Krzeszowice. Atrakcje. Co warto zobaczyć

Krzeszowice leżą pomiędzy Chrzanowem a Krakowem w otoczeniu wzgórz Grzbietu Tenczyńskiego i stromych zboczy progu Wyżyny Olkuskiej. Miejscowość lokowana była w 1286 roku przez biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa.

W latach 1620–1939 były własnością kolejno: Tęczyńskich, Opalińskich, Sieniawskich, Czartoryskich, Lubomirskich i Potockich. Ci ostatni rezydowali tutaj ponad 120 lat. Budowę zespołu uzdrowiskowego zainicjował w 1778 roku książę Aleksander August Czartoryski ocembrowaniem źródła „Zdrój Główny” i budową łazienek. Przedsięwzięcie kontynuowała jego córka Izabela księżna Lubomirska.

Wybudowała pałacyk Vauxhall, mieszkania dla kuracjuszy, szpital dla ubogich oraz założyła Park Zdrojowy. Do wód krzeszowickich przyjeżdżali znamienici goście. Był tu m.in. król Stanisław August Poniatowski. Księżna planowała dalszą rozbudowę uzdrowiska, ale realizację przerwały wydarzenia polityczne końca XVIII wieku. Dalszy rozwój Krzeszowic jako uzdrowiska, a także ośrodka przemysłowego jest zasługą rodu Potockich – od 1816 roku właścicieli „hrabstwa Tenczyńskiego”. W 1819 roku wybudowane zostały nowe łazienki „Zofia” (na cześć Zofii z Branickich Potockiej). Szczyt popularności uzdrowisko przeżywało na przełomie lat 20 i 30. XIX wieku. Były wówczas popularnym miejscem spotkań krakowskiej elity.

W krzeszowickim uzdrowisku przebywał na leczeniu gen. Józef Chłopicki, dyktator powstania styczniowego – jego grób znajduje się na cmentarzu w Krzeszowicach. Prawa miejskie Krzeszowice uzyskały w 1924 roku.

**Pałac Potockich **

Okazały pałac został wybudowany w latach 1850–1858 w stylu renesansu włoskiego według planów Franciszka Marii Lanciego. Charakterystycznym elementem są cztery wieże umieszczone na narożach głównego dwupiętrowego budynku pałacu.

Od strony parku przed pałacem znajduje się obszerny taras, pod którym rozciąga się polana widokowa. Potoccy wprowadzili się do pałacu dopiero w 1862 roku, chociaż przeróbki i aranżacja wnętrz trwały jeszcze przez 9 kolejnych lat. Później do przełomu XIX i XX wieku pałac ulegał rozbudowie. W czasie okupacji niemieckiej znajdowała się tu letnia rezydencja generalnego gubernatora Hansa Franka.

**Kościół św. Marcina **

U podnóża pałacowego wzniesienia Potoccy ufundowali neogotycki kościół św. Marcina, przypominający formą architektoniczną francuskie i angielskie katedry. Budowla zaprojektowana została przez niemieckiego architekta Karola Fryderyka Schinkla i zbudowana w latach 1832–1844. Uwagę zwraca kamienna fasada ozdobiona rozetą okna witrażowego i ostrołukowymi arkadami oraz figurami czterech ewangelistów nad wejściem. Cennym zabytkiem kościoła jest zakupiony przez Artura Potockiego obraz Santiego di Tito Hołd Trzech Króli z 1597 roku, znajdujący się w ołtarzu głównym kościoła. W ołtarzach bocznych znajdują się równie cenne obrazy wiedeńskiego malarza Leopolda Kupelwiesera Serce Matki Boskiej i Matka Boska z Dzieciątkiem.

**Pałacyk Vauxhall **

Świadectwem tradycji krzeszowickiego uzdrowiska jest pałacyk Vauxhall – dawne centrum życia towarzyskiego w krzeszowickim uzdrowisku. Wybudowany w latach 1783–1786 klasycystyczny budynek zachował się do dzisiaj niemal w niezmienionym kształcie. Wznosi się przy wejściu do Parku Zdrojowego, który dzisiaj pełni funkcję parku miejskiego.

**Park Zdrojowy**

Przez park przepływa zakolami wartki potok Eliaszówki. Uroku temu miejscu dodają piękne drzewa i mostki przerzucone ponad wodami potoku. W parku znajduje się pierwsza ocembrowana studnia wody źródlanej, zwana Zdrojem Głównym. Przy niej wznosi się zbudowana w połowie XIX wieku klasycystyczna kapliczka z wizerunkiem Matki Boskiej.

**Stary Pałac**

Stary Pałac nad potokiem to przebudowany budynek uzdrowiskowy, w którym w 1813 roku znajdowała się kwatera główna wojsk księcia Józefa Poniatowskiego. Piętrowy klasycystyczny budynek aż do 1862 roku pełnił funkcję krzeszowickiej rezydencji Potockich. Dzisiaj znajduje się tu siedziba burmistrza Krzeszowic i urząd stanu cywilnego.

**Grzbiet Tenczyński **

Grzbiet Tenczyński to pasmo wzgórz piętrzących się średnio na wysokość 350 m n.p.m. Na zachodzie ogranicza go dolina potoku Chechło, na północy i wschodzie dolina Rudawy, leżąca w Rowie Krzeszowickim. W odróżnieniu od niego Grzbiet Tenczyński jest terenem dzikim i w większości porośniętym lasem. Osadnictwo skupiało się tutaj w przecinających masyw dolinach. Większość obszaru Grzbietu Tenczyńskiego zajmuje dzisiaj Tenczyński Park Krajobrazowy.

**Nowa Góra **

Nowa Góra była kiedyś miastem – prawa miejskie otrzymała w 1450 roku. Jest to dawny ośrodek kopalnictwa – w XVII wieku wydobywano tu m.in. rudy ołowiu i srebro oraz odlewano kule armatnie. Na rynku stoi barokowa kolumna z figurą Chrystusa, ufundowana przez króla Jana Kazimierza. Kościół, wzniesiony w latach 1885–1895, został ufundowany przez Katarzynę z Branickich Potocką.

**Miękinia **

W Miękini, na stoku Miękińskiej Góry (446 m n.p.m), pod powierzchnią ziemi rozciąga się duża płyta zastygłej lawy porfirowej, powstałej w wyniku erupcji wulkanu w okresie permskim. Eksploatację porfiru rozpoczęto już w XVII wieku, ale dopiero od połowy XIX wieku zaczęto go wydobywać na skalę przemysłową. Wykorzystywano go do produkcji tłucznia drogowego, kostek i bruku. Po zamkniętym w latach 70. XX wieku kamieniołomie pozostało potężne wyrobisko o powierzchni 40 ha i głębokości ok. 50 m ze stawem na dnie zasilanym wodą ze źródła. Przez kamieniołom prowadzi szlak turystyczny z Krzeszowic (zielony). Na terenie Krzeszowic szlak prowadzi Doliną Eliaszówki, skąd wspina się na Bartlową Górę. Na terenie Bartlowej Góry znajdują się ślady grodziska z okresu wczesnego średniowiecza. W czasie potopu król Karol Gustaw kazał na Bartlowej Górze zbudować obszerny obóz otoczony potrójnym rzędem szańców oraz szeroki gościniec z Krzeszowic do Nowej Góry. Dzisiaj miejsce po obozie nazywane jest okopami szwedzkimi, a gościniec
biegnący grzbietem wzgórza (piękne widoki, najwyższy punkt 437 m n.p.m.) Szwedzką Drogą.

Seria: Miasta dla ciekawych
Tytuł: Kraków
Autor: Dariusz Jędrzejewski