Władza strzałokrzyżowców i oblężenie radzieckie (1944 - 1945)

Szálasi był oficerem sztabowym, który zafascynował się nazistowskimi Niemcami. W latach 30. zakładał kolejne delegalizowane radykalne partie, kilkakrotnie przebywał w więzieniu. W 1940 r. został przywódcą faszystowskiej Partii Strzałokrzyżowców. Po dojściu do władzy w październiku 1944 r. mianował się „wodzem narodu” i rozpoczął masowe represje antynazistowskich polityków oraz działaczy społecznych.

Siedziba strzałokrzyżowców przy Andrássy út 60, dziś przekształcona w Muzeum Terroru, stała się miejscem kaźni dla rzeczywistych i potencjalnych przeciwników reżimu. Budapeszteńskich Żydów zamknięto w getcie, na szczęście strzałokrzyżowcom zabrakło czasu na deportacje. Tysiące Żydów rozstrzelano jednak na miejscu, w stolicy, a ich ciała wrzucono do Dunaju.

Niedługo trwały rządy strzałokrzyżowców w Budapeszcie. Już na początku grudnia stanęła pod Budapesztem Armia Czerwona. Rosjanie zajęli Peszt 18 stycznia, Budę – niecały miesiąc później. Mimo iż Budapeszt nie był długo teatrem wojny, straty w mieście były poważne. Już po wkroczeniu wojsk niemieckich w marcu 1944 r. zaczęły się tu bombardowania ze strony zachodnich aliantów. Tragicznym zdarzeniem, które pochłonęło setki ofiar, było niewyjaśnione wysadzenie przez Niemców w dniu 4 listopada, bez żadnego ostrzeżenia, mostu Małgorzaty. Wielkie szkody wyrządziły miastu zaciekłe walki radziecko-niemieckie, w których najbardziej ucierpiała Buda i Zamek Królewski. Symbolem zniszczeń stało się wysadzenie pozostałych mostów w mieście przez wycofującą się armię niemiecką 17 stycznia 1945 r. 4 kwietnia 1945 r. Węgry były wolne. Tyle że oswobodziciele pozostali na terytorium kraju. Ostatni żołnierz radziecki opuścił Węgry 19 czerwca 1991 r. 1945 – 55: Budapeszt w cieniu Jałty – pierwsza dziesięciolatka Dojście komunistów
do władzy na Węgrzech przebiegło podobnie jak w pozostałych państwach, w których stacjonowały oddziały Armii Czerwonej. Zaczęło się od utworzenia na wschodnim krańcu kraju koalicyjnego Tymczasowego Rządu Narodowego, który miał uśpić czujność światowej opinii publicznej i unieważnić traktaty zawarte z Niemcami.

Jednocześnie na początku 1945 r. powrócił z Moskwy Mátyás Rákosi, jeden z dwóch komunistów węgierskich, których 5 lat wcześniej Węgry zgodziły się oddać ZSRR w zamian za flagi zdobyte przez wojska Paskiewicza w 1849 r. Po powrocie do kraju objął stanowisko sekretarza generalnego Węgierskiej Partii Komunistycznej. Mimo sporego poparcia dla komunistów zarówno wybory komunalne w Budapeszcie, jak i wybory powszechne wygrała Partia Drobnych Rolników o przedwojennym rodowodzie.

Komuniści weszli jednak do rządowej koalicji i objęli m.in. stanowisko ministra spraw wewnętrznych. Wcześniej, już w lutym 1945 r., służba bezpieczeństwa przejęła siedzibę strzałokrzyżowców przy Andrássy út 60. Zła sława gmachu jeszcze wzrosła. Nowi gospodarze stworzyli wokół budynku podziemny labirynt cel i sal tortur.

W tym czasie z jednej strony rozpoczął się proces podporządkowywania władzom gospodarki krajowej (m.in. nacjonalizacja górnictwa i zamknięcie giełdy w Budapeszcie), z drugiej – to, co komuniści węgierscy opanowali do perfekcji czyli, tzw. „taktyka salami”. Polegała ona na odsuwaniu od władzy co bardziej niezależnych frakcji konkurencyjnych partii przy jednoczesnym wchłanianiu grup bezwolnych i skłonnych do ugody. Taktyka ta była na tyle skuteczna, że już 20 sierpnia 1949 r. wprowadzono nową konstytucję państwową, która głosiła powstanie Węgierskiej Republiki Ludowej. Stworzona rok wcześniej z połączenia partii komunistycznej z socjaldemokratami Węgierska Partia Pracujących stała się jedyną partią na węgierskiej scenie politycznej.

