Bułgaria południowo-zachodnia

Obszar rozciągający się od Sofii aż do granicy greckiej wyróżnia się spośród pozostałych regionów Bułgarii: można tu podziwiać pierwotny krajobraz, niemal dziewiczą przyrodę, chronioną w parkach narodowych Riła i Pirin oraz w rezerwatach Witosza i Sławianka.

Na szczególną uwagę zasługują: Via Aristotelis, biegnąca doliną rzeki Strumy, rozsiane w górach wioski, które długo były odcięte od świata, a przede wszystkim monastyr Rilski, jeden z najsłynniejszych klasztorów w Bułgarii i niewątpliwie w Cesarstwie Bizantyjskim. Mieszkańcy regionu, ludzie pogodni i niezwykle skorzy do śmiechu, trudnią się głównie uprawą winorośli i tytoniu.

Riła • Bansko • Melnik

RIŁA
Ostatnie (prócz Pastry) miasteczko przed monastyrem. Można tu przenocować w wygodnym hotelu Orbita albo pojechać autobusem w dalszą drogę. Co ciekawe: na prawie każdym kominie znajduje się gniazdo bocianów, które rok w rok do niego powracają.

• Monastyr Rilski
• Park Narodowy Riła

Bansko • Melnik

MONASTYR RILSKI
Ukryty pośród gór, najsłynniejszy i największy monastyr w Bułgarii, stanowiący od 1961 r. jedno z muzeów narodowych, a w 1983 r. wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. W X w. klasztor ten założył pustelnik Iwan z Riły wraz z uczniami, a w 1335 r. przesunięto go 3 km dalej, gdzie stoi do dziś. Splądrowany przez Turków na początku XV w., został odnowiony w 1469 r. W 1833 r. pożar strawił większość zabudowań, stąd dziś oglądać można jedynie ich XIX-wieczne odpowiedniki (oprócz wieży Chrelia z 1335 r.).

W odbudowie monastyru wzięło udział wielu znanych artystów, m.in. Paweł Iwanowicz, Aleksij Rilec czy mistrz Rilenko. Malowidła ścienne oraz ikony wyszły spod ręki wybitnych twórców z Samokowa i Banska. Monastyr Rilski należał zawsze do głównych ośrodków kultury narodowej: to tu przebywali najbardziej wpływowi duchowni i najwięksi pisarze. Tutejsza biblioteka liczyła ok. 32 000 woluminów, w tym 9000 rękopisów starożytnych i 250 rękopisów z XI-XIX w., przedstawiających więc 800 lat historii.

Chociaż dziś monastyr jest otwarty dla zwiedzających, wciąż mieszka w nim ok. 10 mnichów z 300 tworzących niegdyś rylską społeczność. Jest to obecnie jedno z najchętniej odwiedzanych przez turystów miejsc - i nie bez powodu. Warto przynajmniej dzień spędzić na podziwianiu tego szczególnego zabytku i odkrywaniu urody okolic.

MUZEUM HISTORYCZNE.
Na dziedzińcu monastyru
Otwarte codziennie od 8.30 do16.30.
Wstęp: 5 BGL (studenci: 3 BGL), zwiedzanie z przewodnikiem: 15 BGL.
Wystawa przedmiotów liturgicznych (m.in. kadzielnice, relikwiarze, kielichy) oraz bardzo interesujących ikon i broni używanej przez straż klasztoru. Największą dumą muzeum jest finezyjnie rzeźbiony drewniany krzyż (nad którym mnich Rafaił pracował od 1790 do 1802 r. i podobno stracił przy tym wzrok), przedstawiający sceny religijne. Opisy eksponatów, niestety, nie są tłumaczone. W celach wychodzących na dziedziniec urządzono małe muzeum etnograficzne, które przybliża tryb życia mnichów.

CERKIEW ŚW. BOGURODZICY
Położona pośrodku obszernego dziedzińca świątynia wybudowana została w latach 1834-1837 r. w klasycznym stylu macedońskim, nawiązującym do architektury cerkwi klasztornych, znajdujących się na górze Athos. Umieszczono tu relikwie św. Iwana Rylskiego, cenne ikony wykonane przez największych artystów XIX w. oraz serce Borysa III, ostatniego bułgarskiego cara, który zmarł w 1943 r.

WIEŻA CHRELIA
Jedyna budowla, która zachowała się od czasów średniowiecza (1335), niegdyś stanowiła dla mnichów schronienie w razie niebezpieczeństwa. Cały kompleks klasztorny został zresztą wybudowany na kształt twierdzy, której główną wieżą obronną (stołpem - miejscem ostatecznej obrony) była właśnie wieża Chrelia.

