Praga - magiczna dzielnica Warszawy
Praga to centralna część prawobrzeżnej Warszawy. Miejsce magiczne, gdzieniegdzie zaniedbane, a jednak mające swój niezaprzeczalny urok. Przedwojenne kamienice, niezliczone kapliczki czy słynny Bazar Różyckiego wciąż przyciągają zarówno warszawiaków, jak i szukających zaginionej Warszawy turystów. Co stanowi o uroku tego miejsca?
Praga - w poszukiwaniu zaginionej Warszawy
Nad Starą Pragą góruje, stojąca przy placu Weteranów 1863 Roku, katedra św. Michała Archanioła i św. Floriana Męczennika. Budowę według wyłonionego w konkursie projektu Józefa Piusa Dziekońskiego rozpoczęto w 1888 r. na terenach ziemnych fortyfikacji z czasów napoleońskich. Neogotycką świątynię z dwiema strzelistymi wieżami, która mogła pomieścić 10 tysięcy wiernych, poświęcono 29 września 1901 r., w dniu jej patrona, św. Michała Archanioła. Została uznana za jeden z najpiękniejszych polskich kościołów przełomu XIX i XX w. i doczekała się licznych replik; wzorowano na niej m.in. architekturę kościoła farnego w Białymstoku.
Tekst: Tomasz Ławecki, Kazimierz Kunicki, Liliana Olchowiak-Adamowska (Kierunek Polska, Wydawnictwo BOSZ)
[
]( http://www.bosz.com.pl/ )
Praga po żydowsku
W pobliżu, przy ulicy Kłopotowskiego 31, stoi dom mykwy, czyli żydowskiej łaźni rytualnej. Budynek, licowany czerwoną cegłą, został wzniesiony w latach 1911-1914 według projektu Nauma Hornsteina. Zachowały się oryginalne elementy zdobnicze: obramienia okien, gzymsy oraz zwieńczone sterczynami pilastry z tynku imitującego kamień. Urządzenia łaźni były dziełem inżyniera sprowadzonego specjalnie z Berlina. W wodzie przepływającej przez basen pobożni Żydzi zanurzali się przed modlitwą. Z tamtego wystroju wnętrz ocalały marmurowe schody i posadzki. Budynek dawnej mykwy jest jedynym tego typu obiektem w Warszawie, stanowiącym własność Gminy Wyznaniowej Żydowskiej. Mieści się tu siedziba Żydowskiej Ogólnopolskiej Organizacji Młodzieżowej oraz Wielokulturowe Liceum Humanistyczne im. Jacka Kuronia.
Klimaty Starej Pragi
Klimaty Starej Pragi odnaleźć można w kwartale ulic: Jagiellońskiej, Floriańskiej, Kłopotowskiego, Sierakowskiego i Okrzei, gdzie w XIX w. osiedlała się ludność polska i żydowska. Folklor dawnej Pragi przywołuje odsłonięty we wrześniu 2006 r. pomnik Kapeli Praskiej, ustawiony na chodniku u zbiegu ulic Floriańskiej i Kłopotowskiego. Sylwetki spiżowych grajków o nieproporcjonalnej budowie ciała nie budzą wprawdzie zachwytu miłośników sztuki, ale kapela, na sygnał wysłany SMSem, zagra nam jedną ze stu popularnych melodii, jakie ma w swoim repertuarze.
Przy Jagiellońskiej 28 wyróżnia się gmach Teatru Lalek "Baj". Tablica wmurowana w ścianę przypomina, że budynek powstał w 1914 r. jako przytułek, ochronka, bożnica i szkoła dla 800 uczniów żydowskich. Modernistyczny gmach jest dziełem Henryka Stifelmana i Stanisława Weissa. Powstał na zlecenie zamożnego kupca i filantropa Michała Bergsona, potomka Szmula Zbytkowera, właściciela rozległych praskich gruntów. Nawiązuje do architektury polskiego renesansu, ale dekoracje, wyobrażające wiele gatunków fauny i flory, wywodzą się z tradycji zdobniczych dawnych synagog. Po wojnie w przebudowanej sali modlitewnej wystawiał początkowo spektakle Teatr Żydowski.