Uderzono na Kościół; m.in. w 1948 r. upaństwowiono kilka tysięcy szkół, z których znaczna część podlegała Kościołowi. Gdy prymas Mindszenty zakazał kapłanom i siostrom nauczania w szkołach – urządzono na niego nagonkę w prasie i aresztowano na Boże Narodzenie 1948 r.

Szczególnym echem odbił się w kraju i na świecie pokazowy proces byłego ministra spraw wewnętrznych, László Rajka. W czerwcu 1949 r. aresztowano go wraz z grupą innych działaczy partyjnych i zarzucono mu „titoistowski spisek”. Podczas długich miesięcy aresztu i tortur oskarżeni (wśród nich i sam Rajk – bohater wojny w Hiszpanii i więzień niemieckiego obozu w czasie wojny) przyznali się nie tylko do działalności na rzecz Tito, ale także gestapo i Horthyego. Na Rajka i 2 innych oskarżonych wydano wyroki śmierci.

W 1948 r. zlikwidowano w Budapeszcie miejskie organy samorządowe, a 2 lata później wprowadzono Budapeszteńską Radę Miejską i rady dzielnicowe. W latach 1950 – 52 kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców miasta dotknęły przymusowe wysiedlenia na prowincję. Wśród wysiedlonych znajdowali się arystokraci, byli politycy i oficerowie oraz przedstawiciele wielkiej burżuazji.

Jednocześnie w grudniu 1949 r. podjęto uchwałę o powiększeniu Budapesztu o 7 miast i 16 gmin. W ten sposób powierzchnia węgierskiej stolicy wzrosła z 207 do 525 km2. Populacja miasta osiągnęła 1,6 mln mieszkańców, co dało Budapesztowi 7. miejsce w Europie.

Tymczasem w marcu 1953 r. zmarł Stalin – w ZSRR rozpoczęła się „odwilż”. Na jej fali Rákosi złożył samokrytykę, a funkcję premiera objął w czerwcu Imre Nagy, jeden z czołowych węgierskich działaczy komunistycznych, przeciwnik kolektywizacji, który lata 1930 – 44 spędził w ZSRR, a w 1949 r. za „odchylenie prawicowe” został wykluczony z Biura Politycznego. 4 lipca nowy premier wygłosił niezwykłe exposé, w którym obiecał m.in. nową politykę rolną i podniesienie stopy życiowej. Rzeczywiście, zwolniono tempo kolektywizacji, wypuszczono część więźniów politycznych, a także zezwolono przymusowo wysiedlonym na prowincję na powrót do miast.

Niestety, nowy bieg wypadków w ZSRR sprawił, że Rákosi znów poczuł się silny i na początku 1955 r. wyreżyserował wielką akcję przeciwko Nagyowi, który w przeciągu kilku miesięcy stracił nie tylko stanowisko premiera, ale także kartę partyjną. Jednak sensacyjny wzlot i upadek Nagya zrodził legendę, która – jak pokazały kolejne miesiące – okazała się niezwykle żywotna…

Wypadki roku 1956 r. następowały jeden po drugim. W lutym w Moskwie odbył się XX Zjazd KPZR, w marcu zrehabilitowano Rajka, w czerwcu znani pisarze, członkowie stworzonego rok wcześniej Klubu im. Petőfiego zażądali, by Nagyowi dać możliwość obrony swych racji. W lipcu, z wyraźnym wsparciem liderów ZSRR, Rákosi „z powodów zdrowotnych” poprosił o zwolnienie ze stanowiska i odleciał do Kraju Rad. Jednakże jego następca – bliski współpracownik Rákosiego, Ernő Gerő – nie spełniał oczekiwań, mimo iż starał się przypochlebić społeczeństwu. 6 października odbył się uroczysty pogrzeb Rajka, a 8 dni później do partyjnych szeregów przyjęto z powrotem Imre Nagya.

_ Źródło: Bezdroża _