Zamek Lipowiec w Babicach. Gotycka warownia biskupia

Została ona wzniesiona pod koniec XIII wieku w miejscu drewnianej budowli przy trakcie wiodącym z Krakowa do Wrocławia, na ponad 360-metrowym wapiennym wzgórzu, które stanowi część Grzbietu Tenczyńskiego. Lipowiec jest jednym z najciekawszych miejsc na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej. W 1242 roku był własnością biskupów krakowskich. Fundatorem zamku był najprawdopodobniej biskup Jan Muskata. Dawniej dominującym elementem w całej budowli była wspomniana wieża, która po przebudowach, została częściowo wkomponowana w południowo-wschodnie skrzydło zamku. Wieża ma cztery kondygnacje, z zachowanymi rzadko spotykanymi stanowiskami dla dział – działobitniami. Warownię otaczały potężny mur obwodowy oraz głęboka fosa, przez którą na dziedziniec prowadził zwodzony most.

Do zamku wjeżdżało się przez ufortyfikowaną bramę z dwoma wejściami, oddzielnym dla pieszych i konnych. Sam zamek miał trzy kondygnacje. Wewnątrz znajdował się dziedziniec z głęboką studnią. Na ścianach zachowały się herby biskupów krakowskich. Na parterze zamku znajdowały się refektarz oraz pomieszczenia gospodarcze m.in. kuchnia, spiżarnia i wozownia. Pierwsze piętro zajmowały pokoje księży, szpital oraz kaplica. Trzecia kondygnacja była przeznaczona dla służby, ponadto były tu cele więzienne, które również znajdowały się pod wieżą. Potrzeba istnienia więzienia wynikała z faktu przekazania biskupom krakowskim przez Kazimierza Jagiellończyka władzy sądowniczej nad mieszkańcami ziemi lipowieckiej. W zamkowym więzieniu przebywały głównie osoby duchowne, które dopuściły się naruszenia prawa. Więzienne mury poznali też zwolennicy reformacji, np. profesor Akademii Krakowskiej, Włoch, Franciszek Stankar, któremu jednak udało się zbiec. Jak głosi legenda, pomogła mu w tym zakochana w nim córka dozorcy
więziennego. Dostarczyła linę, po której spuścił się z okna.

Zmiany architektoniczne zamku zapoczątkował biskup Zbigniew Oleśnicki. Z duchownym tym związana jest pewna legenda, która głosi, iż w zamku, po śmierci biskupa aż do pożaru w 1800 roku, ukazywał się jego duch. Za czasów Oleśnickiego dokonano zasadniczej przebudowy, w wyniku której obiekt nabrał charakteru rezydencjonalnego i przybrał obecny kształt. Wewnątrz budowli powstał mały dziedziniec, który otaczały budynki mieszkalne. Zgodnie z postępem sztuki wojennej, zmieniony został system obronny. Podzamcze otoczono murem obwodowym, wieża została podwyższona i wyposażona w stanowiska do obsadzenia armat. W XVI wieku zamek znajdował się we władzy biskupów: Jana Konarskiego i Andrzeja Zebrzydowskiego. Za ich rządów powstały dwie półbaszty przy drodze prowadzącej na podzamcze. Powiększono także więzienie pod główną basztą.

W 1629 roku na zamku wybuchł pożar, który zniszczył podzamcze oraz częściowo górny zamek. Odbudowy podjął się biskup Jakub Zadzik. Powstał jednak tylko wygodny dwór u podnóża wzgórza zamkowego, który stał się nowym miejscem rezydencji biskupów. Podczas potopu szwedzkiego w 1655 roku zamek zajęły wojska nieprzyjaciela. Szwedzi przez dwa lata przebywali w Lipowcu. W zamku rezydował generał Paul Wirtz – gubernator Krakowa. Wycofujące się wojska szwedzkie podpaliły budowlę. W latach 20. XVIII wieku rozpoczęła się odbudowa i przebudowa zamku. Miał tu powstać dom rekolekcyjny. Prace nad tym projektem zakończył w połowie XVIII wieku biskup Andrzej Stanisław Załuski. Zamek stracił wówczas charakter średniowiecznej obronnej budowli, a nabrał cech typowo barokowych. Koniec XVIII wieku to początek powolnego popadania warowni w ruinę. W 1789 roku zamek objęli Austriacy, a w roku 1800 wybuchł kolejny groźny pożar, który zniszczył nie tylko wyposażenie, ale także mury i dach budowli. Podczas powstania styczniowego w 1863
roku w ruinach znalazł schronienie oddział dowodzony przez generała Mariana Langiewicza. W drugiej połowie XIX wieku zamek przeszedł w ręce prywatne.

