Zamość - idealne miasto-twierdza

Wiek XVIII nie był tak łaskawy dla Zamościa. Dała się miastu we znaki wojna północna: musiało znosić grabieże i płacić kontrybucje. Po 1772 r. panowali tu Austriacy, którzy zlikwidowali Akademię Zamoyską i skasowali zakony, a w klasztorach urządzili koszary. Upadło znaczenie handlowe Zamościa, wynieśli się więc stąd bogaci kupcy. W dobie wojen napoleońskich twierdza przez osiem miesięcy 1813 r. stawiała opór Rosjanom. Pod zaborem rosyjskim stała się nie tylko fortecą, ale i ciężkim więzieniem. W 1866 r. mury twierdzy częściowo rozebrano i odtąd Zamość pełnił rolę lokalnego ośrodka administracyjnego i handlowego. Okupacja niemiecka podczas II wojny światowej była dla Zamościa i całej Zamojszczyzny wyjątkowo ponurym okresem. Naziści zamierzali wyludnić ten teren, by sprowadzić osadników z Niemiec. Rotunda (fortyfikacje XIX-wieczne) stała się miejscem masowych egzekucji. 8 tys. ofiar upamiętniają tablice i epitafia w 12 celach. Teren wokół zamieniono na cmentarz wojenny.