Reszel. Polskie miasto, w którym na stosie spalono ostatnią czarownicę w Europie

Malownicze położenie i zabytkowa architektura sprawiają, że miasteczko coraz bardziej zyskuje na popularności. Nie bez powodu znalazło się też na liście Cittàslow - międzynarodowej sieci niewielkich miast, których mieszkańcy troszczą się o środowisko naturalne, dbają o zabytki oraz promują lokalne produkty, turystykę zrównoważoną i życie zgodnie z ideą "slow". Reszel docenią więc szczególnie osoby unikające tłumów, a także miłośnicy przyrody i historii. Sprawdźmy, co warto w nim zobaczyć.

Pierwsze wzmianki o grodzie pochodzą z 1241 r. Właśnie wtedy wojska krzyżackie zdobyły gród pruskiego plemienia Bartów i postawiły w jego miejscu strażnicę. Pogańscy Prusowie nie pogodzili się z porażką i regularnie niszczyli siedzibę zakonu, która była potem odbudowywana. Z czasem Reszel przeszedł w ręce biskupów warmińskich, a w 1337 r. otrzymał prawa miejskie.

W 1350 r. biskup Jan I z Miśni rozpoczął budowę zamku. Została ona zakończona w 1401 r. za czasów biskupa Henryka III Sorboma. To dzięki niemu powstało m.in. skrzydło południowe z apartamentami mieszkalnymi i krużganki. Warownię sprzężono z obwarowaniami miasta.

Zamek w Reszlu – miejsce straszliwej tragedii pełnej tajemniczych wątków

W kolejnych wiekach zamek zmieniał wielokrotnie właścicieli. Zgodnie z postanowieniami traktatu toruńskiego z 1466 r. Warmia przeszła pod opiekę polskiego króla. Około 1505 r. rozpoczęto wznoszenie nowych murów obwodowych. Pomysłodawcą tej inwestycji był biskup Łukasz Watzenrode, wuj Mikołaja Kopernika – jednego z najbardziej znanych gości zamku. Pod koniec XVI w., za rządów kardynała Andrzeja Batorego, zamek utracił znaczenie militarne i przekształcono go w rezydencję myśliwską.

Po I rozbiorze Polski w 1772 r. został przejęty przez wojska pruskie i przekształcony w więzienie. Do jednych z najsłynniejszych skazańców należała Barbara Zdunk, nazywana w miejscowych opowieściach ostatnią czarownicą w Europie, która spłonęła na stosie.

Barbara urodziła się prawdopodobnie koło Bartoszyc w 1769 r. Była córką pastucha Urbana. W wieku 9 lat opuściła dom i rozpoczęła pracę. Mając 17 lat, wdała się w romans z nieznanym żołnierzem. Potem została żoną innego żołnierza. Ale ich małżeństwo zakończyło się zaledwie po 6 tygodniach.

W późniejszym okresie miała wielu kochanków. Jednym z nich był młodszy od niej o 16 lat, 22-letni parobek Jakob Auster. Nieszczęśliwie zakochana w nim kobieta została posądzona o wzniecenie z zemsty pożaru w miejscu noclegu kochanka w nocy z 16 na 17 września 1807 r. Ogień zajął 6 budynków i doprowadził do śmierci 2 osób. W  wyniku śledztwa kobietę oskarżono o wywołanie pożaru za pomocą czarów. Sąd miejski skazał ją na śmierć poprzez spalenie na stosie.

Zanim do niego doszło sprawa przeszła ponoć przez wszystkie instancje sądownictwa pruskiego, docierając aż do samego króla Fryderyka Wilhelma III Pruskiego. Przez 4 lata Zdunk przebywała w areszcie, gdzie była gwałcona i zaszła dwukrotnie w ciążę (zanim trafiła za kraty była już matką kilkorga nieślubnych dzieci, którymi nie mogła się opiekować z powodu pozbawienia wolności). Mimo przypuszczeń, że kobieta jest niepełnosprawna intelektualnie, a pruski wówczas Reszel podpalili żołnierze armii napoleońskiej, wyrok śmierci nie został cofnięty. Wykonano go 21 sierpnia 1811 r.

W późniejszych opowieściach Barbarę Zdunk okrzyknięto mianem ostatniej czarownicy spalonej na stosie w Europie (choć według ówczesnego pruskiego kodeksu karnego czarnoksięstwo nie podlegało karze). Czy rzeczywiście więc nią była?

"(...) nie została oskarżona czy nawet pomówiona o to, że była czarownicą lub parała się zabiegami magicznymi. Osądzona i skazana została za podpalenie domu, w którym w efekcie jej czynu spłonęło kilka osób, a więc za czyn kryminalny. Sąd skazał ją na spalenie na stosie, wcześniej każąc katu ją dyskretnie udusić (…)" – powiedział w 2011 r. w rozmowie z dziennikarzami magazynu "Focus Historia" prof. Jacek Wijaczka z Instytutu Historii i Archiwistyki Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Trudno więc jednoznacznie ocenić, czy Barbara Zdunk zasługuje na kojarzony z nią dziś tytuł czarownicy. Ma on zarówno swoich zwolenników, jak i przeciwników. Pewne jest jednak to, że tragicznie spłonęła na stosie, a jej historia smuci do dziś wielu turystów przybywających do Reszla.

Zamek warto odwiedzić nie tylko ze względu na tę mroczną historię. Można tu zobaczyć m.in. salę rycerską, w której przechowywane są zbroje, broń biała i palna oraz inne eksponaty. Na miejscu można także wykupić nocleg.

- Zamek w Reszlu odwiedza średnio rocznie ok. 40-45 tys. turystów – przekazuje w rozmowie z WP Turystyka gospodarz zamku Bartłomiej Marschall. - Mamy tu m.in. wystawę narzędzi tortur na wieży i w lochach, gdzie prawdopodobnie więziono Barbarę Zdunk. Wszystkie eksponaty są dość okrutne, bo takie były czasy. Można zobaczyć, np. gar do gotowania czarownic, urządzenia do duszenia, rozciągania ciała czy wyrywania języków. Znajdują się przy nich rysunki i opisy wyjaśniające, w jaki sposób były one wykorzystywane.

Zgromadzone tu narzędzia tortur mają też swoje specyficzne nazwy, takie jak: "Fotel Czarownicy", "Żelazna Dziewica", "Kołyska Judasza", "Tortura wody". Ekspozycja może nie tylko budzić przerażenie, ale też skłaniać do refleksji nad aktualną kondycją człowieka i współcześnie stosowanymi metodami tortur w różnych krajach na świecie

W Reszlu warto zobaczyć nie tylko zamek, ale również: kościół św. Apostołów Piotra i Pawła z wieżą widokową oferującą piękne widoki, dwa gotyckie mosty, fragmenty murów obronnych, cerkiew pw. Przemienienia Pańskiego, klasycystyczny ratusz oraz park miejski.

Godne uwagi są także okolice miasteczka. Bartłomiej Marschall zauważa, że Reszel stanowi często dobrą bazę wypadową dla turystów. Jest oddalony zaledwie o około: 6 km od Świętej Lipki ze słynnym sanktuarium, 30 km od Wilczego Szańca (dawnej kwatery Hitlera), 50 km od Krutyni znanej z organizacji spływów kajakowych oraz 50-60 km od Krainy Wielkich Jezior Mazurskich (tereny m.in. Giżycka, Węgorzewa, Mikołajek). Warmia i Mazury to jeden z najatrakcyjniejszych regionów w Polsce, w którym każdy powinien znaleźć coś dla siebie.