Santorini. Raj ukochany, raj zadeptany

To zdjęcie zna każdy, kto choć raz wpisał "Grecja" w Google. Białe budynki z niebieskimi kopułami wtulają się w skałę, stromo opadającą ku błękitnemu morzu. Na ich tle, w promieniach zachodzącego słońca, pozują zakochane pary i kobiety w zjawiskowych sukniach z trenem jak skrzydła motyla. Grecka idylla. 

To, czego na zdjęciach nie widać, to tłum, który czeka w kolejce, by zrobić równie malownicze zdjęcie.  

Oia – niewielka miejscowość na północnym krańcu Santorini, której zdjęcia ilustrują niemal każdy artykuł o Grecji, jeszcze niedawno była biedną rybacką osadą. Dziś jest jednym z najchętniej odwiedzanych miejsc na świecie. Przed pandemią na Santorini przyjeżdżały średnio 2 mln turystów rocznie. Połowa z nich – na pokładach samolotów, a ponad 850 tys. – na gigantycznych wycieczkowcach.

Trudno się dziwić. Białe miasteczka leżące na zboczach wygasłego wulkanu tworzą jedną z najbardziej romantycznych scenerii, jakie można sobie wyobrazić. Luksusowe hotele z prywatnymi basenami i widokiem na kalderę przyciągają nowożeńców, a także największe światowe gwiazdy. Na Santorini kilkukrotnie wypoczywała m.in. Kim Kardashian z rodziną. W końcu kto nie chciałby mieć zdjęcia, pod którym posypią się setki lajków na Instagramie?

Wszystko ma jednak swoją cenę. I Oia słono za swoją popularność zapłaciła.

Zachód słońca to na Santorini wydarzenie dnia. Do punktów widokowych wąskimi alejkami pielgrzymują wycieczki turystów. Mijają butiki greckich projektantów i pracownie lokalnych artystów. Siadają w panoramicznych restauracjach, w których najtańsze piwo kosztuje 8 euro. 

Podziwiając widoki, można nie zauważyć małych tabliczek zawieszonych na murach domów. "To twoje wakacje, ale nasz dom" - głoszą. "Prosimy, uszanuj nas". Na wielu furtkach, dachach czy gzymsach widać znaki "zakaz wspinania", "brak przejścia", "teren prywatny". Jednak turyści dla dobrego zdjęcia są w stanie zrobić wiele – a chodzenie po kopułach kościołów jest tylko jednym z patentów na udany kadr. 

Miejscowi przedsiębiorcy nie narzekają. Po kryzysie spowodowanym pandemią w 2020 r. wszyscy cieszą się, że turyści znów tłumnie odwiedzają Santorini i wypoczywają w hotelach, gdzie jedna noc może kosztować nawet 5 tys. euro. Od kilku lat sezon na wyspie trwa cały rok – ponad setka hoteli w Oia przyjmuje gości także zimą. Tradycyjne, wykute w skale domy przerabiane są na drogie pensjonaty i wakacyjne wille. 

Santorini jest w Grecji symbolem sukcesu. Jeszcze w 2016 r. bezrobocie sięgało 23 proc., a kraj dziś jest trzecim najbardziej zadłużonym państwem na świecie. Jednak turystyczny boom sprawił, że wiele osób przyjechało na Santorini w poszukiwaniu lepszego życia i dobrych pieniędzy.

– Oia ma dziś ok. 25 tys. stałych mieszkańców i jeden z najwyższych w Grecji wskaźników urodzeń – mówił w rozmowie z "Guardianem" były burmistrz Santorini, Nikos Zorzos. Jednak wraz z rosnącą populacją, rosną potrzeby. Na wyspie brakuje podstawowej infrastruktury – żłobków, przedszkoli, opieki medycznej. W powietrzu wisi groźba katastrofy klimatycznej z powodu zbyt dużej eksploatacji ziemi. Beton stanowi już 11 proc. powierzchni wyspy, zdarzają się problemy z zaopatrzeniem w wodę. 

