Zamki gotyckie w Polsce. Gdzie są i jakie atrakcje oferują?

Choć zabytkowe twierdze lata świetności mają już dawno za sobą, to po rekonstrukcjach nadal cieszą się sporym zainteresowaniem. Przedstawiamy trzy zamki – w Malborku, w Kwidzynie i w Gniewie, które szczególnie warto odwiedzić.

Zobacz też: Polka w Dubaju. Jej praca to "prawdziwy odlot"

Przed wyruszeniem na zwiedzanie niesamowitych fortyfikacji należy przypomnieć kilka podstawowych informacji o ich głównym założycielu – zakonie krzyżackim, zwanym oficjalnie Zakonem Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie.

Ten chrześcijański zakon rycerski został sprowadzony na Mazowsze w XIII w. przez księcia Konrada I Mazowieckiego. Miał on pomóc w rozprawieniu się z pogańskimi, pruskimi plemionami zagrażającymi Piastom i niezamierzającymi poddać się chrystianizacji.

Wypędzeni z Węgier Krzyżacy chętnie przyjęli zaproszenie. Po pojawieniu się na polskich ziemiach otrzymali w dzierżawę ziemię chełmińską. Ich prawdziwą misją nie była jednak pomoc Polakom, lecz utworzenie własnego państwa, toteż tylko dzierżawiona ziemia nie mogła zaspokoić ich apetytu.

Z czasem wystawili więc prawdopodobnie fałszywy dokument tzw. przywilej kruszwicki (wśród części polskich i niemieckich historyków nadal trwa spór dotyczący autentyczności dokumentu stanowiącego jedną z największych zagadek historycznych; oryginał nie przetrwał do naszych czasów), zgodnie z którym polski książę zgadzał się na przekazanie im na wyłączność ziemi chełmińskiej i wszystkich zdobytych przez nich w przyszłości ziem pruskich. Krzyżacy szybko też zyskali przychylność papieża Grzegorza IX i cesarza Fryderyka II, którzy potwierdzili ich prawa.

Jak pamiętamy z lekcji historii, stosunki polsko-krzyżackie były przez kolejne wieki bardzo napięte, a liczne wojny doprowadziły do spustoszenia naszego kraju przez pierwotnych, rzekomych wybawców. Teraz "zawdzięczamy" im jedno – pozostałe po nich zamki i malownicze ruiny. Poznajmy zatem niektóre z nich.

Zestawienie zaczynamy oczywiście od zamku krzyżackiego w Malborku będącego największym, ceglanym zamkiem na świecie. W 1997 r. został on wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W dawnej siedzibie wielkiego mistrza zakonu krzyżackiego mieści się obecnie Muzeum Zamkowe.

Choć bilety nie należą do najtańszych (normalny bilet wstępu na trasę historyczną zapewniającą możliwość zobaczenia zarówno wnętrz, jak i zewnętrznych terenów, kosztuje 60 zł, natomiast ulgowy 40 zł), to warto się na nie skusić, bowiem na długo zapamiętamy 3,5–godzinną wizytę w potężnej twierdzy, w towarzystwie przewodnika opowiadającego wiele ciekawostek.

Możemy tu zobaczyć m.in. Zamek Wysoki z celą więzienną, kościołem zamkowym pw. NMP, refektarzem konwentu (jadalnią), dormitoriami (sypialniami), wystawą witrażu w sali narożnej, Zamek Średni z wielkim refektarzem, kuchnią i izbą kuchmistrza, infirmerią (salą chorych), wystawą broni i uzbrojenia oraz bursztynu, a także Pałac Wielkich Mistrzów z ich kancelarią i prywatną kaplicą, salą królewiecką i letnim refektarzem.

Podczas zwiedzania nie zabraknie też zarówno zabawnych, jak i przerażających anegdotek. Poznamy m.in. historię budowania nietypowego gdaniska (wieży z wychodkiem, pełniącej także rolę wieży ostatniej obrony, gdzie przechowywano zapasową żywność i broń), do której drogę wskazywał rzeźbiony diabełek, a także legendy o sprytnych kuchcikach wykradających monety ze skarbca oraz kuli armatniej pozostałej w zamkowej ścianie.

