Spacery po mieście. Trasa pierwsza

W trakcie spaceru będziemy mieli okazję zobaczyć Twierdzę Pietropawłowską, która była nie tyle twierdzą, co więzieniem politycznym (tu trzymano m.in. T. Kościuszkę), sobór, w którym został pochowany Piotr I i prawie wszyscy jego następcy, oraz niezwykły pomnik Piotra I dłuta Michaiła Szemiakina. W drugiej części spaceru obejrzymy zabytki z początku XX w., w tym pałac słynnej primabaleriny Matyldy Krzesińskiej (kolejny polski akcent) i sąsiadujący z nim meczet, a ci z Państwa, którzy interesują się historią polityczną i wojskową, mogą jeszcze zobaczyć Nachimowską Szkołę Morską i krążownik „Aurora”. Skierujemy się potem na Nabrzeże Piotrowskie, gdzie wciąż stoi drewniany domek cara, a dalej dom dla więźniów politycznych na placu Troickim. Zakończymy spacer obejrzeniem jednego z najładniejszych mostów – Troickiego.

Trasę proponujemy rozpocząć, ze względu na wygodny dojazd, przy przystanku metra „Gor’kowskaja”. Według petersburskiej legendy 300 lat temu Piotr I, obchodząc Wyspę Zajęczą, wyciął dwa kawałki darni, które ułożył jeden na drugim na kształt krzyża, mówiąc: „Tu będzie miasto!”. Potem wziął łopatę i zaczął kopać rów. Wtedy nad Wyspą Zajęczą pojawił się orzeł i zaczął szybować nad carem. Kiedy rów osiągnął długość 2 arszynów, a stało się to 16 maja 1703 r., w dzień Świętej Trójcy, car włożył do kamiennej skrzynki, poświęconej przez popa, złotą szkatułę z relikwiami Andrzeja Apostoła, każąc na wieku wyryć napis: Roku Pańskiego 1703, maja 16, Wielki Hosudar Car i Wielki Książę Piotr Aleksiejewicz, Samodzierżca Wszech Rosji, założył miasto Sankt Petersburg. Położywszy kamień węgielny pod budowę miasta, car, jak głosi legenda, własnoręcznie zbudował sobie drewniany domek i rozpoczął budowę drewnianej cerkwi pw. św. Trójcy.

Tyle legenda. Najstarszą budowlą Petersburga była Twierdza Pietropawłowska, która jest naszym pierwszym celem. Pomyślana jako obiekt obronny z bastionami wyposażonymi w armaty, była w istocie więzieniem. Masywne kamienne ściany i wydzielone cele miały służyć jako miejsce odosobnienia. Budowę twierdzy nadzorował sam car, a pod jego nieobecność ktoś z jego najbliższego otoczenia.

Na teren twierdzy wchodzimy mostem św. Jana, mijając kolejno BRAMĘ ŚW. JANA i prowadzącą do najstarszej części twierdzy BRAMĘ ŚW. PIOTRA, zwieńczoną figurą dwugłowego orła i ozdobioną płaskorzeźbą przedstawiającą apostoła Piotra, który powala pogańskiego maga Szymona, oraz posągami Bellony i Minerwy, symbolizującymi mądrość i kunszt wojenny Piotra I. W całej twierdzy, mającej kształt wydłużonego sześciokąta, zbudowano sześć bastionów: od strony Newy – Bastion Carski, Bastion Naryszkina i Bastion Trubeckiego (w tym ostatnim byli więzieni m.in. Tadeusz Kościuszko i Julian Ursyn Niemcewicz), na przeciwległej stronie – Bastion Zotowa, Bastion Gołowkina i Bastion Mienszykowa.

Początkowo wały były usypane z ziemi, później na ich miejscu wzniesiono mury z cegły, a od strony Newy wzmocniono je granitowymi blokami. Jeśli zaplanują Państwo pobyt w Twierdzy czy w jej pobliżu o godz. 12.00, to będą Państwo mieli okazję usłyszeć wystrzał z jednego z dział stojących na murach Bastionu Naryszkina, obwieszczający południe.