PRZYLEGŁE BUDYNKI
Dziś toczy się w nich życie klasztornej wspólnoty. Można je zwiedzać, podobnie jak dawne pomieszczenia kuchenne, gdzie wzrok przykuwają olbrzymie kotły, służące przed wiekami do gotowania wspólnie spożywanej strawy. Nieopodal znajduje się pralnia. W sklepiku z pamiątkami można kupić broszurki z informacjami o monastyrze (5 i 12 BGL), tłumaczone na język angielski, niemiecki i francuski.

• Park Narodowy Riła

PARK NARODOWY RIŁA
www.rilanationalpark.org
Ustanowiony w 1982 r., największy w kraju obszar ochrony przyrody: jego powierzchnia przekracza 80 000 ha. Oddalony o 100 km od Sofii, obejmuje środkowe i wyższe partie gór, charakteryzujące się dużym zróżnicowaniem wysokości i rozmaitością ekosystemów. Występuje tu ponad 1400 gatunków roślin, w tym wiele rzadkich i zagrożonych wyginięciem, żyją liczne zwierzęta, zachowały się historyczne pomniki, ważne dla nauki i kulturowego dziedzictwa naszej planety, tu również mają źródła niektóre z największych rzek półwyspu, takie jak Marica, Iskyr i Mesta.

Turystów wabią piękne wąwozy, wspaniałe łąki i 140 krystalicznie czystych jezior. Nazwa Riła pochodzi od trackiego słowa rouła, co znaczy \"bogaty w wodę\". To najwyższy masyw w Bułgarii: wznosi się tu Musała (2925 m n.p.m.), najwyższy szczyt Bałkanów i całej Europy Południowo-Wschodniej. Spośród 18 głównych szczytów Riły 12 skupia się w jej wschodniej części. Część środkowa jest poprzecinana rzekami, a krajobrazy północno-zachodnie są przeważnie górzyste. Leżą tu miasta: Błagojewgrad, Simitli, Razłog, Belica, Jakoruda, Bełowo, Kostenec, Dołna Bania, Samokow, Saparewa Bania i Dupnica. To wymarzone tereny na dłuższe i krótsze wycieczki (od 2 godz. 30 min do 10 godz.), takie jak np. wędrówka trasą botaniczną (4-5 godz.), która wybiega z Jaworowej Polany.

• Monastyr Rilski

BANSKO
Spokojne miasteczko, a zarazem prężny ośrodek turystyczny. Rozciąga się tu Park Narodowy Pirin, świetne warunki znajdują miłośnicy białego szaleństwa. Miejscowość założyli w XV w. wygnańcy, którzy zajęli się uprawą tytoniu i rzemiosłem. Dziś Bansko w pełni korzysta z doskonałego położenia u stóp Pirinu, zachwycając przyjezdnych charakterystyczną zabudową. Przepiękne okolice słyną z prawie nietkniętej ludzką ręką przyrody, a w samym sercu górskich lasów żyją niedźwiedzie i wilki.

• Park Narodowy Pirin Zwiedzanie

MUZEUM IKON.
Pl. Wyzrażdane
Otwarte od poniedziałku do piątku od 9.00 do 12.00 i od14.00 do 17.00.
Ekspozycja głównie XIX-wiecznych ikon, urządzona w jednym z najstarszych budynków miasta (1749), dawnym klasztorze.

KOMPLEKS MUZEALNY NIKOŁY WAPCAROWA.
Pl. Nikoła Wapcarow 3
tel. (07443) 3038
Otwarty od poniedziałku do piątku od 9.00 do 12.00 i od 14.00 do 17.30.
Wstęp: 2 BGL.
Wspaniałe zbiory dzieł sztuki i przedmiotów codziennego użytku przybliżają dzieje miasta i okolic. W domu Wapcarowa, w nowoczesnej przybudówce, mieści się stała wystawa poświęcona temu wybitnemu poecie i bohaterowi narodowemu (1909-1942), który zasłynął również jako działacz antyfaszystowski. Szczegółowych informacji na temat eksponatów dostarcza film wideo, wyświetlany także w wersji angielskiej lub francuskiej. W jednej z sal i jednym z magazynów kompleksu zgromadzono wyroby miejscowego rzemiosła.

DOM WELIANOWA.
Ul. Welian Ognew 5
Wstęp: 2 BGL.
XVII-wieczny budynek z przyjemnym ogrodem. Wewnątrz przykuwają wzrok malowidła ścienne, sufit z rzeźbionego drewna oraz niezwykle soczyste barwy wystroju. Jeśli dom będzie zamknięty, należy zadzwonić do drzwi w głębi ogrodu.

