Krym stepowy - północna część Półwyspu Krymskiego
Północna część Półwyspu Krymskiego w większości zdecydowanie odbiega od wyobrażeń turystów o tym regionie. Dominuje tu przede wszystkim płaski step, zamieniony zresztą w większości na pola kołchozowe.
Również stolica Krymu – Symferopol nie oferuje zbyt dużo atrakcji z wyjątkiem swojego centralnego położenia w stosunku do atrakcji zlokalizowanych na południe i wschód od miasta. Symferopol jest również swoistą „bramą Krymu” dla turystów przybywających pociągami z różnych stron Ukrainy.
SYMFEROPOL • BIAŁA SKAŁA • EUPATORIA • SAKI
Symferopol - stolica Krymu
Symferopol jest stolicą Autonomicznej Republiki Krymu. Miasto, położone centralnie w obniżeniu między Wewnętrznym i Zewnętrznym Pasmem Gór Krymskich, na granicy terenów górskich i stepowych, nad brzegiem największej rzeki półwyspu – Sałgiru, jest naturalnym węzłem komunikacyjnym. Do tej funkcji nawiązuje zresztą tłumaczenie pochodzącej z języka greckiego nazwy: Symferopol – „miasto skupiające” (gr. symfero – zbieram), wymyślonej przez Jewgienija Bułgarysa – uczonego, duchownego i działacza społecznego i oficjalnie nadanej w 1784 r. nowo powstającemu miastu przez feldmarszałka Grigorija Potiomkina – księcia Taurydy.
W latach 1802–1921 miasto było siedzibą guberni rosyjskiej, potem do 1946 r. i w latach 1991–92 – stolicą Krymskiej Autonomicznej SRR, w latach 1946–91 – siedzibą okręgu krymskiego Ukraińskiej SRR. W latach 1992–95 było stolicą Republiki Krymu, a od 17 marca 1995 r. – Autonomicznej Republiki Krymu w ramach wolnej Ukrainy.
Nazwę Symferopol można tłumaczyć również jako miasto „pożyteczne”. Widoczne jest to w starym herbie miasta: na tle wyniosłego Czatyrdahu przedstawiony jest ul i pszczoły. Na nowym herbie nad Czatyrdahem widnieje prawosławny krzyż.
Symferopol - historia miasta
Obszar, na którym położony jest Symferopol, był zasiedlony już przed tysiącami lat. Na jego wschodnich przedmieściach – dziś to Ługowoje, kiedyś – wieś Czokurcza – w jaskini Czokurcza, znalezione zostały ślady człowieka pierwotnego kultury mustierskiej, który żył na tym terenie przed 40–50 tys. lat. W okresie III w. p.n.e.–IV w. n.e. na wzniesieniu zlokalizowanym na południe od centrum znajdował się Neapol Scytyjski – stolica późnoscytyjskiego państwa.
Pierwsze budowle miasta, utworzonego przez Rosjan w 1784 r. i przeznaczonego na stolicę guberni taurydzkiej, sąsiadowały z powstałą w początkach XVI w. posiadłością chanów krymskich Ak-Meczet (Biały Meczet). Obecnie jej pozostałości wchodzą w granice Symferopola i są świadectwem chlubnej przeszłości tatarskiego miasta. Wąskie, kręte uliczki (zwane „staryj gorod”) znajdziemy na południowy wschód od supermarketu Silpo (kiedyś: Centralnyj Uniwiermág). Według tureckiego podróżnika z XVII w. Ewliji Czelebiego, autora cennego opisu Krymu, znajdowało się tutaj 1800 domów, pośród których nie brakowało dwu- i trzypiętrowych budowli, co było rzadkością w tatarskich miastach. Dziś lepiej nie zapuszczać się tu po zmroku.
Miasto zostało zdobyte przez Rosjan na początku wojny rosyjsko-tureckiej w 1771 r., bezpośrednio po tym jak II Armia Rosyjska księcia W. Dołgorukowa świetnym szturmem zdobyła umocnienie perekopskie, broniące dostępu w głąb półwyspu. Na miejscu kwatery sztabu rosyjskiego – obecny pl. Zwycięstwa – stoi dziś przeszło 20-metrowy obelisk ku czci Dołgorukowa (z 1842 r.). Zaś w 1984 r. obok hotelu Ukraina ustawiono pomnik innego rosyjskiego wodza – A. Suworowa, który w tym miejscu w 1777 r. miał kwaterę i wzniósł umocnienia dla swoich oddziałów walczących z Turcją.
Miasto zamieszkane było początkowo głównie przez zwolnionych ze służby żołnierzy oraz przez chrześcijan wygnanych z Ukrainy i centralnych guberni Rosji. Jego rozwój został zahamowany po likwidacji Guberni Taurydzkiej przez cara Pawła I. Po jego śmierci gubernię jednak przywrócono i Symferopol znów zaczął się rozbudowywać. Za panowania Mikołaja I (1825–55) w Symferopolu powstało wiele wielkich budowli publicznych: cerkiew Aleksandra Newskiego (1827), gmach gubernatorski (1853), pałac Woroncowa (1824) i inne. W czasie wojny krymskiej miasto było ogromnym szpitalem, przyjmującym rannych z walczącego Sewastopola – zmarło ich tu ponad 30 tys. Ukończenie w 1874 r. linii kolejowej, łączącej Symferopol z Charkowem, podniosło znaczenie miasta, jednak jeszcze przez długie lata miało ono charakter miasta prowincjonalnego.
