Pałac w Czumowie i kościół w Uchaniach. Poznaj urodę Kresów

W mieście nad Huczwą panuje atmosfera wielokulturowości i nostalgii, tak charakterystyczna dla Kresów, które doskonale potrafił przedstawić na swoich rysunkach Wiktor Zin. W hrubieszowskim dworze jego rodziców przez jakiś czas mieszkał Bolesław Leśmian. Na plebanii kościoła św. Mikołaja urodził się Aleksander Głowacki, czyli Bolesław Prus. Z Hrubieszowem związany był Stanisław Staszic, a założone przez niego Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie przetrwało ponad 150 lat. Większość zabytkowej zabudowy skupiona jest wzdłuż ulicy 3 Maja. Tu stoi barokowy kościół podominikański z lat 1736–1750, a przy nim klasztor i plebania wzniesiona w latach 1759–1761 przez Antoniego Formankiewicza. Niemal vis-ļ-vis w 1873 r. zbudowano cerkiew prawosławną. Zaprojektowana przez Waleriana Pliszczyńskiego budowla na rzucie krzyża, najeżona trzynastoma wieżyczkami zwieńczonymi cebulastymi hełmami, jest najbardziej charakterystycznym obiektem Hrubieszowa. Przy tej ulicy stoi też barokowo-klasycystyczny dwór Du Chateau z 1791 r., w
którym mieści się Muzeum Regionalne im. Stanisława Staszica, a także neoklasycystyczny dworek Gołachowskich i pałac Kieswetterów. Nieco na uboczu znajduje się Sanktuarium Matki Bożej Sokalskiej z kościołem św. Stanisława Kostki. Barokowo-klasycystyczna świątynia powstała w latach 1795–1828 wg projektu Losy de Losenau jako cerkiew greckokatolicka. W 2002 r. w jej murach znalazł schronienie obraz Matki Bożej, który od XV w. słynął w Sokalu cudami.

Barokowy pałac na wysokim brzegu Bugu, zbudowany w latach 1762–1786 dla Stanisława Lubomirskiego, przebudowano w 1836 r. oraz ponownie po 1875 r. dla Zofii i Ludwika Skarżyńskich. Po bokach rezydencję flankują dwa ośmioboczne pawilony z połowy XVIII w. Niewielki dziedziniec ujmują parterowe, klasycystyczne oficyny. Pałac, który od lat 30. XX w. należał do założonej tu w 1899 r. cukrowni, zachował się w całkiem niezłym stanie.

2 października 1413 r. podpisano tu unię pomiędzy Koroną a Litwą, m.in. zrównującą w prawach szlachtę polską i litewską oraz wprowadzającą wspólne sejmy. Wydarzenie upamiętnia usypany w 1861 r. kopiec. Miejscem podpisania unii był zapewne horodelski zamek, wzniesiony w XIV w. jako siedziba starostów. Pozostałością po nim są tzw. Wały Jagiellońskie, a jak niektórzy przekonują, także kamienne lwy i ławeczka na horodelskim rynku. Na wzgórzu ponad rynkiem wznosi się dawny kościół Dominikanów. Późnobarokową świątynię wystawiono w latach 1739–1758 z fundacji Ambrożego i Julianny Strutyńskich. Jej ozdobą są XVIII-wieczne obrazy w ołtarzu głównym: Matka Boska z Dzieciątkiem i Św. Jacek. Na sąsiednim wzniesieniu stoi drewniana cerkiew greckokatolicka św. Mikołaja z 1928 r., a niedaleko drewniany kościół polskokatolicki Zmartwychwstania Pańskiego, wystawiony w 1931 r. Po synagodze nie ma już śladu, a nagrobków z kirkutów Niemcy użyli do utwardzenia drogi Horodło-Strzyżów.

Po otoczonej fosą warowni nie ma śladu. Jedynym zabytkiem jest drewniana cerkiew unicka z 1801 r. – trójdzielna budowla wzniesiona w konstrukcji zrębowej, z częścią środkową nakrytą kopułą na ośmiobocznym tamburze. Po 1865 r. świątynię przejęła cerkiew prawosławna, a w 1920 r. utworzono tu parafię katolicką.

Obszar parku to w większości płaskie tereny, porośnięte lasami. Od wschodu granicę stanowi malownicza dolina Bugu, zaś od zachodu równie urokliwa Wełnianka. Przez wschodnią część poprowadzono dwie ścieżki spacerowe – Dolina Bugu i Starorzecze. Park jest też znakomitym miejscem wypoczynku dla rowerzystów, a jesienią rajem dla grzybiarzy. Utworzone na tym obszarze dwa rezerwaty – Liski oraz Siedliszcze mają na celu ochronę flory (starodrzew dębowo-sosnowy, sosna matczańska) i awiofauny (stanowiska lęgowe orlika krzykliwego). Osobliwość parku stanowi wyjątkowo duże zagęszczenie gniazd ptaków drapieżnych – jest ich tu blisko 600!

*Seria: Miasta dla ciekawych Tytuł: Lublin i Zamość Autor: Robert Pasieczny *