 – 17.00, wstęp: 2 USD. Medresa, zwana również Şifahiye Giyasiye Medresesi, powstała w 1206 r. jako szkoła medyczna i jest tym samym najstarszą tego typu uczelnią w całej Anatolii. Wnętrze szkoły składa się z dwóch dziedzińców, czy też jakby osobnych budynków połączonych korytarzem przebitym w liwanach. W jednym mieściła się szkoła, a w drugim szpital (daruşşifa). Do tego ostatniego wchodziło się przez portal po zachodniej stronie kompleksu, ozdobiony motywami gwiazdy i rozety.

Na portalu widnieje inskrypcja sułtana Giyazeddina Keyhüsreva I, który ufundował budowlę. Zniszczony relief przedstawia węże, starożytny symbol greckiego Asklepiosa, a łacińskiego Eskulapa – boga sztuki lekarskiej. Węże do dzisiaj stanowią symbol medycyny w świecie zachodnim. Obie medresy reprezentują typowe cechy budownictwa seldżuckiego. Naokoło dziedzińców biegną pomieszczenia, a na jednej ścianie liwany. W środku jest pochowana siostra Giyazeddina, Gevher Nesibe, której grobowiec (türbe) to ośmiokątna budowla ze stożkowym zadaszeniem i kopułą wewnątrz. Obok Çifte Medrese znajduje się zabytkowa fontanna (çeşme), a jeszcze dalej inna medresa – Avgunu Medresesi z XIII w., gdzie dzisiaj mieści się centrum handlowe. Do widocznego na zachodzie grobowca seldżuckiego (Hasbek Kümbeti) z XIII w. nie warto specjalnie nadkładać drogi. Przed Çifte Medrese stoi brązowy posąg Mimara Sinana, wielkiego osmańskiego architekta.

Wracamy teraz w stronę pl. Republiki, przechodząc przez Atatürk Parkı (park Atatürka), w którym stoi Kürşunlu Camii (Ołowiany Meczet) zawdzięczający swą nazwę ołowianej kopule. Meczet wzniesiono na wzór budowli Sinana, a niektórzy twierdzą, że on sam był twórcą meczetu. Jest to możliwe, ponieważ świątynia powstała w 1585 r., a Sinan zmarł w Kayseri 3 lata później. Budowlę ufundował Ahmet Paşa i taka była też pierwotnie nazwa meczetu. To największa świątynia osmańska w mieście. Warto zwrócić uwagę na rzadki, podwójny portyk. W porównaniu z nim sala modlitewna wydaje się całkiem niewielka.

Podziemnym przejściem przechodzimy przez plac w stronę Iç Kale (Cytadela), nie zwracając uwagi na nowy, poprzedzony oszklonym portykiem meczet Yeni. Najwcześniejsza twierdza powstała już w czasach bizantyńskich, a ściślej, za cesarza Justyniana (VI w.), który wybudował również nowe mury. Materiałem wykorzystywanym do tego był wulkaniczny bazalt z góry Erciyes. Założenie wzniesiono na nieregularnym planie, zbliżonym nieco do rombu. W czasach seldżuckich i osmańskich mury i twierdzę restaurowano. Forma, którą dzisiaj oglądamy, została ostatecznie ukształtowana za Alaeddina Keykobada I (1219 – 37).

Mury zewnętrzne są zniszczone, ale wewnętrzne prezentują się okazale ze swoimi 19 wieżami. Do środka prowadzą trzy bramy, z czego północnej towarzyszą dwa kamienne lwy. W twierdzy mieści się dziś bazar, więc nie bądźmy zaskoczeni panującym tu straszliwym tłokiem. Być może dzięki temu wstęp do zabytku jest bezpłatny. Jeśli uda nam się wejść którymiś wąskimi schodami na mury, będziemy podziwiać panoramę miasta. Niewielki meczet na kwadratowym planie to XV-wieczny Fatih Camii (Meczet Zdobywcy).

