Turcja - religia, zwyczje i obyczje

Turcja - zwyczaje i obyczaje
W życiu rodzinnym panuje „prawo wieku”, czyli młodszy wiekiem jest posłuszny starszemu i we wszystkim mu ustępuje. Ale kobiety w rodzinie, nawet najstarsze, podlegają swoim młodszym braciom (po ukończeniu przez nich 13 lat). To jednak zaczyna się zmieniać, szczególnie w dużych ośrodkach miejskich, dokąd łatwiej dociera europejska kultura. Mimo że islam dopuszcza wielożeństwo, dzisiejsze rodziny tureckie są monogamiczne, ponieważ poligamia jest prawnie zabroniona. Urządzenie wesela i kupno sukni ślubnej jest obowiązkiem pana młodego. Wesele odbywa się przy skromnym posiłku (przeważnie słodycze i lemoniada).

Żona pozostaje na utrzymaniu męża, a dzisiejsze kobiety tureckie, pomimo europejskości ośrodków miejskich, rzadko podejmują pracy zawodową. Spotkać je możemy przeważnie w urzędach i bankach. Na prowincji przywiązanie do starych zwyczajów trwa niezmiennie, chociaż zmienił się zasadniczo ubiór kobiety. Nie noszą przeważnie one już zasłonki na twarzy, a strój jest iście europejski. To reformy Ataturka doprowadziły do tych zmian, a najbardziej dotknęły one mężczyzn, którzy do noszenia europejskiego ustroju zostali zobowiązani specjalnymi ustawami.

Duże znaczenie Turcy przywiązują do talizmanów i amuletów i znowuż tendencja ta jest silniejsza na wsi. Amulety i talizmany wyobrażają cyfry i wersety koraniczne, ludzi bądź zwierzęta. Mają za zadanie przynieść właścicielowi szczęście i chronić od wszelkiego rodzaju zła. Również kamienie szlachetne mają właściwości magiczne. Przykładowo jaspis chroni przed złym spojrzeniem, a szmaragd zabezpieczyć ma właściciela przed ukąszeniem węża. Ochronę przed złymi spojrzeniami i urokami zapewnia również talizman przedstawiający ludzką rękę, noszony jako mały wisiorek na szyi.

Wiele razy napotkamy w Turcji mężczyzn przebierających nerwowo lub całkiem spokojnie palcami ręki, pomiędzy którymi znajduje się tespih, czyli różaniec. Składa się on przeważnie z 33 kuleczek, zrobionych z różnego materiału, jak np. drzewo sandałowe, pianka morska czy nawet plastyk lub metal. Tespih jest dla niektórych nieodłącznym towarzyszem, oczywiście główne zadanie różańca polega na odmawianiu za jego pomocą modlitw, ale nierzadko służy po prostu jako zabawka, kiedy właścicielowi się nudzi, albo pewnego rodzaju wyrocznia, służąca przy zakupach i podejmowaniu ważnych decyzji.

Jednym z najmilej zaskakujących zwyczajów na całym Bliskim Wschodzie jest wręcz nieumiarkowana niekiedy serdeczna gościnność. Jak kraj długi i szeroki, spotkamy się w Turcji z uprzejmością, nieważnie, czy będzie to bazar, dworzec autobusowy, czy ulica. Jeśli o cokolwiek się zapytamy Turka, który nie będzie znał odpowiedzi na zadane przez nas pytanie, będzie dwoił się i troił, aby tylko nam pomóc. W czasach masowej turystyki zwyczaj ten ulega gwałtownym przekształceniom, niestety negatywnym. Turkom niekiedy nie chce się odpowiadać na zadane przez nas pytania i albo wcale, albo błędnie udzielają nam informacji. Z kolei zaproszenie na słynną turecką herbatę kończy się przeważnie namawianiem na zakup towaru u danego handlarza, przeważnie dywanu.

W życiu społeczeństwa tureckiego ważną jeszcze rolę odgrywa „sprawa krwi” (kan davasi) oraz „zbrodnia honoru” (namus cinayeti). To pozostałość po bardzo dawnych czasach, kiedy krew lała się strumieniami. Kan davasi to krwawe zemsty toczące się jak wielopokoleniowe wojny między różnymi rodami. Namus cinayeti to nakaz zmazania hańby krwią. Hańbę rzuca na męża zdradzająca go żona, a na brata prostytuująca się siostra. Obie kobiety muszą zginąć. Oczywiście liczba takich wypadków jest dzisiaj nader znikoma, ale wciąż się je odnotowuje. Poza tym kobiety nierzadko są zamykane przez mężów w domu i niezabierane na przyjęcia, co zmniejsza prawdopodobieństwo cudzołóstwa.

Jeśli chodzi o seks, to zajmuje on ważne miejsce w życiu Turków, ale konserwatywne zakazy religijne są powodem zacofania kulturowego (w części zachodniej, szczególnie w miastach, sprawa przedstawia się znacznie lepiej). Dotyczy to przede wszystkim stosunków przedmałżeńskich, cudzołóstwa oraz mniejszości seksualnej (słabość do mężczyzn zdradzał Mehmed II Zdobywca!).