DOM-MUZEUM NEOFITA RYLSKIEGO.
Ul. Pirin 17
tel. (07443) 2540
Otwarty codziennie od 9.00 do 12.00 i od 14.00 do 17.00.
Wstęp: 2 BGL.
W XVIII-wiecznym budynku urządzono muzeum poświęcone Neofitowi Rylskiemu (1793-1881), który mieszkał w tych okolicach. Wsławił się w okresie odrodzenia narodowego, a o jego działalności opowiadają zdjęcia, książki i rozmaite dokumenty.

CERKIEW ŚW. TRÓJCY.
Pl. Wyzrażdane
Otwarta codziennie od 7.00 do 19.00.
Wstęp wolny.
Kościół z 1835 r. należy do nielicznych w Bułgarii świątyń zwieńczonych jednocześnie krzyżem i półksiężycem (początkowo mieścił się tu meczet). Wnętrze świątyni ozdobione jest pięknymi freskami oraz niezwykłym ikonostasem wykonanym przez Weliana Ognewa, mistrza szkoły debyrskiej. Obok świątyni stoi 30-metrowa dzwonnica, służąca także jako wieża zegarowa.

CERKIEW ŚW. BOGURODZICY
Zbudowana na początku XIX w., kryje piękne ikony i freski.

Riła • Melnik

Park Narodowy Pirin
www.pirin-np.com

Założony w 1962 r. na powierzchni 4000 ha, stopniowo był powiększany i przecinany dobrze oznaczonymi ścieżkami, które dziś przypadną do gustu wszystkim spacerowiczom: jest to sieć 13 głównych i 17 podrzędnych ścieżek, łączących 8 chat i 5 schronisk. Fauna i flora parku są niezwykle bogate: odnotowano tu blisko 1300 gatunków roślin, z których 50 występuje tylko w Bułgarii, oraz ponad 2300 gatunków zwierząt, przeważnie bezkręgowców. Spośród kręgowców (ok. 170 gatunków) należy wymienić ssaki objęte ochroną, takie jak niedźwiedź brunatny, wilk czy kozica. Przy odrobinie szczęścia można spotkać lisa, daniela i orła.

Bardzo zróżnicowana jest również topografia parku. Królują tu majestatyczne iglice skalne, z których 3 wznoszą się na ponad 2900 m, błyszczą tafle 176 naturalnych jezior, a w zazielenionych dolinach płyną liczne rzeki i potoki. Najpiękniejszy i najwyższy w całym parku szczyt Wichren (2914 m n.p.m.), drugi pod względem wysokości w Bułgarii, świetnie nadaje się do wspinaczki. Niektóre hotele oferują wycieczki z przewodnikiem, ale można się tam także udać na własną rękę.

Wiele rzadkich i chronionych gatunków, pomniki historii, stuletnie lasy, gigantyczne marmurowe szczyty, groźne lodowce, szmaragdowe jeziora, rzeki o krystalicznie czystej wodzie - trzeba to zobaczyć. To jedno z nielicznych dziś miejsc, gdzie powstają nowe gatunki. Zważywszy na zadziwiającą bioróżnorodność parku, w 1983 r. wpisano go na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.

MELNIK
Według ostatniego spisu ludności, Melnik liczy 267 mieszkańców. Wprawdzie niespełna 100 lat temu żyło tu 12 000 ludzi, jednak na skutek wojny w 1913 r. wielu się stąd wyprowadziło: były to głównie osoby pochodzenia greckiego. Miasto na szczęście zachowało swoją duszę, tradycje, zwłaszcza winiarskie, oraz architekturę. Melnik, położony między dwiema majestatycznymi wapiennymi ścianami, przypominającymi piramidy, jest obsypany piaskiem, co robi wrażenie oazy pośrodku pustyni. Chętnie ściągają tu turyści, szczególnie w weekendy, nie zakłócając jednak panującej w mieście spokojnej, przyjemnej atmosfery.