Dziś Symferopol liczy ponad 400 tys. mieszkańców. Mieści się tu Uniwersytet Symferopolski, Instytut Medycyny, Instytut Architektury i Budownictwa Uzdrowiskowego, Instytut Rolnictwa, a wśród placówek kulturalnych: Ukraiński Teatr Muzyczny, Krymsko-Tatarski Teatr Muzyczno-Dramatyczny, Dziecięcy Teatr Lalek i Filharmonia Krymska.
Biała Skała
We wsi Biała Skała, 5 km na północ od Biełogorska, wznosi się ponad równiną imponująca, 100-metrowej wysokości, pionowa biała ściana, dla której warto tu zajrzeć. W ścianie wydrążona jest obszerna grota, można też wdrapać się na szczyt od południowej strony i podziwiać panoramę, ciągnącą się aż do Gór Krymskich.
Eupatoria
Miasto, oddalone od Symferopola o 78 km drogi pociągiem, położone jest na zachodnim wybrzeżu Półwyspu Krymskiego, nad Zatoką Kalamicką. Obecnie mieszka tu ponad 90 tys. ludzi, a w sezonie letnim miasto zwiększa liczbę mieszkańców trzykrotnie. Zimą życie w mieście niemal zamiera, podobnie jak i na całym zachodnim Krymie.
W Eupatorii szczególnie sucha jest pora letnia, za sprawą największego na Krymie, a obejmującego cały zachodni pas wybrzeża, nasłonecznienia (średnio 2,5 tys. godzin słonecznych w ciągu roku – w Jałcie przykładowo tylko 2,2 tys. godz.). Od czerwca do września deszcz pada tylko przez kilka dni. Niewielka ilość opadów i brak wilgoci w powietrzu, a ponadto bliskość słonych jezior stwarzają w tym miejscu specyficzny mikroklimat. Dzienne upały łagodzi lekka bryza morska, w ciągu nocy zaś, za sprawą bryzy lądowej, odczuwa się ciepłe podmuchy z nagrzanego stepu. Tutejsze plaże są piaszczyste, całkiem odmienne od skalistych plaż Riwiery Krymskiej, a dno jest gładkie, niemal bez skał i wodorostów.
Miasto, razem z pobliskim Saki, słynie jako największe uzdrowisko Krymu, znane zresztą w całej Europie. Występują tu zdrowe wody mineralne i lecznicze błota. Znajduje się tu ponad 70 sanatoriów, w tym 5 specjalistycznych uzdrowisk dziecięcych. Jest to zarazem jedno z najstarszych miast w regionie. Eupatoria to połączenie ośrodka sanatoryjno-wczasowego i wielokulturowej starówki (południowo-wschodnia część miasta).
Jeszcze w 2001 r. miasto było smutną prowincją w stosunku do miejscowości na południowym wybrzeżu, jednak od tamtej pory wyremontowano wiele zabytków (a przynajmniej usunięto z nich gruz) i Eupatoria może w pełni konkurować z Jałtą czy Ałusztą, a według wielu osób (również według autora) – nawet przewyższa je w wielu kwestiach (choćby ceny i plaże).
Krym - historia miasta Eupatoria
Historia Eupatorii jako uzdrowiska sięga 100 lat. Początki miasta natomiast wiążą się z wybudowaną w tych okolicach twierdzą grecką, zwaną Kerkinityda (pozostały ruiny murów), ufundowaną przez Mitrydatesa VI Eupatora. Ta niewielka forteca (o powierzchni 2 ha) powstała w VI–V w. p.n.e. i zamieszkiwało ją 2 tys. ludzi. Niedługo jednak cieszyła się świetnością – wkrótce zniszczyły ją plemiona Gotów i Hunów, a na miejscu pierwotnego miasta powstała nieduża rolniczo-przemysłowa osada. Wraz z umocnieniem się Imperium Bizantyjskiego w VI–VII w. n.e., rosło także znaczenie odbudowanego miasta, które zaczęło pełnić rolę punktu oporowego Konstantynopola na Morzu Czarnym, zyskując tym samym rangę, równą Chersonezowi. Życie w Kerkinitydzie w owym czasie było nieustannie związane z groźbą napadu z północy, co też w końcu nastąpiło.
Około 680 r. rozpoczęło się aktywne wkraczanie na Krym Chazarów, ludności stepowej zamieszkującej dzisiejszą południową Ukrainę. Zagarnęli oni większą część półwyspu i byli ciągłym zagrożeniem dla miejscowości znajdujących się pod rządami Bizancjum. Miasto jednak nie ugięło się pod naporem stepowych koczowników. Jednym z ważnych zajęć ludności był przemysł morski i produkcja soli. Solne jeziora Kerkinitydy wspomina się w utworach historycznych bizantyjskiego władcy Konstantynopola z X w. Wysoko oceniono w nich jakość lokalnej soli w porównaniu z solą morawską czy karpacką.