Z twierdzy wychodzimy bramą południową i kierujemy się na południowy zachód, pośród wąskich uliczek i częściowo krytego bazaru (tu usytuowany jest również zabytkowy bedesten) do Ulu Camii (Wielki Meczet). Został on wybudowany w 1142 r. jako pięcionawowy meczet typu Ulu, czyli wielkiej sali krytej płaskim zadaszeniem. Kopuły znajdują się jedynie na środku sali oraz ponad mihrabem. Na kolumnach rozpoznamy rzymskie i bizantyńskie kapitele, pochodzące prawdopodobnie ze starożytnej Cezarei. Minaret zbudowano z glazurowanej cegły, jego wyższa partia jest ozdobiona niebieskim fajansem. Obok świątyni powstała pod koniec XVIII w. kütüphane, czyli biblioteka.

Wracamy teraz w stronę cytadeli i przechodzimy na drugą stronę Seyyit Burhaneddin Bulv. Stoją tam dwa zabytkowe grobowce, a my kierujemy się w prawo (na wschód od cytadeli) do kompleksu Huant Hatun Külliyesi usytuowanego nieco dalej od chodnika. Jest to fundacja żony Alaeddina Keykobada I – Mahperi Huant Hatun, rozpoczęta ok. 1230 r., a zakończona dopiero za panowania ich syna Keyhüsreva II, w rok po śmierci męża. To pierwsze tego typu założenie w Anatolii. Składa się z meczetu, przylegającej do niego medresy, podwójnej łaźni stykającej się z nim przy drugim rogu oraz grobowca fundatorki pomiędzy medresą a meczetem. Do medresy oraz meczetu wchodzi się przez dwa ozdobione stalaktytowym rzeźbieniem portale, a do türbe można się dostać tylko z wnętrza medresy. Łaźnia ma osobne wejście.

Wchodząc do meczetu, zobaczymy po lewej stronie oszklone arkady, za którymi znajduje się grobowiec. To niezły przykład mistrzostwa rzeźbiarzy seldżuckich i niezwykle ciekawej ornamentyki. Sama budowla jest ośmiokątna, na rogach wyrzeźbiono półkolumny, a dach jest oczywiście stożkowaty. W środku oprócz fundatorki pochowano jeszcze jej dwie córki. Meczet jest kryty płaskim dachem złożonym z kilkunastu segmentów kolebkowych. Całe sklepienie jest dźwigane przez las 48 kolumn. Dwie kopuły kryją część nawy głównej – podobnie jak w Ulu Camii – jedna znajduje się dokładnie pośrodku sali, a druga nad mihrabem. Pierwsza kopuła została dodana znacznie później, pierwotnie miejsce to było otwarte – był to rodzaj dziedzińca pośrodku świątyni. Medresa jest obecnie zamknięta, niegdyś mieściło się tu muzeum etnograficzne.

Budowla ta jest typowym przykładem seldżuckiej architektury. Dziedziniec otaczają arkady, za którymi znajdują się pomieszczenia dla studentów. Na przeciwległej wobec portalu ścianie mamy trzyczęściową, większą arkadę, przez którą wchodzi się do liwanu. Po jego lewej stronie jest obszerna sala lekcyjna, a po prawej przedsionek usytuowany przed wejściem do türbe Mapheri Huant Hatun. Łaźnia czynna jest do dziś – zwiedźmy ją przy okazji kąpieli.

Przechodzimy z powrotem na drugą stronę ulicy i zmierzamy do położonego za murami, w pobliżu Cincikli Camii, Etnografya Müzesi (Muzeum Etnograficznego), otwartego codziennie (prócz poniedziałków) w godz. 8.30 – 17.30, wstęp: 0,7 USD, studenci: 0,35 USD. Muzeum mieści się w pięknej, XIX-wiecznej rezydencji Güpgüpoğlu Konaği, w której mieszkał poeta i kompozytor Mitchat Güpgüpoğlu. Wnętrze jest świetnie odnowione, a eksponaty ciekawe. Warto zwrócić uwagę na kolekcję fajek wodnych (nargile) oraz strojów z epoki osmańskiej, a także artystycznie wykonane okładki Koranu. Nieco dalej, przy tej samej ulicy, po prawej stronie stoi Atatürk Evi (dom Atatürka), otwarty codziennie (prócz poniedziałków) w godz. 8.30 – 11.00, 13.00 – 17.30, wstęp wolny. Założyciel republiki spędził tu trzy noce podczas swojego pierwszego pobytu w Kayseri w 1919 r. Wewnątrz domu, pochodzącego z XIX w., obejrzymy kilka mebli i portretów Atatürka.