*DOM RODZINY KORDOPULO (KORDOPULOWATA KYSZTA). *
Tel. (07437) 265
Otwarty codziennie od rana do wieczora (według dozorczyni nie ma dni ani godzin, w których restauracja byłaby zamknięta).
Wstęp: 2 BGL.
Ten wielki, piękny dom z 1754 r. należał do bogatej greckiej rodziny Kordopulo, trudniącej się handlem winem. Budynek stoi na wzniesieniu, toteż rozciąga się stąd malowniczy widok na miasto, zwłaszcza z otwieranego latem tarasu. Wystrój wnętrz zdradza wpływy kultury weneckiej i wschodniej. W obszernej piwnicy z winami można skosztować trunków wytwarzanych przez właściciela, Nikołę Paspylewa, który prowadzi również ich sprzedaż. Długie korytarze, wydrążone w wapiennych skałach, prowadzą do salki, gdzie przy stole odbywają się degustacje.

RUINY CERKWI ŚW. BARBARY
Świątynia położona nieopodal domu Kordopulów znana jest także jako cerkiew metropolitarna.

CERKIEW ŚW. MIKOŁAJA
Otwarta (teoretycznie) od środy do niedzieli od 9.00 do 17.00.
Niewielki kościół z XVIII w., dosyć zniszczony, stoi na wzgórzu. Prowadzą do niego strome schodki.

CERKIEW ŚW. ŚW. PIOTRA I PAWŁA
Zbudowana w 1840 r. świątynia posiada piękny drewniany ikonostas.

MUZEUM HISTORYCZNE.
Tel. (07437) 229
Otwarte (teoretycznie) codziennie od 9.00 do12.00 i od 13.00 do 17.00.
Wstęp: 1 BGL, zwiedzanie z przewodnikiem: 10 BGL.
Niewielkie muzeum obejmuje 3 działy: archeologiczny, etnograficzny i poświęcony okresowi bułgarskiego odrodzenia narodowego, który trwał aż do wyzwolenia spod jarzma osmańskiego w 1913 r. Wstęp: 1 BGL, zwiedzanie z przewodnikiem: 10 BGL.

WINNA PIWNICA MITKA MANOLEWA.
Tel. (07437) 234
tel. kom. (0875) 457 95
Wy-drążona w skale na wysokości Melnika, nieopodal ruin. Ustawiono tu stoliki, przy których można skosztować wina, zagryzając je mezze (serem i wędliną). Według właściciela, wino wytwarzane jest bez konserwantów, dlatego też trzeba je wypić bardzo szybko (w ciągu roku) i na miejscu (źle znosi transport).

DOM BOJARSKI (BOJARSKATA KYSZTA)
Dom z X w., dziś w ruinie, stanowił w XIII stuleciu siedzibę rodziny Aleksieja Sława, feudalnego pana tych okolic. Przyjął on niegdyś Greków prześladowanych w innych dolinach, którzy przybywszy do Melnika, przyczynili się do rozwoju miasta.

CERKIEW ŚW. ANTONIEGO
Sąsiadująca z ruinami XIX-wieczna świątynia, obecnie zamknięta.

KAPLICA ŚW. ZONY SPILEOTISSA
Samotna kapliczka na wschód od Melnika. Dotrzemy do niej na piechotę. Jest to jedyna zachowana budowla średniowiecznego monastyru św. Bogurodzicy zbudowanego w początkach XIII w. przez despotę Aleksieja Sława.

MONASTYR ROŻEŃSKI.
7 km na północny wschód od Melnika, na wzniesieniach wioski Rożen
Otwarty od świtu do zmierzchu.
Można tu dotrzeć, idąc oznaczoną ścieżką, która bierze początek przy ruinach Domu Bojarskiego, albo zwykłą drogą (przez Rożen przejeżdża każdy z 5 autobusów kursujących na trasie Sandanski - Melnik). Widok na okoliczne piaskowcowe piramidy zapiera dech w piersiach. Monastyr rożeński, znany również pod nazwą cerkwi Narodzenia NMP, stanął w XIII w., później jednak kilkakrotnie był niszczony i odbudowywany, zwłaszcza po najazdach tureckich. Obecny klasztor pochodzi z XVIII w. Malowidła ścienne kościoła i refektarza (na 1. piętrze, na lewo od wejścia) oraz ikonostasy i wspaniałe witraże mają po 200 lat. Wstęp wolny, mile widziane datki (1 -2 BGL); nie wolno robić zdjęć ani kręcić filmów wideo.

Niedaleko monastyru stoi cerkiew św. św. Cyryla i Metodego (sw. Kirił i Metodi), zbudowana obok grobu Jane Sandanskiego (1872-1915), bohatera wojen macedońskich. Widnieje tu napis: \"Żyć to walczyć. Niewolnicy walczą o wolność, człowiek wolny o doskonałość\". Cerkiew św. Eliasza (sw. Ilija) kryje grób Todora Aleksandrowa, zamordowanego w 1924 r.

Riła • Bansko