Serbia. Religia. Prawosławie

W Czarnogórze, spośród obecnych tutaj dwóch wielkich religii, chrześcijaństwa i islamu, dominującą pozycję zajmuje wschodnia wersja chrześcijaństwa – prawosławie. Ludność wyznania prawosławnego to przeważnie Serbowie i Czarnogórcy. Mniejszości: albańska i muzułmańska wyznają islam. Katolicy to najczęściej Chorwaci, a także, w mniejszym stopniu, Albańczycy. Tę mozaikę widać na ulicy.

W miastach Primorja kościoły sąsiadują z cerkwiami, a na południu coraz częściej dostrzec można minarety. Na obszarze dzisiejszej Czarnogóry chrześcijaństwo było obecne jeszcze przed przybyciem Słowian w VI w. Prawdopodobnie już w IV w. w Dioclei działało pierwsze biskupstwo. Ale Słowianie, przybywając na Bałkany, przynieśli ze sobą własne wierzenia i obrzędy. W 2. poł. IX w. w pasie nadmorskim uczniowie Cyryla i Metodego rozpoczęli chrystianizację w obrządku wschodnim. Serbowie zagorscy, czyli żyjący za Górami Dynarskimi, byli chrystianizowani w obrządku łacińskim. W Zecie o rząd dusz rywalizowały Rzym z Konstantynopolem. Hierarchia konstantynopolitańska miała bardziej tolerancyjny stosunek do piśmiennictwa słowiańskiego i umożliwiała słowiańskiemu duchowieństwu używanie własnego języka w cerkwiach i monasterach. W 1219 r. wyraźną przewagę uzyskało prawosławie: Sawa (główny święty serbskiego Kościoła prawosławnego) odciął się od Rzymu i założył autokefaliczną Serbską Cerkiew Prawosławną. Zwyciężyło
prawosławie, ale w XV w. katolicyzm przypłynie ponownie na weneckich korwetach.

Prawosławie

Początek dominacji prawosławia w Serbii wiąże się z okresem panowania pierwszych Nemanjiciów. W 1217 r. Stefan I Ukoronowany, syn Stefana Nemanji, przyjął insygnia królewskie z rąk legata papieża Innocentego III. Ale jego brat Sawa zerwał związek z papieżem i z Rzymem. W 1219 r. Sawa, po śmierci kanonizowany, otrzymał od Cesarstwa Nicejskiego (grecki spadkobierca Bizancjum) sakrę arcybiskupią i założył arcybiskupstwo w Žičy oraz 10 diecezji, dając tym samym początek autokefalicznej Serbskiej Cerkwi Prawosławnej. W Zecie siedzibą diecezji był monaster św. Michała na Prevlace w Boce Kotorskiej. Za cara Stefana Duszana diecezja zecka została podniesiona do rangi metropolii. Wenecjanie byli nieprzychylni hierarchii prawosławnej i na zdobytych obszarach uniemożliwiali jej funkcjonowanie. Biskupi zeccy kilkakrotnie zmieniali swoją siedzibę (Budva, Bar, Vranjina na Jeziorze Szkoderskim, monaster św. Mikołaja na wzgórzu Obod, a obecnie Rijeka Crnojevića), by w końcu przenieść ją do powstałego w 1484 r. monasteru w
Cetinju, będącego do dziś głównym centrum Kościoła prawosławnego w Czarnogórze.

Po zlikwidowaniu przez Turków patriarchatu serbskiego w Peći, ostoi serbskiej tradycji narodowej, władzę nad Serbską Cerkwią Prawosławną przejęło zgrecyzowane arcybiskupstwo ochrydzkie. Greccy biskupi szerzyli wśród Słowian grecką liturgię. Mimo że w 1557 r. dzięki bośniackiemu Serbowi, wielkiemu wezyrowi Mehmedowi Paszy, Sokollu przywrócono patriarchat w Peći, to w 1766 r. ponownie go zlikwidowano. Czarnogórscy duchowni, nie chcąc zostać podległymi Greków, zwrócili się o opiekę do serbskiego patriarchatu w Sremskich Karlovcach (wówczas w Austrii, obecnie w Serbii niedaleko Belgradu), a później do Cerkwi rosyjskiej. W ten sposób powstały dwie hierarchie: serbska i czarnogórska. Od końca XV w. autorytet wśród czarnogórskich plemion zdobywał stopniowo metropolita Kościoła prawosławnego w osobie biskupa cetyńskiego. Kolejni biskupi uzyskiwali coraz większą władzę świecką, by w końcu obrać tytuł „władyka”. W 1697 r. roku tron „władyków” objęła dynastia Petroviciów, której pierwszym przedstawicielem był Daniło,
panujący w latach 1697–1735.