Warszawska Praga - katedra św. Michała Archanioła i św. Floriana Męczennika
14 września 1944 r. wycofujący się z Pragi Niemcy wysadzili katedrę w powietrze. Podczas powojennej rekonstrukcji odtworzono 75-metrowe wieże, rezygnując jednak z przywrócenia kamiennych dekoracji, a także wielkiego okna w środkowej części fasady. Z dawnego kościoła ocalały fragmenty murów transeptu, a także figury obu patronów dłuta Tadeusza Skoniecznego z 1894 r. - św. Michała Archanioła od strony ulicy Floriańskiej i św. Floriana od strony Sierakowskiego. W zakrystii widnieje fragment dawnej polichromii, a w kruchcie zabytkowy krucyfiks, pochodzący z sąsiadującej z katedrą dawnej kaplicy Przemienienia Pańskiego w Szpitalu Praskim. Słynąca łaskami figura Chrystusa została dwukrotnie uszkodzona przez osoby niezrównoważone psychicznie.
fot. Marek & Ewa Wojciechowscy, licencja Wikimedia Commons
Warszawska Praga - wytwórnia wódek "Koneser"
Efektownie prezentuje się dawny dom Róży Kwiatkowskiej (nr 13) z lat 60. XIX w. Odtworzono okiennice w oknach frontowej elewacji, a także drewnianą galerię w podwórku. W budynku mieści się oferująca antyki galeria Stara Praga. W dawnej wytwórni wódek Koneser, czyli - jak mawiali warszawianie - w "Monopolu" (Ząbkowska 27/31, na zdjęciu) powstała galeria Luksfera. Kompleks ceglanych budynków, wzniesionych w 1897 r. dla Towarzystwa Warszawskiego Oczyszczania i Sprzedaży Spirytusu, jest jednym z najcenniejszych zabytków architektury przemysłowej w stolicy. Żeliwna brama i ogrodzenie oraz zachowane na murach zdobienia z metaloplastyki sprawiają, że budynki pofabryczne kuszą twórców, planujących utworzenie kulturalnego centrum prawobrzeżnej Warszawy.
Warszawska Praga - cerkiew św. Marii Magdaleny
Zwieńczona pięcioma kopułami cerkiew św. Marii Magdaleny przy alei Solidarności 52 została wzniesiona w latach 1868-1869. Ustawiono ją w miejscu kościoła katolickiego, dla osiedlającej się na Pradze ludności rosyjskiej. Projektant, Mikołaj A. Syczew, stworzył dzieło w duchu architektury bizantyjsko-ruskiej. Wnętrza dzisiejszego soboru metropolitalnego Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego zdobi ikonostas i polichromie z 1869 r., ikony i chorągwie cerkiewne, z których dwie stanowiły wota rosyjskiego dowództwa wojsk okręgu warszawskiego, ofiarowane w 1869 r. na pamiątkę dwukrotnego uratowania z zamachów cara Aleksandra II. Dolną część cerkwi ozdobiono współczesną polichromią. Zachował się tam fragment mozaiki przedstawiający głowę Chrystusa i adorujących go Apostołów, pochodzący z absydy zburzonego soboru Aleksandra Newskiego przy placu Saskim.
Warszawska Praga - ulice Targowa i Ząbkowska
Leżące po zachodniej stronie Targowej - ulice Ząbkowska i Brzeska, które jeszcze niedawno odstraszały odrapanymi tynkami zaniedbanych kamienic, doczekały się rewitalizacji prowadzonej od 2001 r. Na 50-metrowym odcinku, pomiędzy ulicami Targową i Brzeską, zachowała się granitowa kostka, sprowadzona ponad sto lat temu ze Skandynawii, a także tory tramwajowe, przypominające, że zupełnie niedawno jeździły tędy tramwaje. Wiele domów poddano zabiegom konserwatorskim: odtworzono uszkodzone dekoracje architektoniczne, pojawiły się stylowe okna i wrota bram. Ząbkowska, przy której corocznie na początku września organizowane są imprezy plenerowe nazwane Dniami Pragi, zaczyna konkurować ze spacerowym Krakowskim Przedmieściem.