Turcja - religia islamu
Ludność Turcji to w 99% muzułmanie, w większości wyznania sunnickiego. Szyici zamieszkują południowo-wschodnie tereny kraju. Przedstawiciele innych, niemuzułmańskich wyznań stanowią niecały 1%, zatem Turcja jest po prostu krajem islamskim i religia ta od zarania państwa miała na nie i jego mieszkańców ogromny wpływ. W Azji Mniejszej islam zapanował pod koniec XI w., wraz z przybyciem na te tereny Seldżuków, chociaż już wcześniej dawał o sobie znać w postaci Arabów najeżdżających ziemie cesarstwa bizantyńskiego. Od XVI w. głównym ośrodkiem islamu, obok Iranu i Indii, było imperium osmańskie, które utraciło tę rolę wraz z upadkiem sułtanatu i ogłoszeniem republiki. Mimo to Turcy są ogólnie bardzo religijni i kierują się w życiu zasadami Koranu. Religia islamu (arab. oddanie bogu) pojawiła się na świecie w 1. poł. VII w., kiedy to głosić ją zaczął prorok Mahomet, na wyraźnie polecenie Archanioła Gabriela (on to wcześniej nawiedził
Marię Dziewicę, zapowiadając narodzenie Jezusa), który objawił mu się pewnej nocy 610 r. Mahomet mieszkał wówczas w Mekce i po pierwszych kilkunastu latach głoszenia wiary w jedynego Boga nie zyskał sobie wielu zwolenników, lecz za to mnóstwo wrogów. Zmusiło go to do opuszczenia Mekki i udania się do Medyny w roku 622, a wędrówka ta nazywa się hidżra (arab. wywędrowanie) i jest to rok, od którego muzułmanie liczą lata. Objawienia Mahometa były spisywane przez jego współtowarzyszy, a później zebrane w jedną świętą księgę nazwaną Koranem, która dzieli się na 114 rozdziałów (sury).

Muzułmanie uważają, że Mahomet był ostatnim prorokiem Boga. Uwieńczył on dzieła zapoczątkowane przez wielkich proroków – Abrahama, Mojżesza i Jezusa (odmawiają mu jednak, tak samo jak Mahometowi, boskości). Za święte księgi uważają również spisane wcześniej, m.in. Torę i Ewangelię.

Kwintesencję islamu stanowi wyznanie: Nie ma bóstwa oprócz Boga Jedynego, a Mahomet jest jego prorokiem i stwierdzenie to (tzw. szahada), wypowiedziane przez człowieka z głębokim przekonaniem, czyni go muzułmaninem. Bóg (Allach) jest jedyny, wszechmocny i wszechwiedzący, jest przedwieczny, a Jego istnienie nie ma końca. Istnieje poza możliwościami ludzkiej percepcji, jest czystą abstrakcją, dlatego przekazuje swe przesłanie prorokom poprzez aniołów. Przypisywanie Bogu wspólników uważane jest za największy grzech. Oprócz aniołów istnieją jeszcze złe duchy i szatany z przywódcą Iblisem.

Na skutek sporów politycznych i dogmatycznych powstały liczne odłamy wyznawców islamu. Najważniejsze z nich to sunnici i szyici. Różnią się właściwie tylko drobnostkami w postrzeganiu zagadnień teologicznych i prawnych, ale zarzucają sobie wzajemnie odstępstwo od zasad wiary, nawołując nawet do podjęcia dżihadu (świętej wojny) przeciwko sobie! (Na przykład konflikt iracko-irański z lat 1980 – 88). Sunnici (arab. ludzie tradycji i wspólnoty) są pierwszym i głównym ugrupowaniem islamu. Początki szyizmu (arab. stronnictwo Alego) są związane z pretensjami potomków Alego, zięcia i stryjecznego brata Mahometa, do dziedzicznego sprawowania władzy kalifa, czego nigdy nie uznali sunnici.

Po śmierci Mahometa (632) władzę nad obszerną już muzułmańską gminą przejęli tzw. kalifowie, czyli następcy. Najpierw byli oni obieralni, a następnie przyszły dynastie Ummajadów i Abbasydów. Szyici uważali, że kalifowie nie mogą być obieralni, lecz powinni objąć zwierzchnictwo na zasadzie dziedziczności, czyli musieliby być spokrewnieni z Prorokiem. Ponieważ drzewo genealogiczne uległo z czasem zbyt wielkiemu rozproszeniu, za następców uznali szyici imamów, przypisując im nadludzkie możliwości. O ile określenie imam oznacza w islamie lokalnego przywódcę gminy muzułmańskiej, o tyle dla szyitów (imamitów) jest on równoznaczny z kalifem i ma być spokrewniony z samym Mahometem.