Pod koniec wizyty znajdzie się okazja do wysłuchania opowieści również o współczesnych losach zakonu, który nie jest już zakonem rycerskim, lecz kleryckim, niewyznającym kontrowersyjnych zasad swoich średniowiecznych poprzedników. Jego aktualna siedziba to Wiedeń, a wśród członków tego zgromadzenia można znaleźć również kilku Polaków. Co ciekawe, obecny opat zakonu krzyżackiego i wielki mistrz Frank Bayard, pochodzący z Niemiec, jest 66. wielkim mistrzem w historii.  

Czytaj także: Najdłuższa piesza trasa na świecie. Nikt jej jeszcze nie przebył

Choć kwidzyński zamek nie był oficjalnie zamkiem krzyżackim (był na nim wzorowany i  należał do kapituły pomezańskiej), to i tak zasługuje na odwiedziny, chociażby z powodu nietypowego połączenia zamku i konkatedry św. Jana Ewangelisty, w której przechowywane są tajemnicze sarkofagi ze szczątkami przypuszczalnie trzech "wyklętych" wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego (Werner von Orseln, Ludolf König von Wattzau, Heinrich von Plauen). Każdy z nich miał coś na sumieniu względem zakonu, więc prawdopodobnie mogli oni zostać pochowani poza stolicą.

W samym zamku możemy z kolei zobaczyć m.in. wystawy: sztuki i rzemiosła artystycznego, etnograficzne oraz przyrodnicze. Szczególne wrażenie wywołuje natomiast największa w Europie latryna, do której prowadzi korytarz wsparty na pięciu arkadach. Turyści często śmieją się, że dawni mieszkańcy, załatwiający tu potrzeby fizjologiczne, mieli piękne widoki na okolicę.

Kompleks zamkowo-katedralny to z pewnością warta odwiedzenia, największa atrakcja w mieście. Normalny bilet wstępu do zamku w Kwidzynie kosztuje 14 zł, a ulgowy 10 zł (z audioprzewodnikiem są o 6 zł droższe). Osobne wejściówki obowiązują do konkatedry z kaplicą bł. Doroty i kryptą wielkich mistrzów zakonu krzyżackiego. Koszt biletu normalnego wraz z oprowadzaniem przewodnika wynosi 14 zł, a ulgowego 10 zł.

Zamek w Gniewie został zbudowany przez zakon krzyżacki już w XIII w., a XIV-XV w. był rozbudowywany. W końcu stał się jedną z najpotężniejszych twierdz Krzyżaków, w której mieszkał m.in. komtur gniewski. W kolejnych wiekach zamek pełnił rozmaite funkcje, np. siedziby polskich starostów, spichlerza oraz więzienia.

Obecnie, po kolejnej rekonstrukcji, próbuje on łączyć w sobie tradycję i nowoczesność. Został bowiem udostępniony do zwiedzania turystom (koszt biletu wstępu to 15-20 zł), którzy mogą tu zobaczyć m.in. sale zamkowe, izbę tortur, zbrojownię, kaplicę zamkową oraz krużganki obronne.

Ponadto mają też możliwość skorzystania z pokoju hotelowego, basenu, spa, kręgielni i restauracji. Malownicze położenie zamku nad Wisłą stanowi dodatkową atrakcję. Szczególnie warto przyjechać tu podczas cyklicznie organizowanych turniejów rycerskich.

W naszym kraju znajdziemy oczywiście znacznie więcej gotyckich budowli obronnych będących "pamiątkami" po zakonie krzyżackim i nie tylko. Kolejne warte zobaczenia twierdze znajdują się w Bytowie, Sztumie, Nidzicy i w wielu innych miejscowościach. Jest w czym wybierać.