Stolica Polski w 71 lat po Powstaniu Warszawskim

Stare Miasto było najzacieklej bronioną przez powstańców dzielnicą Warszawy. Walki trwały tu od 7 sierpnia do 2 września. Po zajęciu przez Niemców Ochoty i Woli, przystąpili oni do natarcia na ten obszar ogromna siłą. Za obronę Starówki odpowiadać miała Grupa "Północ", licząca 7,2 tys. żołnierzy. Podczas powstania zostało zupełnie zniszczonych 90 proc. zabudowań Starówki, łącznie z Zamkiem Królewskim. Została ona w całości odbudowana po wojnie. Prace te trwały ponad 35 lat.

Wieżowiec został wybudowany przy obecnym pl. Powstańców Warszawy w latach 1931-1933 w stylu _ art deco _. Angielskie Towarzystwo Ubezpieczeń "Prudential" stworzyło w nim swoją siedzibę. Mierząc 66 m był drugim najwyższym budynkiem ówczesnej Europy. Na jego szczycie od pierwszego do ostatniego dnia powstania powiewała polska flaga. W sierpniu i wrześniu 1944 r. został ostrzelany i trafiony pociskiem o masie 2 ton z samobieżnego moździerza. Jednak jego konstrukcja przetrwała i stała się symbolem zniszczeń Warszawy. W 2010 r. rozpoczęto kolejny remont wieżowca. Jednak po drodze zmienił się inwestor, który nie może dojść do porozumienia z magistratem, przeszkodziła budowa metra i efekt jest taki, że wciąż się nic nie dzieje.

fot. wikipedia by Sylwester Braun, licencja CC BY-SA 3.0

Podczas Powstania Warszawskiego sieć kanałów była wykorzystywana do łączności, transportu broni i amunicji. W późniejszych dniach również do ewakuacji znacznych sił powstańczych i ludności cywilnej z upadających dzielnic. Kanały miały niski strop, miejscami na wysokości zaledwie 110 cm, płynęła nim woda lub nieczystości, które często sięgały do kolan a nawet powyżej pasa. _ - Weszliśmy do kanału z placu Krasińskich róg ulicy Długiej, po stronie pałacu Sprawiedliwości i od razu wpadliśmy w głębię wody...Zaznaczyć należy, że woda rwała tak, że trzeba się było podtrzymywać wzajemnie... _- relacjonował Kazimierz Pużak.

Główne trasy kanałowe (włazy zostały zaznaczone na mapie na kolejnym slajdzie):
Stare Miasto - Żoliborz: *właz na Żoliborzu przy ul. Stołecznej (obecnie J. Popiełuszki) r. Krasińskiego, właz na Starym Mieście ul. Długa przy pl. Krasińskich
*Żoliborz - Śródmieście: właz na Żoliborzu przy ul. Stołecznej (obecnie J. Popiełuszki) r. Krasińskiego, właz w Śródmieściu ul. Zgoda
Stare Miasto - Śródmieście: właz na Starym Mieście ul. Długa przy pl. Krasińskich, właz w Śródmieściu ul. Nowy Świat przy ul. Wareckiej
Stare Miasto - Śródmieście: *właz na Starym Mieście ul. Daniłowiczowska (dziś Nowy Przejazd), właz w Śródmieściu ul. Mazowiecka przy Świętokrzyskiej
*Stare Miasto - pl. Bankowy: właz na Starym Mieście ul. Długa przy pl. Krasińskich, właz na pl. Bankowym k/ budynku przy ul. Senatorskiej 40
Śródmieście Płd - Mokotów: właz w Śródmieściu Al. Ujazdowskie 43 przy ul. Wilczej, właz Mokotów ul. Wiktorska przy ul. Puławskiej
Śródmieście Płd - Mokotów przez Łazienki: *długość ok. 3 700 m, *właz w Śródmieściu Al. Ujazdowskie 43 przy ul. Wilczej, właz Mokotów ul. Wiktorska przy ul. Puławskiej
*Czerniaków - Mokotów: *właz Czerniaków ul. Zagórna, właz Mokotów ul. Wiktorska przy ul. Puławskiej
*Ochota - Śródmieście: *kanał bardzo niski i wąski, tunel z Reduty Wawelskiej do włazu ul. Wawelska 60, właz Śródmieście ul. Prokuratorska na Kolonii Staszica

Od czasu do czasu organizowane są zwiedzania kanałów, najczęściej w okresie rocznicy Powstania Warszawskiego. Oprowadzają po nich m.in. członkowie grup rekonstrukcyjnych.