Zorzos był początkowo orędownikiem dynamicznego rozwoju wyspy, ale sam się ze swoich założeń wycofał. Kilka lat temu podjął drastyczną decyzję dotyczącą ograniczenia liczby turystów na wyspie. Na ląd z ogromnych wycieczkowców mogło odtąd schodzić 8 tys. ludzi dziennie – wcześniej było to nawet 18 tys.

Dziś wycieczkowych statków u wybrzeży Santorini jest mniej – pandemia spowodowała, że znacznie spadło zainteresowanie taką formą podróżowania. Lockdown okazał się bolesny, ale skuteczny – przez kilka miesięcy w 2020 r. wstęp na wyspę mieli tylko stali mieszkańcy. Nie odnotowano wówczas żadnego przypadku koronawirusa. Wyspę dla turystów otwarto 1 lipca 2020 r.

W 2021 r. obostrzenia sanitarne obowiązują przy wjeździe do Grecji – każdy turysta musi mieć ze sobą negatywny wynik testu lub świadectwo szczepienia. Teoretycznie powinien mieć je także przy wejściu do restauracji, kin, teatrów i zamkniętych pomieszczeń. W praktyce zasady nie są aż tak rygorystycznie przestrzegane, jednak greckie władze zachowują czujność. Na sąsiadującej z Santorini wyspie Mykonos, słynącej z klubów i imprez, wprowadzono kilka tygodni temu godzinę policyjną z powodu wybuchu kilku ognisk COVID-19. 

O ile właściciele hoteli i restauracji liczą na udany sezon, o tyle mieszkańcy niezwiązani z turystyką muszą zaciskać zęby. Ceny na Santorini poszybowały – przedsiębiorcy chcą odbić sobie stracony zeszły sezon, a to uderza rykoszetem w innych. Nauczyciele, pielęgniarki czy urzędnicy miejscy ledwie wiążą koniec z końcem. Niektórzy po pracy dorabiają kelnerowaniem w knajpach, gdzie jeden rachunek stanowi równowartość ich tygodniowych zarobków. 

Zmiany związane z masową turystyką odczuwają zwłaszcza starsi mieszkańcy wyspy. Oni pamiętają jeszcze kryzys lat 50., kiedy po wybuchu wulkanu nastąpiła masowa emigracja z wyspy. Elektryczność podciągnięto dopiero w 1974 r. – Nigdy nie sądziłem, że będziemy tu mieli uliczne korki – przyznaje Christoforos Asimis, 70-letni artysta. – Umiar dawno został zalany betonem. Nie ma poszanowania dla natury i środowiska. Może i mamy mnóstwo turystów, ale ryzykujemy zniszczeniem wyspy – dodaje. 

Na Santorini nie brakuje turystów z Polski – tanie linie lotnicze latają bezpośrednio z kilku polskich miast. Zdarza się jednak, że Polacy są urokliwą wyspą… rozczarowani. 

– Drogo, tłoczno i nie ma plaż – skarżą się wracający z Santorini rodacy. Rzeczywiście, wyspa z plaż nie słynie – jest ich zaledwie kilka, a i tak próżno szukać na nich białego piasku. Wiele hoteli znajduje się "przy drodze" i do poruszania się konieczne staje się auto lub skuter. Dodatkowo, nieoczekiwanego figla może spłatać… pogoda, bo w lipcu i sierpniu na Santorini często wieje bardzo silny, północny wiatr.

Kto jeszcze nie będzie zadowolony z pobytu? Osoby, które męczy "komercja", typowa dla popularnych miejsc. Oia, choć wygląda jak miasteczko z bajki, staje się coraz bardziej turystyczną wydmuszką. 

Co zrobić w takim wypadku? Najlepiej zdecydować się na wycieczkę wiosną lub jesienią, omijając szczyt sezonu. Ceny są wówczas nawet o 40 proc. niższe, a upał łagodnieje. Można też… wybrać na pobyt inną z wysp archipelagu Cyklad, a Santorini zwiedzić niejako przy okazji. W końcu każdy chciałby mieć zdjęcie w jednym z najsłynniejszych miejsc Grecji. 

I być może trzeba się pospieszyć, bo niektórzy uważają, że przyszłość wyspy jest niepewna. I to wcale nie z powodu turystów, ale dlatego, że uśpiony od półwiecza wulkan jeszcze nie powiedział ostatniego słowa.