Najważniejszym obiektem w obrębie murów jest SOBÓR ŚW. ŚW. PIOTRA I PAWŁA, zbudowany w latach 1714 – 1720 na miejscu drewnianej cerkwi z 1703 r. Prace nad wyposażeniem cerkwi trwały jednak dłużej – aż do 1733 r., wtedy też sobór został uroczyście wyświęcony. Domenico Trezzini, planując sobór, który niczym nie przypominał kopulastych trójnawowych soborów rosyjskich, wzorował się na europejskich kościołach barokowych. Nadzwyczaj okazale prezentowała się strzelista wielokondygnacyjna dzwonnica, zwieńczona pozłacaną iglicą.

Na jej szczycie, na wysokości 122,5 m, umocowano ogromną figurę anioła z krzyżem (wysoki na 3,2 m, o rozpiętości skrzydeł – 3,8 m). Aż do lat 60. XX w. była to najwyższa budowla Petersburga. Ogromna iglica soboru przyciągała jednak nie tylko ludzi, ale i pioruny w czasie burz. Z tego też powodu sobór przeżył trzy pożary, z których ostatni – w 1756 r., okazał się tragiczny w skutkach. Właśnie wtedy roztopiły się dzwony i spłonął drogocenny zegar z kurantami. Jednak dzięki kamiennym ścianom ogień nie przedostał się do wnętrza świątyni i dlatego ocalały malowidła na ścianach. Zegar z kurantami i dzwonnicę odbudowano. Kuranty biją co godzinę również dzisiaj i są jedną z większych atrakcji turystycznych.

Wnętrze soboru odznacza się niezwykłym przepychem. Rzeźbiony w drewnie, złocony ikonostas zajmuje całą szerokość świątyni, a carskie wrota, umiejscowione zgodnie z prawosławnym obrządkiem na osi cerkwi, całą nawę główną. Jest to dzieło snycerzy moskiewskich, którzy realizowali projekt Iwana Zarudnego. Ponieważ sobór pełnił jednocześnie funkcję cerkwi katedralnej i nadwornej, Piotr rozkazał, by umieszczano w nim trofea wojsk rosyjskich (np. sztandary bojowe Szwedów zdobyte w bitwie pod Połtawą w 1709 r.).

Znalazły się tam również przedmioty wykonane przez Piotra (np. niewielkie ikony wytoczone przez niego na tokarce) lub związane z jego osobą. Z czasem sobór stał się nekropolią rosyjskich imperatorów; znajdują się tu sarkofagi wszystkich carów, z wyjątkiem Piotra II, który umarł i został pochowany w Moskwie. Sarkofag Piotra jest zlokalizowany po prawej stronie ikonostasu. 17 lipca 1998 r., dokładnie w 80. rocznicę rozstrzelania Mikołaja II i jego rodziny przez bolszewików, odbyła się skromna ceremonia pogrzebania doczesnych szczątków ostatniego cara, jego najbliższych i sług domu.

Prezydent Borys Jelcyn, który w ostatniej chwili zdecydował się na uczestnictwo w tej uroczystości (patriarcha Aleksij II odmówił udziału, gdyż rosyjska Cerkiew prawosławna ma wątpliwości co do autentyczności ekshumowanych wcześniej zwłok), powiedział m.in.: Oddając ziemi szczątki niewinnie zamordowanych, pragniemy odkupić winy przodków. (…) Winni jesteśmy wszyscy. W sierpniu 2000 r. Sobór Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej kanonizował Mikołaja II (wcześniej uczyniła to Rosyjska Cerkiew za Granicą) wraz z żoną i dziećmi oraz innymi 860 ofiarami terroru bolszewickiego, co oznacza, że ostatni car Rosji został uznany za świętego nie jako monarcha, lecz jako jeden z męczenników za wiarę. W 1906 r. obok soboru zbudowano kaplicę, w której grzebano członków carskiej rodziny.