Wracamy znowu na Seyyit Burhaneddin Bulv. i idziemy w prawo (na południe). Pośrodku drogi stoi türbe (Alaca Kümbet z XIII w.), którymi miasto jest wręcz usiane. Mijamy ją, idąc wciąż prosto, przez skrzyżowanie (rondo), aż dojdziemy do odnowionego schroniska dla wędrujących derwiszów (zaviye) Ahi Evran Zaviyesi, gdzie dzisiaj mieści się na poły etnograficzne muzeum, czynne w godz. 8.00 – 17.00, wstęp wolny. Obejrzymy tu zbiór przyrządów domowych, a także bardzo ciekawe stare fotografie Kayseri i Stambułu. Idąc dalej, przejdziemy obok Han Camii, który charakteryzuje się stylizowanymi na złoto drzwiami, a zaraz za nim jest Han Türbe.

Meczet jest wybudowany w stylu Ulu Camii, uwagę zwraca nietuzinkowy mimber. Świątynia i türbe należały niegdyś do karawanseraju, ale z tego nic nie pozostało. Obie budowle pochodzą z XIII w. Po lewej stronie, za stacją benzynową, zaczyna się duży cmentarz, przy którym stoi niewielki Seyyit Burhaneddin Camii (1940), a dalej pomiędzy dwoma jezdniami widać już najpiękniejszy w mieście grobowiec seldżucki – Döner Türbe (Obracający się Grobowiec), wybudowany w 1276 r. dla księżniczki Şah Chan Hatun. Nazwa budowli jest nieco naciągana. Oczywiście nie zjemy tu sobie döner kebap, ale stożkowy dach grobowca jest tak skonstruowany, iż z daleka wydawać się ma, jakby się kręcił. (Zaiste wyobraźnią trzeba się wielką wykazać, aby stwierdzić, że dach türbe jest właśnie w trakcie ruchu obrotowego).

Na kwadratowym piedestale osadzona jest dwunastokątna konstrukcja ozdobiona ślepymi arkadami (ich pola są z kolei udekorowane motywami roślinnymi i geometrycznym) i zadaszona równie zdobionym, stożkowym dachem. Konkretne reliefy przedstawiają palmy, które w islamie są drzewami życia. Nad palmami rozpoznamy wizerunki orła (symbol władzy i opieki, a także duszy zmarłego w jego ostatniej podróży). Nad wejściem wyrzeźbiono dwa sfinksy obok dwugłowego orła. Grobowiec osiąga wysokość 14 m.

Arkeoloji Müzesi (Muzeum Archeologiczne) czynne jest codziennie (prócz poniedziałków) w godz. 8.00 – 11.00, 12.00 – 17.00, wstęp: 0,7 USD, studenci: 0,35 USD. Dojdziemy tam pierwszą ulicą w lewo za Döner Kümbet (od skrzyżowania jakieś 200 m). Muzealne zbiory obejmują znaleziska z Kayseri i okolic, z czego najważniejsze, jeśli chodzi o historię najdawniejszą, pochodzą ze stanowiska Kültepe (ok. 20 km na północ od Kayseri, przy drodze do Sivasu). Kültepe (starożytne Karum Kanesz) było zamieszkane już od 4000 lat p.n.e. Dwa tysiąclecia później osada była ważnym asyryjsko-hetyckim miastem. W muzeum znajduje się również wiele eksponatów z epoki greckiej, rzymskiej (piękne sarkofagi) i bizantyńskiej.

_ Źródło: Bezdroża _