Autokefaliczna Czarnogórska Cerkiew Prawosławna funkcjonowała do 1920 r. Potem działała na emigracji. W 1993 r. założono ją ponownie (oficjalnie została zarejestrowana dopiero w 2000 r.). Wśród Serbów restauracja Czarnogórskiej Cerkwi Prawosławnej wywołała niepokój, liczne debaty i spory. Z punktu widzenia czarnogórskich Serbów oraz Serbskiej Cerkwi Prawosławnej Czarnogórska Cerkiew Prawosławna jest nielegalnie działającą sektą, która powstała z powodów politycznych, a nie religijnych i w dodatku podważa autorytet i osłabia wpływy Cerkwi serbskiej na obszarze Czarnogóry. Czarnogórska Cerkiew zaś twierdzi, że gdy Kościół serbski był kontrolowany przez Turków, to Kościół czarnogórski był niezależny i uznawany przez Święty Synod Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego, i że ponadto należy jej się zwrot 650 przejętych przez Serbów monasterów i cerkwi, które znajdują się na terenie Czarnogóry.

Katolicyzm

Obecnie 2,9% wszystkich mieszkańców Czarnogóry deklaruje się jako katolicy. Są to głównie Chorwaci mieszkający w rejonie Boki Kotorskiej i Albańczycy z południowej części kraju. Siedzibą arcybiskupstwa jest Bar, a biskupstwa – Kotor. W przeszłości katolicyzm miał jednak szanse stać się religią dominującą. W 1022 r. utworzono serbską metropolię w Dubrowniku podległą Rzymowi. Gdy w 1077 r. w Zecie doszło do pierwszej koronacji, nowy król Michał insygnia koronacyjne otrzymał od papieża Grzegorza VII. Ten akt przypieczętował narastającą podówczas tendencję: Zetę i Górną Dalmację zdominowała kultura łacińska i łacińska organizacja kościelna.

Pierwsze zeckie (dziś powiedzielibyśmy: czarnogórskie), a zarazem serbskie królestwo zostało podporządkowane politycznie, kościelnie i kulturowo papiestwu. Na łacinę przetłumaczono dzieła piśmiennictwa słowiańskiego (m.in. żywot księcia Duklji św. Vladimira). Do 2. poł. XI w. był to teren Dubrownika, ale w 1089 r. syn Michała, Konstantyn Bodin, uzyskał od antypapieża Klemensa III Wilberta bullę powołującą do życia metropolię kościelną z siedzibą w Barze (która obejmowała całe królestwo Zety). Arcybiskupstwo znajdowało się w Barze, a diecezje m.in. w Kotorze i Ulcinju. W 1149 r. metropolia barska upadła. Kościół Zety wrócił pod jurysdykcję arcybiskupa dubrownickiego. W tym czasie powstał, napisany prawdopodobnie po łacinie, Latopis Popa Dukljanina – największe dzieło piśmiennictwa zeckiego tego okresu. W 1199 r. Vukan, władca Zety, najstarszy syn Stefana Nemanji, wskrzesił prowincję kościelną z siedzibą w Barze. Jego brat Stefan (zwany później Stefanem I Ukoronowanym; 1196–1227) koronowany był jeszcze w 1217
r. przez legata papieża Innocentego III. Ale już trzeci brat Vukana i Stefana, Sawa, zerwał związki z papieżem i Rzymem i założył niezależny Kościół serbski, dając tym samym początek autokefalicznej Serbskiej Cerkwi Prawosławnej.

W państwie Nemanjiciów dominowało prawosławie, a katolicyzm przeważał jedynie od połowy XIV w. za panowania dynastii Balšiciów w wąskim pasie Zety i później, na terenach podległych Wenecji. Ostatecznie jednak jego wpływy nie były na tyle silne, aby rozpowszechnić się wśród ludności Czarnogóry.

Islam

Na obszar dzisiejszej Czarnogóry islam dotarł wraz z Turkami. W przeciwieństwie do Bośni, islamu nie przyjmowali wielmoże, ale chłopstwo. Zjawisko masowego przechodzenia na islam wzrastało, ponieważ coraz cięższe warunki życiowe stawały się nie do zniesienia, a chłopstwo muzułmańskie było zwolnione z wielu podatków. Na islam przechodzili też młodzi chłopcy chrześcijańscy zabierani w ramach tzw. podatku we krwi i szkoleni na żołnierzy w armii tureckiej (tzw. janczarzy). W sumie niemal 20% mieszkańców Czarnogóry wyznaje islam, głównie Muzułmanie żyjący w czarnogórskiej części Sandżaku i Albańczycy. W Czarnogórze dominującym odłamem jest sunnizm.

Islam nie jest w Czarnogórze szczególnie widoczny. Oprócz minaretów i orientalnej atmosfery niektórych miejscowości niewiele świadczy o tym, że mieszkają tu muzułmanie. Nie ma prawie śladu po rygorystycznych regułach zasłaniania ciała. Tradycyjny strój męski noszony przez mahometan zanikł całkowicie. Na wsiach można jeszcze spotkać kobiety ubrane w stroje tradycyjne (choć tradycja w tym wypadku jest bardzo zredukowana): noszą szerokie spodnie – szarawary (dimije), a włosy (niegdyś całą twarz) przykrywają chustką, ułożoną lub zawiązaną pod brodą.

_ Źródło: Bezdroża _