Niestety, tę część nekropolii całkowicie zdewastowano, sarkofagi jako „nie mające wartości historycznej i artystycznej”, a także okratowanie ołtarza przetopiono, w kaplicy zaś urządzono magazyn. Obecnie trwają prace nad rekonstrukcją nagrobków, a w kaplicy nadal znajduje się Muzeum Historii Miasta Petersburga. Ponieważ wnętrze soboru odznacza się wspaniałą akustyką, latem urządza się tu koncerty muzyki cerkiewnej i ludowej. Bilety można nabyć przy wejściu do cerkwi.

Pod wschodnią ścianą soboru znajduje się cmentarz Komendantów, na którym pochowano tych komendantów twierdzy, którzy zmarli na służbie. Do ich obowiązków należało m.in. zawiadamianie cara o wznowieniu żeglugi na rzece, na znak czego przynosili mu czarę wody zaczerpniętej z wolnej od lodu Newy.

Naprzeciwko cmentarza Komendantów ustawiono w 1991 r. POMNIK PIOTRA I dłuta Michaiła Szemiakina. Przedstawia on siedzącego w fotelu starego, zmęczonego ogromem wykonanej pracy człowieka. Światowej sławy rzeźbiarz, wygnany z kraju w 1971 r., podarował swojemu rodzinnemu miastu to niezwykłe dzieło, wywołując mnóstwo sporów natury estetycznej i nie tylko. Tradycjonaliści twierdzą bowiem, że Szemiakin sprofanował postać cara reformatora, miłośnicy nowej sztuki mówią, że próbował on popatrzeć na Piotra jak jego poddani: z pozycji klęczącej (to by tłumaczyło, dlaczego nogi i tułów imperatora są tak masywne, a głowa mała).

Z zachodniej strony soboru na placu Soborowym znajduje się niewysoki budynek zwieńczony figurą Alegoria Nawigacji dłuta Dawida Jensena (1891 r.). To słynny DOMEK ŁODZI, zbudowany w latach 1761 – 1765 przez Aleksandra Wista. Umieszczono w nim sprowadzoną z Holandii łódź, na której młody Piotr ćwiczył się w sztuce żeglowania na podmoskiewskiej rzeczce Jauzie. Obecnie oryginał „dziadka rosyjskiej floty” znajduje się w Centralnym Muzeum Marynarki Wojennej, tu zaś wystawiono jego kopię. W Domku Łodzi można kupić ładne, choć drogie pamiątki.

Opuszczamy twierdzę i mostem Kronwerskim wracamy do dzielnicy Piotrogrodzkiej. Skręcamy w ul. Kronwierskaja nab. Wkrótce po lewej stronie zobaczymy okazały budynek w kształcie podkowy, zbudowany z cegły i tworzący zewnętrzne umocnienie Twierdzy Pietropawłowskiej. Został wzniesiony w latach 1849 – 1860 przez Piotra Tarmańskiego z przeznaczeniem na magazyny wojskowe. Dzisiaj mieści się tu MUZEUM ARTYLERII, w którym zgromadzono mundury, sztandary, drobną broń, ale przede wszystkim ok. 600 pojazdów ciężkiej artylerii, w tym wiele czołgów. Oprócz tego muzeum może się poszczycić ciekawą kolekcją broni średniowiecznej. Jest tu również opancerzony wóz, którym W. I. Lenin przejechał w 1917 r. z Dworca Finlandzkiego do willi Matyldy Krzesińskiej, dokąd właśnie się udajemy.

Dom na ul. Bolszaja Dworianskaja 2 – 4, jest szczególnie związany z historią Petersburga. To tzw. WILLA MATYLDY KRZESIŃSKIEJ (1872 – 1971), tancerki rosyjskiej polskiego pochodzenia, w latach 1895 – 1917 gwiazdy Teatru Maryjskiego w Petersburgu. Po rewolucji ta primaballerina assoluta, niezrównana wykonawczyni partii tytułowych w balecie klasycznym (Esmeraldzie C. Pugniego, Śpiącej królewnie Piotra Czajkowskiego i in.), przebywała na emigracji w Paryżu. Rezydencja Krzesińskiej jest jednym z najpiękniejszych okazów architektury secesyjnej w Petersburgu.