Jego właścicielami byli m.in. hrabia Józef Hadziewicz, Wincenty Kędzierski oraz hrabiowie Donnersmark. W latach 60. XX wieku przeprowadzono prace zabezpieczające i konserwatorskie budowli, a u podnóża wzgórza zamkowego zaczęto budować skansen. Obecnie zamek jest dobrze przystosowany do zwiedzania. Można wejść na poszczególne kondygnacje, zobaczyć pozostałości po komnatach. Dla zwiedzających udostępniono też wieżę zamkową, z której rozpościera się piękny widok na okolicę. W zamku mieści się muzeum przedstawiające jego losy. Atrakcją dla turystów jest też Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie, utworzony w 1968 roku u podnóża Góry Zamkowej, z typowymi dla budownictwa drewnianego zachodniej Małopolski zabudowaniami wiejskimi z XVIII i XIX wieku. Jednym z najciekawszych obiektów znajdujących się w skansenie jest drewniany dworek przeniesiony z Drogini. Zamek i skansen stanowią oddział Muzeum w Chrzanowie. Na przełomie sierpnia i września w skansenie odbywa się międzynarodowy Festiwal Muzyki Kameralnej.

Zamek jest czynny przez cały rok: 8–18 (IV–IX) oraz 8–15 (X–III). Wstęp na zamek jest płatny. Bilet normalny – 4,40 zł, ulgowy – 2 zł. Obiekt można zwiedzać również z przewodnikiem – grupy minimum 10-osobowe – cena 10 zł (tylko dni robocze). Niewielki parking znajduje się tylko przy wejściu do skansenu.

Muzeum – Nadwiślański Park Etnograficzny w Wygiełzowie i Zamek Lipowiec

Wygiełzów ul. Podzamcze 1 32-551 Babice
(32) 622 87 49, 646 28 10. sekretariat@mnpe.pl www.mnpe.pl

Zamek Lipowiec (32) 613 40 62 *www.zamek-lipowiec.republika.pl *

Gmina Babice jest organizatorem corocznej imprezy pod nazwą Ogólnopolski Festiwal Ognia, która odbywa się w czerwcu na zamku w Lipowcu. Głównymi punktami festiwalu są samorządowy turniej rycerski oraz widowiskowa walka o zamek. W turnieju uczestniczą 10-osobowe drużyny, które reprezentują poszczególne miasta, miasteczka oraz wsie. Wieczorem rozpoczyna się Festiwal Ognia oraz uroczyste wręczenie nagród zwycięzcom poszczególnych bojowych zmagań. Imprezie towarzyszą liczne konkursy, gry i zabawy (np. strzelanie z łuku), które przyciągają wielu chętnych do uczestnictwa oraz rzesze widzów. Można również wysłuchać koncertów muzycznych. Liczne stoiska z dawnym rzemiosłem oraz wyrobami kuchennymi przyciągają wielu turystów.

Urząd Gminy Babice ul. Krakowska 56
32-551 Babice (32) 613 40 13 poczta@babice.pl
www.babice.pl I Chorągiew Czarnego Rycerza Kasztelanii Będzińskiej – Krzysztof Czarny Rycerz Kasztelan Będziński i Lipowiecki Zamek Lipowiec k. Babic (32) 673 33 63
0 601 466 404 czarnyrycerz@poczta.onet.pl www.bractwo-rycerskie.wizytówka.pl

Zamek w Lipowcu jest również miejscem spotkania rycerstwa. We wrześniu odbywa się tu Ogólnopolski Turniej Rycerzy XIII-wiecznych. W ciągu dwóch dni widzowie mogą zobaczyć różnego rodzaju pokazy. Turniej otwiera uroczysta prezentacja uczestników. Program imprezy uwzględnia indywidualne i grupowe walki rycerskie, konkurs łuczniczy oraz pokaz dawnego tańca i koncert muzyki dawnej. Dużą atrakcją jest pokaz zabaw plebejskich. Najbardziej widowiskową częścią turnieju jest jednak zdobywanie zamku.

Babice – trzy grodziska pochodzące z VII–XI wieku, leżące na wzgórzach Bukowica, Grodzisko i Srebnica. Chrzanów – zabytkowy lamus z końca XVI wieku, przebudowany pod koniec XIX wieku, zachował pewne cechy renesansu, obecnie siedziba Muzeum w Chrzanowie; kościół św. Mikołaja, zbudowany na przełomie XIII i XIV wieku; zespół kamienic na rynku, w większości XIX-wiecznych. Lipowiec – Rezerwat Krajobrazowy „Lipowiec”. Mętków – barokowy, trójnawowy kościół z XVIII wieku, wnętrze nakryte stropami podpartymi słupami o rzeźbionych kapitelach. Wygiełzów – Nadwiślański Park Etnograficzny; kościół z XVI wieku.

Seria: Miejsca niezwykłe Tytuł: Zamki, turnieje, rycerze Autor: Paweł Komorowski, Jarosław Kurkowski