Kapliczki Starej Pragi
Na niemal całej Pradze można spotkać figurki Matki Boskiej. Kapliczki są zawsze pięknie przystrojone, a z wieloma z nich związane są często poruszające historie. Na samej ulicy Ząbkowskiej znajdziemy kilka z nich. W niszy na froncie budynku pod numerem 12 widnieje figurka Matki Bożej z Lourdes. Figurka stała tu już w międzywojniu, gdy kamienica miała właścicieli narodowości żydowskiej. Upamiętnia ich ślad po mezuzie na framudze drzwi w oficynie. W tym nadal widocznym wgłębieniu znajdował się pojemnik ze zwitkiem pergaminu, z fragmentem Księgi Powtórzonego Prawa. W piwnicy oficyny kamienicy przy ulicy Ząbkowskiej 5 (główny budynek po wojnie rozebrano) funkcjonuje najstarszy w Warszawie, prowadzony od 1979 r. sklep z muzyką hardrockową. Obok, pod numerem 7, wznosi się odrestaurowana według projektów Dariusza Hyca i Henryka Łaguny czteropiętrowa kamienica. Zniszczone po wojnie balkony zostały odtworzone na wzór tych ze zrekonstruowanej kamienicy przy ulicy Brzeskiej 3.
Warszawska Praga - kościół Najświętszej Matki Bożej Loretańskiej
Najstarszą świątynią na Pradze jest sąsiadujący z warszawskim zoo kościół Najświętszej Matki Bożej Loretańskiej przy ulicy Ratuszowej 5 a. Został wzniesiony w latach 1628-1638 dzięki pomocy królów: Zygmunta III i Władysława IV. Pierwotny kościół i klasztor św. Andrzeja zyskał przy południowej ścianie kaplicę z domkiem Loretańskim, poświęconą w 1642 r. Gdy w 1648 r. Praga otrzymała prawa miejskie, w jej herbie znalazł się wizerunek Matki Bożej z Dzieciątkiem nad kaplicą Loretańską, którą podtrzymują anioły. Podczas potopu szwedzkiego kościół, kaplica i zabudowania klasztorne zostały zniszczone, a następnie odbudowane. Kolejne poważne uszkodzenia nastąpiły podczas insurekcji kościuszkowskiej oraz rzezi ludności Pragi w 1794 r., o czym przypomina cmentarz ofiar obu wojen utworzony wokół kościoła. W 1811 r. kościół i klasztor rozebrano z powodu budowy praskich umocnień. Ocalała jedynie kaplica Loretańska, którą w 1853 r. przebudowano według projektu Alfonsa Kropiwnickiego. Przy głównej alei prowadzącej do
świątyni widnieje symboliczny grób Rocha Kowalskiego, bohatera Trylogii Henryka Sienkiewicza.
Nowa Praga - wielkomiejski szyk
Na Nowej Pradze, dzielnicy wytyczonej w 1861 r. przez rzutkiego inwestora Ksawerego Konopackiego wokół dworca Drogi Żelaznej Petersburskiej, ocalało szereg zabytkowych budowli stojących przy ulicach: Wileńskiej, Szwedzkiej, Konopackiej (na zdjęciu), Stalowej, Inżynierskiej i Małej. Nowa Praga, początkowo przedmieście, stała się pełnoprawną dzielnicą Warszawy w 1891 r. Osiedlali się tu robotnicy i kolejarze, a także zajmująca się głównie handlem ludność żydowska. Od schyłku XIX w. przy odchodzącej od Targowej ulicy Wileńskiej wyrastały okazałe kamienice, których fasady (na przykład Wileńska 9 i 13) nawiązują do wielkomiejskiej zabudowy lewobrzeżnej Warszawy.
Tekst: Tomasz Ławecki, Kazimierz Kunicki, Liliana Olchowiak-Adamowska (Kierunek Polska, Wydawnictwo BOSZ)
[
]( http://www.bosz.com.pl/ )
