Żuławy Wiślane. Depresyjne tereny w Polsce

Najbardziej charakterystyczną cechą leżących w delcie Wisły Żuław jest płaski, przypominający Holandię krajobraz. Najwyższe wzniesienie nie sięga tu nawet 15 m n.p.m., za to jedna piąta krainy to obszary depresyjne – jedyne w Polsce i jedne z zaledwie kilku w Europie. Nanoszone przez wieki osady wiślane sprawiły, że tutejsze gleby są niezwykle żyzne. Nic więc dziwnego, że już w XIV wieku zajmujący te ziemie Krzyżacy zaczęli je osuszać, kopać kanały odwadniające i wznosić przeciwpowodziowe wały, a wszystko po to, by jak największe połacie terenu mogły być przeznaczone pod uprawy. Tutejsi bogaci chłopi, zwani gburami, cieszyli się dużymi swobodami za czasów krzyżackich, a także później, gdy Żuławy weszły w skład Prus Królewskich.

W XVI wieku zaczęli się tu osiedlać przybysze z Niderlandów, którzy bardzo unowocześnili gospodarkę Żuław i znacząco wpłynęli na charakter krainy. Byli oni mistrzami w dziedzinie melioracji, a stawiane przez nich odwadniające wiatraki można było spotkać na Żuławach często jeszcze w 1. połowie XX wieku.

Na rolniczych Żuławach nie ma miast, poza niewielkim Nowym Dworem Gdańskim i jeszcze mniejszym Nowym Stawem.

Żuławy Wiślane ze względów historycznych dzieli się na trzy części: Żuławy Gdańskie położone na zachód od Wisły, Żuławy Malborskie rozciągające się pomiędzy Wisłą-Leniwką a Nogatem oraz Żuławy Elbląskie leżące na wschód od Nogatu. Najbardziej charakterystycznymi zabytkami całych Żuław są budowle wzniesione w konstrukcji szachulcowej. Niegdyś były one niezwykle liczne, jednak w ostatnich dziesięcioleciach zostały bardzo przetrzebione. Spośród tych, które przetrwały do dziś, warto zobaczyć zbudowane jeszcze w XVIII wieku domy podcieniowe w Koszwałach, Miłocinie, Różynach czy Trutnowach.

Niemal w całości w konstrukcji szachulcowej wzniesiony jest też kościół w Kiezmarku. Powstał na początku XVIII wieku, jednak zachowały się w nim relikty XVII-wiecznej budowli – umieszczony na wieży zegar słoneczny nosi datę 1653. Konstrukcję szachulcową ma także kościół w Stegnie. W świątyni wybudowanej w latach 80. XVII wieku uderza zwłaszcza bogata dekoracja malarska ścian i stropu. Wielki, namalowany na płótnie obraz, podwieszony pod stropem, powstał w 1688 roku. Przedstawia on Zmartwychwstanie Chrystusa, Sąd Ostateczny, a także inne sceny biblijne.

Kilka kilometrów na wschód od Stegny położone jest Sztutowo. W czasie wojny był tu obóz koncentracyjny Stutt-hof, w którym życie straciło blisko 100 000 ludzi. Ofiary upamiętnia pomnik autorstwa Wiktora Tołkina. Podążając dalej na wschód Mierzeją Wiślaną, odcinającą Zalew Wiślany od Zatoki Gdańskiej, dociera się do Krynicy Morskiej, najpopularniejszego kurortu w tym regionie.

*Muzeum w Sztutowie *Tel. 055 247 83 53. Otwarte: V–IX: 9–18; X–IV: 9–15. www.stutthof.pl

Seria: Miasta dla ciekawych
Tytuł: Gdańsk
Autor: Jacek Friedrich