Czternaście Warszaw w Ameryce. Nie założyli ich Polacy

Magdalena Żelazowska: Kiedy zainteresowałeś się polskimi miastami w USA?

Grzegorz Fryc: Pewnego dnia, jadąc do Buffalo, zatrzymałem się w mieście Warsaw w stanie Nowy Jork. Zdziwiłem się, skąd się wzięła taka nazwa. Niedaleko zlokalizowałem też miejscowości Pulaski i Poland. Zacząłem szukać w internecie, czy takich polsko brzmiących nazw jest w USA więcej. Znalazłem łącznie czternaście miasteczek Warsaw w całych Stanach. W przeszłości było ich osiemnaście, ale nie wszystkie przetrwały do dziś. Oprócz tego natrafiłem na nazwy Poniatowski, Lublin, Tarnov, Krakow, Torun, Radom, Opole, Elblag czy Pilzno. W różnych stanach pojawiają się też Posen i Breslau – to pamiątka po czasach zaboru pruskiego, taką nazwę w XIX wieku nadawali miejscowościom niemieccy imigranci.

Próbowałem dotrzeć do bardziej szczegółowych informacji na temat historii wszystkich tych miejsc. Okazało się, że na terenie Stanów Zjednoczonych powstało ponad osiemset osad zakładanych lub zamieszkałych przez Polaków około sto pięćdziesiąt lat temu. Wiele z nich otrzymało polskie nazwy.

Postanowiłeś je wszystkie odwiedzić?

Kiedy kilka lat temu planowałem z żoną road trip na Zachodnie Wybrzeże, postanowiliśmy pojechać nie tradycyjnie drogą numer osiemdziesiąt, tylko szlakiem amerykańskich Warszaw. Nadłożyliśmy drogi. Trasę, którą można pokonać w trzy dni, rozciągnęliśmy na dwa tygodnie. Przed odwiedzeniem każdej Warszawy studiowałem wszelkie dostępne dane na jej temat, na miejscu odwiedzałem lokalne muzea, rozmawiałem z ludźmi, aby zdobyć jak najwięcej informacji. Takich podróży odbyliśmy kilka. Odwiedziłem dotąd dziesięć Warszaw, została mi jeszcze między innymi ta w Dakocie Południowej - jedyna, którą założyli Polacy.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Jak to jedyna? A kto założył pozostałe?

Każda Warszawa w USA ma inne położenie i inną historię. Na przykład okolice Warszawy w stanie Missouri przypominają Mazury. Warszawa w stanie Illinois leży nad rzeką Mississippi, kiedyś znajdował się tam fort obronny. Jedna z najstarszych Warszaw znajduje się w stanie Wirginia, na linii kolejowej między Północą a Południem. Warszawa w stanie Nowy Jork stanowiła punkt przeładunkowy na szlaku, którym przerzucano niewolników. Warszawa w stanie Kentucky leży nad rzeką Ohio, a Warszawy w zachodnich stanach przypominają kowbojskie miasteczka. Co ciekawe, w prawie żadnej z tych miejscowości nie mieszkali Polacy, nie znalazłem tam żadnych śladów polskości, polskich nazwisk.

Skąd więc nazwa Warsaw?

Dowiedziałem się tego w Ohio. Tamtejsza Warszawa to wioska założona przez żołnierzy, którzy otrzymali ziemię w zamian za walkę w rewolucji amerykańskiej. W miarę przybywania osadników potrzebna była poczta, służby porządkowe i inne elementy organizacji życia okolicznych mieszkańców. Przeprowadzono proces nazywany incorporation, czyli oficjalne założenie miejscowości. Potrzebna była urzędowa nazwa. W tych czasach do Ameryki docierała wieść o powstaniach na ziemiach polskich – najpierw listopadowym, a potem styczniowym.

Amerykanom bliskie były ideały walki o niepodległość i demokrację. Poza tym wciąż żywa była pamięć o Pułaskim i Kościuszce – bohaterach walczących o suwerenność nowo powstającego państwa amerykańskiego. Mieszkańcy tamtej wsi na znak solidarności z Polakami wybrali nazwę Warsaw. Podobnie było z innymi Warszawami oraz miasteczkami Pulaski, jakie można spotkać na mapie USA. Nazwa Kościuszko byłaby pewnie zbyt skomplikowana do zapisania i wymówienia.

Czytaj też: Kobieta w Nowym Jorku. "Z miastem buduje najtrwalszy związek"

Skoro Polacy nie nazywali swoich osad Warszawa, to może za nią nie przepadali?

Polacy zakładali wiele osad na terenie USA, ale wybierali dla nich inne nazwy – Tarnov, Lublin, Krakow, Radom, Opole. Wiele polskich wsi i miasteczek powstało w XIX wieku w wyniku działań zachęcających polskich imigrantów do porzucenia miast i zakładania farm. Stał za nimi m.in. Leopold Moczygemba, franciszkanin, założyciel polskiej miejscowości Panna Maria w Teksasie, z której uciekł w obawie przed rodakami rozjuszonymi przez trudne warunki życiowe.

W Chicago, Nowym Jorku i Filadelfii pojawiły się anonse nawołujące Polaków do porzucenia życia w miastach, gdzie mieszkali w skromnych warunkach i harowali w hutach, rzeźniach, fabrykach. Lepszy los czekał na nich na wsi, wśród kukurydzianych pól. Nebraska – Boża Łaska – głosił slogan promujący przeprowadzki na prowincję. W wyniku tej kampanii około trzydziestu tysięcy Polaków zamieszkało w Nebrasce. Założyli tam czternaście parafii. Inni osiedlili się w Wisconsin i Dakocie Południowej, gdzie znajduje się jedyna naprawdę polska Warszawa.

Czy mieszkańcy miast o polskich nazwach mają świadomość historii?

W miasteczkach założonych przez Polaków świadomość historii jest dużo większa. Mieszkają tam polskie rodziny sięgające kilku pokoleń wstecz, odbywają się polonijne festiwale. W miejscowościach, które są polskie tylko z nazwy, nie ma Polaków, a mieszkańcy niewiele wiedzą o Polsce.

Rozmawiałem kiedyś z kelnerką z Warsaw w stanie Ohio. Zapytałem, czy wie, że w Polsce też jest miasto Warszawa. Ucieszyła się: Naprawdę ktoś nazwał jakieś miasto w Europie na cześć naszej małej Warszawy?

Rozmowa pochodzi z książki "Americana. To co najlepsze w USA" Magdaleny Żelazowskiej. To dziennikarka, pisarka, autorka książek "Nowy Jork. Opowieści o mieście", "Rzuć to i jedź, czyli Polki na krańcach świata", "Zachłanni", "Hotel Bankrut". Entuzjastka świata i ludzi. Prowadzi bloga zelazowska.pl. Jej teksty przeczytacie na WP Turystyka.