Siedziba „zaczarowanej księżniczki”, jak nazywano Krzesińską, przyciąga wzrok asymetrią oraz różnorodnością materiałów i technik budowlanych. Fasady mienią się różnymi kolorami naturalnego kamienia i granitu, połączonych z kutym metalem, szkłem i ceramiką. Spośród wnętrz willi największe wrażenie sprawia elegancka sala recitalowa, z której można było wyjść wprost do oranżerii. Matylda Krzesińska to barwna postać – znana tancerka wsławiła się bowiem kilkoma głośnymi romansami, m.in. z młodym Mikołajem II oraz wielkim księciem Andrzejem (z którym wzięła ślub w Paryżu).

Po rewolucji willę i jej wyposażenie przejęli bolszewicy i w 1917 r. urządzili tu swoją siedzibę. We wspaniałych sukniach Krzesińskiej paradowała później Aleksandra Kołłontaj – słynna z piękności bolszewicka feministka, przeciwniczka „małżeństwa burżuazyjnego” oraz propagatorka teorii „szklanki wody” (zgodnie z którą stosunek seksualny to tyle, co wypicie szklanki wody), a w latach 1923 – 1945 ambasador ZSRR w Norwegii, Szwecji i in. krajach. Z balkonu willi Krzesińskiej Lenin wygłosił przemówienie do tłumów petersburżan. Zwiedzający muzeum w letnie dni korzystają z możliwości powtórzenia charakterystycznego gestu przemawiającego wodza i robią sobie fotografie na balkonie. Obecnie mieści się tu Muzeum Historii Politycznej Rosji. Część muzeum zajmuje ekspozycja poświęcona Krzesińskiej.

W latach 1910 – 14 przy ul. Kronwerkskiej 7, w sąsiedztwie willi Krzesińskiej, na terytorium, które od wieku XVIII zajmowała Tatarska Słoboda, pojawił się budynek MECZETU, wprowadzający nieco egzotyki do wizerunku miasta. Został on zaprojektowany przez zespół architektów w składzie: N. Wasiljew, S. Kriczinski, A. Bubyr i A. von Gogen. Pieniądze na meczet zbierano w całej Rosji, budowę wsparli Piotr Stołypin i emir Buchary. Przy planowaniu świątyni wzorowano się na mauzoleum Tamerlana „Gur-Emir” w Samarkandzie. W majolikowej dekoracji kopuły i portali meczetu znawcy dopatrują się nie tylko zależności od sztuki Azji Środkowej XIV i XV w., ale i wpływów modnej wówczas secesji. Pierwsze nabożeństwo dla wiernych odbyło się tu w 1913 r. na 300-lecie dynastii Romanowów. W latach 1938 – 1956 meczet był zamknięty, a w 1956 r. oddano go ponownie muzułmanom. Prace renowacyjne, rozpoczęte przed laty, wciąż jeszcze trwają. Wejście do świątyni tylko dla wiernych.

Naszym kolejnym celem jest nabrzeże Piotrogrodzkie, przy którym znajdziemy budynek w stylu wczesnego baroku (z czasów Piotra I) z charakterystycznymi białymi kolumnami. Jest to NACHIMOWSKA SZKOŁA MORSKA. Na poziomie trzeciej kondygnacji, stoi w zgrabnej niszy popiersie Piotra I, wg projektu W. W. Kuzniecowa (1909 – 1911). Właśnie w tej szkole kształcą się admirałowie i dowódcy rosyjskiej floty morskiej.

Naprzeciw budynku 1 listopada 1948 r. zacumowano KRĄŻOWNIK „AURORA”, który od 1956 r. pełni rolę muzeum. Można na nim obejrzeć działo, z którego strzelano, dając sygnał do szturmu na Pałac Zimowy. Są tu również eksponaty dotyczące historii krążownika. Jest to z pewnością gratka dla miłośników marynistyki.

