Jaszczurki. Kopciuszek. Kuropatwa czerwona. Poznaj przyrodę Włoch

Włochy są krajem niezwykle bogatym nie tylko pod względem kultury i zabytków, ale także przyrody. Włoska fauna i fl ora swoje bogactwo i niezwykłą różnorodność zawdzięcza geograficznemu i klimatycznemu zróżnicowaniu terenów Półwyspu Apenińskiego.

Fauna
Same już gatunki zwierząt żyjących na terenie Włoch stanowią ok. 1/3 fauny europejskiej. Według szacowań włoskiego Ministerstwa Środowiska na Półwyspie Apenińskim żyje ponad 57 tys. gatunków zwierząt. Wielu szczególnie rzadkim gatunkom udało się przetrwać w parkach narodowych i rezerwatach.

Gady i płazy
Na obszarze Włoch spotkamy ok. 38 gatunków płazów i 55 gatunków gadów. Żyje tu kilka gatunków salamander, (m.in. salamandra plamista, salamandra czarna w Alpach i salamandra okularowa w Apeninach), w tym niektóre endemiczne, jak występująca tylko w Alpach Kotyjskich salamandra Lanzy (Salamandra lanzai). Endemitami są także jaskrawozielona i nieduża rzekotka Hyla sarda oraz prawie dwa razy od niej większa żaba Discoglossus sardus żyjące tylko na Sardyni, Korsyce i niektórych wyspach archipelagu toskańskiego. Na północnym wschodzie kraju, w okolicach Gorycji i Triestu (przy granicy ze Słowenią)
żyje niezwykle rzadki endemiczny gatunek płaza ogoniastego, odmieniec jaskiniowy (Proteus anguinus), jedyny przedstawiciel rodzaju Proteus. Zostały nim także zasiedlone przez człowieka groty Oliero niedaleko Vicenzy.

Nie trzeba się dziwić, jeśli na kempingu czy hotelowym tarasie przemknie nam między nogami jaszczurka, która występuje na Półwyspie Apenińskim w wielu gatunkach, różnych w zależności od obszaru. Najbardziej powszechnym gatunkiem jaszczurki jest żyjąca na terenach kamienistych,w winnicach i na murach jaszczurka murowa (Podarcis muralis, wł. Lucertola muraiola), w Polsce spotykana bardzo rzadko. We Włoszech żyje też sporo gatunków węży. Wśród tutejszych żmij (jadowitych) najbardziej powszechna jest żmija żebrowana (Vipera aspis, wł. aspide) i żmija zygzakowata (Vipera berus,wł. marasso), spotykana częściej na obszarach południowych, ale także w okolicach Padu. Największym włoskim wężem jest wąż czteropasiasty (Elaphe quatuorlineata, wł. cervone), objęty ochroną gatunek osiedlający się wśród makii śródziemnomorskiej. Długością dochodzący nawet do 250 cm (choć rzadko), uważany jest za jednego z największych węży Europy. W Cocculo, niewielkiej wiosce w Abruzji, żywe węże tego gatunku używane są w tzw. „pochodzie
wężowników”, procesji ku czci św. Dominika, którego statua jest nimi obwieszana.

Inny duży włoski wąż to jadowity malpolon (Malpolon monspessulanus, wł. colubro lacertino), nie jest on jednak szczególnie niebezpieczny dla człowieka. Również jadowitym, ale nie zagrażającym człowiekowi gatunkiem jest żyjący na wybrzeżu Adriatyku wąż koci (Telescopus fallax, wł. serpente gatto), nazywany tak ze względu na sposób, w jaki poluje: podkrada się, a następnie rzuca przednią częścią ciałana ofiarę. Na polach uprawnych, pastwiskach i w sąsiedztwie domostw można dość często spotkać gniewosza południowego (Coronella girondica, wł. colubro di riccioli).

Ptaki
Włoska ornitofauna jest zróżnicowana i bogata, gdyż reprezentuje ją ok. 473 gatunków, wśród nich można powszechnie spotkać takie okazy, które w Polsce występują bardzo rzadko. Na alpejskich zboczach gnieździ się niewielki płochacz halny (Prunella collaris, wł. sordone), zamieszkujący wysokości ponad 2000 m n.p.m. W Polsce spotykany jest on sporadycznie w Tatrach, natomiast w Alpach jest to jeden z częściej obserwowanych ptaków, obok siwerniaka (Anthus spinoletta, wł. spioncello) i innego niewielkich rozmiarów ptaszka, kopciuszka (Phoenicurus ochruros, wł. Codirosso spazzacamino).

