10 fortyfikacji w Polsce, które trzeba zobaczyć

Położenie geograficzne i historia Polski spowodowały, że na terenie naszego kraju znajduje się wiele zabytków architektury fortecznej. Są to zarówno kilkusetletnie potężne twierdze górujące nad miastami, jak i żelbetowe schrony ukryte w lasach, budowane w czasie II wojny światowej. Oto kilka miejsc w Polsce, które powinni zobaczyć wszyscy miłośnicy historii i wojskowości.

Znajdujący się w Górach Sowich w pobliżu Zamku Książ Kompleks Riese (niem. Olbrzym) to jedna z najbardziej tajemniczych i wciąż niezbadanych budowli w Europie. Jego przeznaczenie do dziś jest nie do końca wyjaśnione. Najprawdopodobniej miał być główną kwaterą Hitlera lub wielką fabryką tajnej broni – rakiet V2 i broni jądrowej. Niemcy budowali go w latach 1943-1945 i był to jeden z naważniejszych projektów III Rzeszy. Nie zdążyli go jednak ukończyć przed wkroczeniem Armi Czerwonej na Dolny Śląsk. Kompleks zajmuje powierzchnię kilkadziesięciu kilometrów kwadratowych i składa się z kilku ogromnych podziemnych obiektów, między którymi zbudowano specjalną sieć dróg i torów. Do najważniejszych z nich należą: Książ, Włodarz, Rzeczka i Osówka. Można je zwiedzać cały rok.

Wybudowana przez Austriaków w drugiej połowie XIX wieku Twierdza Przemyśl miała chronić Galicję przed Rosjanami. W czasie I wojny światowej była trzecim co do wielkości tego typu obiektem w Europie i jako jedyna była też trzykrotnie oblężona. W jej skład wchodził szereg fortów wybudowanych dookoła Przemyśla, które można oglądać do dzisiaj. Najefektowniejszy z nich jest Fort I "Salis-Sogio" w Siedliskach, w którym zachowała się ceglana brama wjazdowa, koszary, kazamaty, stanowiska artylerii i schrony w wale fortu. W okolicy Przemyśla zwiedzić warto także Fort VIII "Łętownia" i Fort XII "Werner" z ekspozycją muzealną.

Jednym z najciekawszych i najlepiej zachowanych obiektów militarnych na Pomorzu Zachodnim jest znajdujący się na wyspie Wolin Fort Gerharda. Zbudowany został w czasach pruskich w latach 1856-1863 w celu obrony portu w Świnoujściu. Można w nim zobaczyć m.in ławę artyleryjską, kaponiery, kazamaty, magazyny i prochownie. W reducie fortu od 2001 roku działa Muzeum Obrony Wybrzeża przezentujące historię Twierdzy Świnoujście, a także kolekcje mundurów, broni oraz różnych dokumentów i pamiątek militarnych.

Położona na Podlasiu nad Biebrzą Twierdza Osowiec szczyci się mianem jedynej niezdobytej twierdzy w Europie. Obiekt zbudowali Rosjanie pod koniec XIX wieku. W 1915 roku po kilkumiesięcznym bezskutecznym oblężeniu wojsko pruskie podjęło decyzję o użyciu gazów bojowych i dopiero wówczas dowódca twierdzy podjął decyzję o jej ewakuacji. W skład Twierdzy Osowiec wchodziły cztery forty, z których dzisiaj możemy zwiedzić położony na terenie Biebrzańskiego Parku Narodowego Fort IV oraz wnętrza Fortu I "Centralnego", znajdującego się pod władaniem jednostki wojskowej. Spacerując podziemiami budowli, uważajmy – zimuje tu jedna z większych kolonii nietoperzy w Polsce.

