Charakterystyka geograficzno – przyrodnicza

Umowna granica półwyspu dzieląca go od reszty Azji biegnie od miasta Iskenderun (niedaleko Adany) nad Morzem Śródziemnym do okolic Trabzonu nad Morzem Czarnym. Od Europy Azja Mniejsza oddzielona jest cieśninami Bosfor i Dardanele oraz niewielkim morzem Marmara. Europejska części Turcji to kraina Tracja, zwana również Rumelią, która zajmuje obszar ok. 23 600 km2, łączna długość granic lądowych wynosi 2627 km, a wybrzeża 7126 km.

Azja Mniejsza nazywana jest również Anatolią, od Wyżyny Anatolijskiej zajmującej jej lwią część. Charakterystyczną cechą Półwyspu Anatolijskiego jest zmienność krajobrazu wywołana przez klimatyczne zróżnicowanie poszczególnych regionów. Anatolia zajmuje zachodnią i środkową połać kraju, wschodnią zaś – Wyżyna Armeńska. Cała bez wyjątku Turcja, oprócz niewielkich partii w Tracji i nadmorskich wybrzeży, jest jednym wielkim górzystym, w znakomitej większości stepowym płaskowyżem (średnie wzniesienie na Wyżynie Anatolijskiej: 800 – 1500 m n.p.m., a na Wyżynie Armeńskiej: 1500 – 2200 m n.p.m.) z licznymi kotlinowymi obniżeniami zajętymi przez zasolone jeziora.

Półwysep leży w obrębie alpejskiej strefy fałdowej południowej Europy. Jeszcze pod koniec trzeciorzędu łączył się z lądem stałym i dopiero wtedy zaczął się z wolna wyodrębniać jako osobna jednostka geograficzna, co było m.in. następstwem obniżenia się lądu Egeidy i powstania zapadliska Morza Egejskiego. Wtedy też Morze Śródziemne połączyło się z Czarnym, będącym przedtem niewielkim jeziorem. Skały osadowe pochodzą jednak z wcześniejszej epoki – ery mezozoicznej, kiedy wielki ocean Tetis zalewał obszary od południowej Europy po daleką Azję. Obszar Anatolii jest aktywny sejsmicznie, trzęsienia ziemi nawiedzają Turcję relatywnie często, powodując niekiedy ogromne straty. Turcja to również ‘siedziba’ wulkanów. Najwięcej form wulkanicznych pochodzi z czwartorzędu. Śladem po tym okresie są wygasłe stożki wulkaniczne, zastygła w przeróżnych formach lawa oraz popiół wulkaniczny (Kapadocja).

Roślinność Świat zwierząt

Zróżnicowanie terenu i warunków klimatycznych wpłynęło na ogromne bogactwo tureckiej szaty roślinnej, która dostosowała się do przeciwieństw występujących pomiędzy centralną Anatolią a jej obrzeżami.

Na wybrzeżu Morza Czarnego spotykamy formy borealne, czyli północne, charakterystyczne również dla Europy Środkowej. Jedynie tutaj, jeśli wziąć pod uwagę całą Turcję, występują tak obficie lasy. Są to lasy liściaste i mieszane, a sięgają do wysokości 1900 m n.p.m. Z pierwszej grupy spotkamy tu dęby, buki, topole, kasztany, graby, wiązy i leszczyny, a czasami nawet hebany! Króluje tu jednak przede wszystkim leszczyna (masowo wręcz eksportowana), której ogromne gaje będziemy widzieć z okien autobusu, poruszając się wzdłuż wybrzeża. Z drzew iglastych rosną tu świerki, sosny i jodły, a drzewa te opanowały tereny powyżej 500 m n.p.m. Wyżej w górach rosną rododendrony i azalie.

Region czarnomorski obfituje ponadto w różne trawy, pnącza i krzewy, a z roślin uprawnych bezsprzeczną dominantą jest herbata. Pola z herbatą, pokrywające zbocza niewysokich gór, można spotkać w okolicach Rize, a w centrum tego miasta pomnik – wielki czajnik lejący symboliczną herbatę do równie pokaźnej filiżanki (w rzeczywistości wodę, gdyż pomnik jest jednocześnie fontanną). Ponadto uprawia się tutaj zboża, głównie żyto i pszenicę, a także trochę winorośli i sporo drzew owocowych. Wiosną i jesienią jest tu szczególnie pięknie, doliny i równiny zmieniają się w barwne kobierce pokryte wiosną soczystymi trawami i kwitnącymi kwiatami, a jesienią kolorowymi drzewami.

Odmienny obraz roślinny spotykamy na zachód i południe (pomijając środkową Anatolię) od wschodniego obszaru Gór Pontyjskich. Krajobraz jest tu typowo śródziemnomorski, dominują gaje oliwne i drzewa figowe, spotykane tutaj lasy to silnie przerzedzone lasy sosnowe i jodłowe. Występują wśród nich pinie, tuje, nierzadko cedry i dęby, orzechy, morwy (hodowla jedwabników), a także oleandry oraz bananowce (rzadko dziko, ale za to na polach uprawnych i w szklarniach). Spotykamy też platany, dzikie drzewa cytrusowe (również plantacje) i topole. Wiele jest również drzew palmowych, dużo wszelakich drzew krzewiastych, w tym agawy i rododendrony. Soczysta zieleń nie utrzymuje się tu długo. Już silne czerwcowe słońce potrafi doszczętnie ją wypalić, tak że w krajobrazie dominują jedynie kolorowe krzewy i drzewa iglaste. Na zachodzie i południu uprawia się bawełnę, eksportowaną do wielu krajów.