Często spotkamy w Alpach także ptaka z rodziny krukowatych, wieszczka (Pyrrhocorax graculus, wł. gracchio alpino) oraz pardwę górską (Lagopus mutus, wł. pernice bianca), niewielkiego ptaka o białym zimowym opierzeniu, z czarnym ogonem. Apeniny Północne zamieszkuje natomiast kuropatwa czerwona (Alectoris rufa, wł. Pernice rossa), obecna także na Elbie. Spośród ptaków drapieżnych trzeba wymienić przede wszystkim orła przedniego (Aquila chrysaetos, wł. aquila reale), żyjącego głównie na terenie parków narodowych, a także myszołowa (Buteo buteo, wł. poiana), pustułkę (Falco tinnunculus, wł. gheppio), jastrzębia i krogulca (Accipiternisus, wł. sparivere) i nierzadko spotykane tu sokoły, a szczególnie sokoła wędrownego (Falco peregrinus, wł. falco pellegrino), który swoje gniazda lokuje także w miastach – na dachach kościołów i dzwonnic. Zdecydowanie częściej niż u nas można tu spotkać dość rzadkiego ptaka z gatunku jastrzębiowatych: kanię czarną (Milvus migrans, wł. nibbio bruno), natomiast w południowej części
Apeninów, na Sycylii i na Sardynii możemy wypatrzyć kanię rudą (Milvus milvus, wł. nibbio reale).

Na Sardynii i Sycylii żyje także sęp płowy (Gyps fulvus, wł. grifone), którym zasiedlono ostatnio zbocza Gran Sasso w Abruzji. Orłosęp (Gypaetus barbatus, wł. gipeto) to gatunek dużego padlinożernego ptaka, praktycznie wymarłego na początku XX w., który niedawno został wtórnie wprowadzony w parkach narodowych regionów Valle d’Aosta i Trento. Powszechnie spotkamy we Włoszech dudki (Upupa epos, wł. upupa), które w kulturze ludowej postrzegane były jako ptaki przynoszące nieszczęście, nagórniki (Monticola saxatilis, wł. codirossone), kosy (Turdus merula, wł. merlo) i czyżyki (Carduelis spinus, wł. lucherino eurasiatico). Przeważnie mają one dodatkowo jeszcze swoje regionalne nazwy. Bogato reprezentowane są także ptaki nocne, wśród których zasługują na uwagę: puchacz (Bubo bubo, wł. gufo reale), pójdźka (Athene noctua, wł. civetta) i puszczyk (Strix aluco, wł. allocco), oraz zamieszkująca przede wszystkim obszary alpejskie sowa włochata (Aegolius funereus, wł. civetta capogrosso).

Ssaki
Na Półwyspie Apenińskim można stwierdzić występowanie wszystkich30 gatunków europejskich nietoperzy. W Alpach, zwłaszcza w ich wschodniej i centralnej części, żyje niedźwiedź brunatny (Ursus arctos, wł. Orso bruno). a w południowych Apeninach (w parkach narodowych regionów Abruzji i Molise) jego endemiczna odmiana Ursus arctos marsicanus (wł. l’orso bruno marsicano) licząca obecnie zaledwie 40–60 sztuk. W górach spotyka się także kozicę alpejską (Rupicapra rupicapra, wł. camoscio alpino), rysia (Lynx lynx, wł. lince), świstaka (Marmota marmota, wł. marmotta alpina), jelenia szlachetnego (Cervus elaphus, wł. Cervo nobile), a także wilka (Canis lupus, wł. lupo), w tym rzadki gatunek wilka apenińskiego (Canis lupus italicus, wł. lupo appenninico). Obecny jest on zarówno w Apeninach, jak i gdzieniegdzie w Alpach.

Na terenie Parku Narodowego Gran Paradiso, na pograniczu Valle d’Aosta i Piemontu, żyje koziorożec alpejski znany także jako kozioł skalny (Capra ibex, wł. stambecco), zamieszkujący tereny o wysokości 2000–3000 m n.p.m. Wysokie obszary Alp to także habitat rzadkich gatunków: nornika śnieżnego (Chionomys nivalis, wł. arvicola delle nevi) i zająca bielaka (Lepus timidus, wł. lepre bianca). W górskich obszarach Wenecji Euganejskiej i Friuli-Wenecji Julijskiej żyje szakal złocisty (Canis aureus, wł. sciacallo dorato).

W Apeninach Północnych i Środkowych, w Prealpach, a przede wszystkim na Sardynii występują muflony (Ovis musimon, wł. muflone). Natomiast na obszarze makii śródziemnomorskiej różnych regionów spotkamy jeżozwierze (Hystrix cristata, wł. istrice). W wielu parkach i rezerwatach żyją daniele (Dama dama, wł. daino), sarny (Capreolus capreolus, wł. capriolo), jelenie szlachetne (Cervus elaphus) i dzikie koty (Felis silvestris, wł. gatto selvatico). Ponadto można się dość często natknąć na dziki, zające, wiewiórki, lisy, jeże, popielice, borsuki, kuny i łasice. (…)