Kierujemy się teraz na Nabrzeże Piotrowskie, aby dojść do usytuowanego na prawym brzegu Newy DOMKU PIOTRA I. W 1703 r. holenderscy cieśle zbudowali dla Piotra parterowy domek z pomalowanych na czerwono drewnianych bali (miały w ten sposób imitować cegłę), z dachem pokrytym gontem i dużymi oknami chronionymi z zewnątrz drewnianymi okiennicami, wykonanymi również „na sposób holenderski”. Drzwi wejściowe z trudem mieściły gospodarza (Piotr był bardzo wysoki, miał 204 cm wzrostu). Wnętrze domku jest podzielone na dwie obite płótnem i przedzielone sienią izby, w jednej z nich Piotr przyjmował interesantów, druga pełniła funkcję jadalni i sypialni zarazem. Ponieważ w budynku nie było pieca, z „rezydencji” korzystano tylko przy sprzyjającej pogodzie.

W 1784 r. Katarzyna II kazała obudować domek Piotra I zadaszoną wiatą. Dzięki takiemu „futerałowi” zachował się do dnia dzisiejszego, stając się z czasem jednym z miejsc magicznych nadnewskiej stolicy: Dymitr Lichaczow wspomina, że na przełomie XIX i XX w. petersburscy uczniowie obowiązkowo odwiedzali domek Piotra przed rozpoczęciem roku szkolnego. Dzisiaj pełni funkcję muzeum. Przed nim znajduje się zejście ku Newie ozdobione figurami lwów, przywiezionymi z Mandżurii w 1907 r. Z muzeum sąsiaduje ostatni z wielkoksiążęcych pałaców (zbudowano go w 1913 r. wg projektu A. S. Chrienowa). Dzisiaj jest to reprezentacyjna siedziba pełnomocnego przedstawiciela prezydenta Federacji Rosyjskiej w Północno-Zachodnim Okręgu Federalnym.

Na początku XVIII w. obok domku Piotra I, wzdłuż Newy powstały (nie zachowane) rezydencje najbardziej znaczących dostojników państwowych – Aleksandra Mienszykowa, M. Gagarina, Piotra Szafirowa i in. W domu Szafirowa w 1725 r. odbyło się pierwsze uroczyste posiedzenie Akademii Nauk.

Za muzeum rozpościera się PLAC ŚWIĘTEJ TRÓJCY (Troicki). Do 1730 r. był to centralny plac nowej stolicy, tu przez pewien czas miały siedzibę urzędy państwowe, tu odbywały się ważne ceremonie państwowe, parady wojska. Później plac św. Trójcy stanowił centrum handlowe tej części miasta z licznymi sklepami, drukarnią i pierwszą w Petersburgu giełdą. W XX w. przeszedł do historii Petersburga jako miejsce, gdzie w okresie rewolucji 1905 r. podczas tzw. „krwawej niedzieli” dokonano masakry robotników.

Na pamiątkę tamtych wydarzeń po 1917 r. plac przemianowano na plac Komuny (później Rewolucji), aby po 1991 r. znów powrócić do dawnej nazwy. W latach 1929 – 1933 zbudowano tu (w stylu konstruktywizmu) dom-komunę dla więźniów politycznych (plac św. Trójcy 1). W 1990 r. na pobliskim skwerze położono kamień węgielny pod pomnik Ofiar represji politycznych w Piotrogrodzie – Leningradzie.

Na koniec spaceru proponujemy obejrzenie pierwszego stałego mostu łączącego Wyspę Piotrogrodzką z lądową częścią Petersburga. W latach 1897 – 1903 francuscy inżynierowie Vincent Chabrol i René Patouillard zaprojektowali dziesięcioprzęsłowy MOST ŚW. TRÓJCY o długości 582 m. Wyróżniają go nie tylko wysokie parametry techniczne, ale i piękne secesyjne latarnie, balustrady i obeliski ozdobione dziobami okrętów (rostrami). Otwarcie mostu uświetniło obchody 200-lecia Petersburga.

_ Źródło: Bezdroża _