Centralna Anatolia prezentuje się bardzo ubogo. Niekończące się jałowe stepy porośnięte są niemalże wiecznie spalonymi trawami i krzewami (wśród nich głóg i tarnina). Stepy te, pośród których rozciągają się bagna i słone jeziora, są ubogie w kwiaty łąkowe, a gdzieniegdzie tylko na podmokłych terenach rosną tataraki lub trzcina. Jedynie na nizinach spotkać możemy jakieś kwiaty, skarłowaciałe osiki i buki, a tylko w bardziej zielonych, czyli wilgotnych dolinach rzecznych – topole, morwy czy platany.

W dolinach takich występują czasami małe sady owocowe z drzewami morelowymi, brzoskwiniowymi i czereśniowymi, co wydaje się wręcz rozpustą w tym nieprzyjaznym nie tylko dla fauny i flory, ale także dla człowieka otoczeniu. Skupiska drzew występują praktycznie wyłącznie w górach, i to bardzo rzadko. Ponieważ zasolone są nie tylko jeziora, ale również gleby (najbardziej na południe od Ankary), to i uprawa rolna nie jest tutaj łatwa. Czarnoziemem nasycone są obszary północno-wschodnie, tam uprawia się zboża, ziemniaki i buraki cukrowe. Dużą popularnością cieszy się łatwa w uprawie kukurydza. Winnice spotykamy w całej Turcji, ale najwięcej w zachodniej części środkowej Anatolii. Dobrze przyjęły się winogrona w okolicach Kayseri, na glebie wulkanicznej. Ważne miejsce pośród upraw owocowych zajmują melony i arbuzy, które są tu wyjątkowo słodkie.

Fauna Turcji jest niezmiernie ciekawa, obfituje bowiem w gatunki zarówno typu europejskiego, jak i azjatyckiego. Najbogatsze w zwierzęta i ptactwo są regiony północne, ponieważ bujna szata roślinna tych terenów sprzyja bardzo rozwojowi zwierzostanu. Występują tu dzikie koty, wilki, kuny i dziki. Nierzadko przybłąka się do stada owiec, kóz czy krów niedźwiedź. W południowo-wschodnim obszarze Turcji spotyka się gazele i antylopy, w latach 50. widziano tam nawet bezgrzywego lwa i lamparta. Tutaj mieszkają również jelenie i sarny, a w górach liczne świstaki. W środkowej Anatolii żyją szakale i hieny pręgowane. Oprócz tego nierzadko pośród stepów słychać ryk dzikiego osła. Spotkać zająca to żadna sztuka, tak samo jak lisa. Ponadto w całym kraju rozpowszechnione są różne odmiany gryzoni. Człowiek hoduje konie, bawoły, krowy, owce, kozy i wielbłądy.

Wodny świat prezentuje się również nie najgorzej. Na szczególną uwagę zasługują żółwie, zamieszkujące morza południowe, ale nierzadko też wody wewnątrz kraju. Zresztą żółwie lądowe bardzo często przebiegają nam – na miarę swoich sił oczywiście – drogę. W morzach pływają foki i lwy morskie. Pośród ryb królują tuńczyki, flądry i sardynki, a między rafami pływają różnokolorowe „szlachetne” rybki, które podziwiać możemy podczas nurkowania.

Przestworza są opanowane przez mnóstwo ptaków. Królują wszędobylskie orły, jastrzębie czy myszołowy. Na zwierzynę polują też sokoły, a padliną żywią się sępy. Na niebie nierzadko widać również bociany (też w gniazdach, niekiedy w centrum miasta), puchacze, wrony, kawki i szpaki. Pośród pól i terenów bagiennych występują cietrzewie, dzikie indyki, bażanty i kuropatwy. Po wodzie pływają łabędzie, kurki, gęsi i kaczki. Nad morzem pokrzykują mewy i rybitwy. Jedynie w lecie, i to na południu, pojawiają się flamingi.

Niestety w Turcji nie gorzej mają się różnego rodzaju gady (wyłączamy z tego fascynujące, kolorowe jaszczury), płazy i wstrętne owady (wyłączamy piękne motyle i ciekawe ważki). Żmije i jadowite węże są częstym zjawiskiem w każdym bez wyjątku regionie, choć oczywiście w stepach i górach środkowej i południowo-wschodniej Anatolii prawdopodobieństwo zapoznania się z takim ‘przyjemniaczkiem’ wzrasta co najmniej dwukrotnie. Ale na tym nie koniec. Na naszej drodze może stanąć również skorpion, lecz tylko w centralnej, południowej i południowo-wschodniej Turcji. Poza tym większość gatunków nie jest jadowita, co jednak nie oznacza, że nie powinniśmy się ich wystrzegać. W pobliżu syryjskich stepów widywane są również tarantule.

_ Źródło: Bezdroża _