Budynek przy ul. Zielnej 37/39 powstał w latach 1904-1910. Od 1922 r. był siedzibą centrali telefonicznej Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej (PAST). Podczas II wojny światowej stąd Niemcy nawiązywali łączność telefoniczną Generalną Gubernią. Dlatego też zwycięski szturm na gmach PAST-y 20 sierpnia 1944 roku to jeden z najpiękniejszych i najważniejszych momentów Powstania Warszawskiego. Aby uczcić to wydarzenie, niemalże 70 lat później 26 lipca 2014 r. 10 tys. osób wzięło udział w I Biegu Zdobycia PAST-y. Uczestnicy zatknęli na szczycie biało-czerwoną flagę, jak symbol 18-dniowego szturmu na budynek.

Elektrownia *została zbudowana i uruchomiona przez prywatnego inwestora (niemieckiego) w 1904 r. na *Powiślu. W okresie powstania zasilała w energię elektryczną powstańcze szpitale, drukarnie cz warsztaty. Przestała funkcjonować 4 września po zbombardowaniu przez Niemców. Po wojnie wznowiono jej pracę w 1945 r., a ostatecznie została zamknięta w latach 90. XX w. Elektrownia już niedługo zyska nowe życie. Powstanie tu _ EC Powiśle _ - w zrewitalizowanych budynkach i w pięciu nowych obiektach zostanie oddanych do użytku ponad 41 tys. mkw. powierzchni, m.in. mieszkania, biura, sklepy.

W ostatnich dniach lipca i przez pierwsze dni powstania siedzibą Komendy Głównej AK była fabryka Kemlera na ul. Dzielnej. To stąd wychodziły rozkazy dla dowódców batalionów. 6 sierpnia siedziba została przeniesiona do szkoły przy ul. Barokowej na Starym Mieście, a później do pałacu Raczyńskich. Po upadku Powstania Warszawskiego kwatera Komendy Głównej AK przeniosła się do Częstochowy, skąd ostatni komendant AK gen. Leopold Okulicki ps. "Niedźwiadek", wydał rozkaz zwalniający żołnierzy AK ze złożonej przysięgi wojskowej. Fabryka została zburzona w 2010 r. i powstała tam Kamienica Muranów z apartamentami i mieszkaniami.

Przed fabryką Kemlera podczas Powstania Warszawskiego

Na Woli, głównie w dniach 5-7 sierpnia, nastąpiła masowa eksterminacja mieszkańców dzielnicy wykonana przez oddziały SS i policji niemieckiej. W pierwszych dniach Powstania Warszawskiego. Szacuje się, że zginęło ponad 65 tys. mężczyzn, kobiet i dzieci, z czego 59,4 tys. we wspomnianych 3 dniach nasilenia akcji. Rzeź Woli stanowiła bezpośrednią realizację rozkazu Hitlera, nakazującego zburzenie Warszawy i wymordowanie wszystkich jej mieszkańców. Na Woli można zauważyć wiele miejsc upamiętniających tamto tragiczne wydarzenie.

fot. wikipedia.org by German Federal Archives, licencja CC 3.0

_ - Halo, tu mówi "Błyskawica"! Stacja nadawcza Armii Krajowej w Warszawie... _- to słowa Zbigniewa Świętochowskiego, które popłynęły w eter 8 sierpnia 1944 r. Od tego dnia, aż do końca powstania radio nieprzerwanie informowało walczących o sytuacji. Nadajnik został początkowo umieszczony w budynku Pocztowej Kasy Oszczędności przy ul. Jasnej (obecnie Poczta Główna). 25 sierpnia radiostacja została przeniesiona do popularnej kawiarni "Adria" przy ul. Moniuszki (współcześnie oddział PZU), a 4 września trafiła do byłej ambasady ZSRR przy ul. Poznańskie (znajduje się tam teraz hotel 5-gwiazdkowy). Nadawanie "Błyskawica" zakończyła we wciąż działającej Bibliotece Publicznej przy ul. Koszykowej 26. Po nadaniu ostatniego komunikatu dnia 4 października nadajnik został zniszczony.

Kawiarnia "Adria"

fot. NAC