Górujące nad Kłodzkiem kamienne mury twierdzy robią ogromne wrażenie. To jedna z największych europejskich warowni przełomu XVII i XVIII wieku. Fortyfikacją władali Austriacy, a potem Prusacy, zaś pod koniec XIX straciła nieco swoje militarne znaczenie i zaczęła służyć jako więzienie. Spora część twierdzy udostępniona jest obecnie do zwiedzania. Turyści mogą wejść m.in. do donżonu, czyli najwyższego miejsca obrony, a także przejść kilometrową podziemną trasę wiodącą chodnikami kontrminerskimi twierdzy. Ciekawą atrakcją dla zwiedzających jest też możliwość oddania salw artyleryjskich z fortecznych armat.

Całkiem niedaleko Kłodzka znajduje się kolejna ciekawa fortyfikacja – malowniczo położona Twierdza Srebrna Góra. Gdy ją zbudowano w XVIII wieku, była najnowocześniejszą fortyfikacją w Europie. Budowla była samowystarczalna – mieściło się w niej nawet 4000 tysiące żołnierzy, browar, szpital i prochownia. Charakterystyczną cechą twierdzy jest największy w Europie donżon, złożony z czterech potężnych wież. Do tego zwiedzać można otaczające forty, bastiony i trzykondygnacyjne kazamaty. Od 2007 roku w Srebrnej Górze działa grupa rekonstrukcyjna i turystów oprowadzają żółnierze przebrani w mundury z wojny francusko-pruskiej.

Budowę twierdzy w widłach Wisły i Narwi, miejscu o wybitnych walorach obronnych, zlecił w 1806 roku Nepoleon. Jednak faktyczna rozbudowa fortyfikacji miała miejce dopiero po klęsce powstania listopadowego. Rosjanie zbudowali wówczas potężną Cytadelę oraz dwa pierścienie fortów otaczających. Jest to jedna z największych i najlepiej zachowanych fortyfikacji w Polsce. Jej charakterystyczną budowlą jest spichlerz, położony na przeciwko twierdzy po drugiej stronie Narwi. Tereny zewnętrzne można zwiedzać samodzielnie, jednak w wiele ciekawych miejsc wewnątrz obiektu dotrzemy tylko z przewodnikiem.

Schrony bojowe w Węgierskiej Górce niedaleko Żywca zostały zbudowane w lecie 1939 roku. Miały za zadanie chronić dostępu do Polski przez dolinę Soły od strony zajętej już przez hitlerowców Czechosłowacji. Do momentu natarcia na Polskę udało się ukończyć zaledwie pięć stanowisk – Waligórę, Wąwóz, Wędrowca, Włóczęgę i Wyrwidąb. Obsadzono je tysiącem żołnierzy, którzy bohatersko bronili Polski przed 17-krotnie większymi silami niemieckimi. Dlatego też obrona Węgierskiej Górki zwana jest często "Westerplatte Południa". Mimo, że zimą schrony można zobaczyć tylko z zewnątrz, warto odwiedzić je podczas wyjazdu na narty w okolice.

Giżycka Twierdza Boyen powstała w latach 1843-1855 i miała za zadanie chronić Prusy Wschodnie od strony Rosji. Zbudowano ją na strategicznym przesmyku między jeziorami Niegocin i Kisajno oraz obsadzono załogą w liczbie 3000 żołnierzy. Twierdza ma powiedzchnię 100 ha i jest rozlokowana na planie sześcioramiennej gwiazdy – ten charakterystyczny układ widać doskonale z lotu ptaka.

Po podziale Polski w 1939 roku między III Rzeszę a Związek Radziecki, Rosjanie zaczęli budować sieć umocnień wzdłuż swojej nowej granicy. Linia Mołotowa ciągnie się z północy na południe na długości około 1300 km, wykorzystując naturalne przeszkody np. rzekę Bug. To najdłuższy system fortyfikacyjny Europy ubiegłego wieku. Jego głównymi elementami były schrony bojowe – wybudowano ich prawie dwa tysiące. Do najlepiej zachowanych należą te znajdujące się niedaleko Ostrowi Mazowieckiej, Lubyczy Królewskiej oraz w okolicach Przemyśla i Sanoka.