W tym czasie na Krym przybywały także inne koczownicze plemiona. W X w. Chazarów wyparli Pieczyngowie, a tych w XI w. Połowcowie. Na początku XI stulecia w okolicach Kerkinitydy próbowali się osiedlić Słowianie z Rusi Kijowskiej, jednak prześladowani przez Połowców, zmuszeni byli wrócić do ojczyzny.
Na początku XIII w. na Krym przybyła nowa fala koczowników. Byli to Mongołowie z Azji Centralnej i ich sojusznicy. Zamieszkiwali oni głównie stepowe i przedgórskie części Krymu, stronili natomiast od morza, które wywoływało w nich lęk. To nie przeszkodziło im jednak opodatkować nadmorskich miejscowości i ich mieszkańców, składających się z Greków, Ormian, Alanów (potomków Sarmatów), Słowian i Połowców. W tym czasie po wyprawach krzyżowych i zagarnięciu Konstantynopola przez chrześcijan powstał wielki nieład, co spowodowało, że krymskie miasta rządziły się same. Kerkinityda pozostawała wtedy w sojuszu z południowo-zachodnim księstwem Teodoro, którego stolica mieściła się na górze Mangup. Sojusznicy przeciwstawiali się ekspansji Genueńczyków, próbujących zawładnąć czarnomorskim handlem. W XIV–XV w. miasto rywalizowało z dawną Kaffą (dzisiejsza Teodozja) w handlu niewolnikami.
Po przyłączeniu Chanatu Krymskiego do Imperium Osmańskiego Kerkinitydą rządzili Turcy, którzy postawili tu nową fortecę – Gezlew (przez Mickiewicza zwaną Kozłow). Miejskie umocnienia zostały przebudowane, miasto otoczyły kamienne mury o wysokości 8 m i pięciometrowej grubości. W ich obrębie znajdowało się 5 bram, przez które biegła droga do Bakczysaraju. Główna była brama południowo-wschodnia. Gezlew podobne było pod względem architektury i układu do większości wschodnich miast – obfitowało w kręte uliczki, ślepe zaułki, itp. Podzielone było na dwie części: wschodnia stanowiła centrum handlowo-rzemieślnicze, w zachodniej natomiast znajdowała się dzielnica mieszkaniowa. Gezlew w tym czasie zamieszkiwali Turcy, Tatarzy, Karaimi, Ormianie, Grecy i inni. Miasto rozrastało się i na początku XVIII w. liczyło już ponad 2500 domów. Po podboju półwyspu przez Rosjan za sprawą Katarzyny II przemianowano je na Eupatorię, od imienia pierwotnego założyciela Kerkinitydy.
Saki *
*Saki to niewielkie (32 tys. mieszkańców) miasto, położone nad Jeziorem Sakskim. Słynie ono z leczniczych błot, źródeł mineralnych i łagodnego klimatu, co w połączeniu stworzyło doskonałe warunki do rozwoju w tym miejscu znanego klimatyczno-balneologicznego kurortu. Nie ma tu za wiele do zwiedzania, za to wszechobecna jest atmosfera uzdrowiska. Znaczna część budynków publicznych jest przystosowana dla osób na wózkach, co stanowi rzadkość na terenie byłego ZSRR. To miejsce przeznaczone raczej dla osób starszych lub rodzin z dziećmi niż dla młodzieży.
Krym - historia miasta Saki
Historia miasta nierozerwalnie wiąże się z badaniem uzdrawiających właściwości sakskiego błota. Już w starożytności wspominali o tych okolicach Herodot (V w. p.n.e.), Pliniusz Starszy (I w. n.e.) i Klaudiusz Ptolemeusz (II w. n.e.).
Od XVII w. mieszkający tu Tatarzy sprzedawali wydobywaną z jezior sól kupcom, przybywającym z odległych zakątków Rosji. W 1827 r. powstał tu pierwszy w carskiej Rosji zakład balneologiczny, w 1832 r. zbudowano pierwszy hotel, a w 1837 r. umieszczono w Sakach oddział symferopolskiego szpitala wojennego. W czasie wojny krymskiej miejscowość uległa zniszczeniu, a odbudowa postępowała bardzo wolno. W 1858 r. przesiedlono tu Ukraińców z Połtawy, a później Greków z Konstantynopola, jednak dopiero w XX w. miejscowość zaczęła się rozrastać – zaczęto budować sanatoria i domy wypoczynkowe. W 1917 r. otwarto tu fabrykę bromu (w nieco innej formie działa do dziś). W 1952 r. Saki otrzymały prawa miejskie. Nazwa „Saki” została nadana temu miejscu w czasach Katarzyny II, kiedy to w modzie było nazywanie miejscowości w starożytnym stylu – słowem „saki” Persowie określali Scytów.