Brzesko. Okocim. Ciekawy obiekt w Małopolsce

W niewielkim małopolskim mieście Brzesku znajduje się jeden z najbardziej interesujących obiektów architektury przemysłowej w regionie – zespół urbanistyczno-architektoniczny browaru w Okocimiu, budowany od 1845 roku i rozbudowywany aż do lat 30. XX wieku.

Zanim jednak przejdziemy do browaru, zatrzymajmy się na chwilę w samym mieście. Obiektem najciekawszym, godnym zobaczenia, jest z pewnością kościół parafialny Trójcy Świętej, fundacji Jana I Ewangelisty Goetz-Okocimskiego, założyciela browaru. Wzniesiony został jako budowla neogotycka. Wewnątrz znajduje się kaplica Goetzów, zdobiona secesyjną polichromią, z grobami Jana I Ewangelisty Goetz-Okocimskiego, Jana II Albina barona Goetz-Okocimskiego, Antoniego Jana barona Goetz-Okocimskiego, Albiny z Żiszków Goetz-Okocimskiej i Jana III Reginalda barona Goetz-Okocimskiego. Z fundacji Goetzów pochodzą też okoliczne budynki plebanii oraz szkoły. Na cmentarzu parafialnym znajduje się kilkadziesiąt zabytkowych nagrobków piwowarów i pracowników zakładu. W pobliżu browaru, tuż pod lasem, od strony zachodniej wznosi się drewniany budynek w stylu zakopiańskim, postawiony w 1902 roku z fundacji Jana II Albina Goetz-Okocimskiego. Dawniej mieścił się tu teatr letni, obecnie to restauracja „Zajazd Okocim”.

Przy drodze wiodącej z Okocimia do browaru warto się zatrzymać przy zabytkowym dworku, z wolna popadającym w ruinę. To dawna rezydencja rodowa Goetzów. Choć ona sama niszczeje, to, jak widać, właściciele dbali o miejscowość, w której robili interesy. Jak się opijem, to się Okocim – brzmiało nader chętnie kiedyś wygłaszane powiedzenie o jednym z najpopularniejszych piw południowej Polski. Jego historia sięga 1845 roku, kiedy przybyły ze Szwabii Jan Ewangelista Goetz (1815–1893), piwowar z dziada pradziada, założył tutaj pierwszy zakład. Z czasem Goetz stał się potężnym przemysłowcem i właścicielem ziemskim, a także znanym w okolicy działaczem charytatywnym – założył kasę chorych, wybudował szpital, szkołę ludową oraz kościół św. Trójcy, rodzinne mauzoleum. Chociaż pochodził z rodziny niemieckiej, nauczył się mówić po polsku i w duchu polskości wychowywał swoje dzieci, a cesarz Franciszek Józef II nadał mu szlachectwo. Zakład Goetza, początkowo niewielki, z czasem stał się jednym z największych browarów Austro-Węgier. Dzieło ojca kontynuowali syn i wnuk: Jan Albin (1864–1931) oraz Antoni Jan baron Goetz-Okocimski (1895–1962), ostatni właściciel browaru, zmarły na emigracji w Nairobi. W latach 70. XIX wieku zakład zaczął się szybko rozwijać. Z wielu zachowanych obiektów browarnianych najstarszy jest XIX-wieczny budynek administracyjny zwany „starym pałacem”, w którym mieściły się browar, a także rezydencja Goetzów. Reprezentacyjne wnętrza mieszczą obecnie biura, urządzono tu także Izbę Tradycji Browaru. Znalazły tu miejsce pamiątki związane z zakładem i rodziną Goetzów: stare dokumenty, fotografie, albumy, wydawnictwa, butelki, kolekcja widoków i panoram browaru. Pod budynkiem ciągnęły się piwnice fermentacyjne: „Kisztoki”, „Pod Żydem”, „Pod Pocztą”, „Pod Beneszem”, „Przechodnia”, „Kamienna”, „Bocheniec”, „Marcowa”, „Ogrodowa”, „Słotwina”.

W zespole zachowała się także tzw. stara słodownia, nieopodal której znajduje się spichlerz na jęczmień i słód, wybudowany w 1884 roku. W pobliżu budynku administracyjnego, od strony północnej, ciągnie się duży kompleks warzelni. Stara warzelnia ogrzewana była bezpośrednio ogniem rozpalonym pod kotłami. Nowa, w stylu modernistycznym, została wybudowana w latach 1904–1905 i wyposażona w maszynę parową. W warzelni zachowały się stare kotły warzelne i zacierowe. Dużym zespołem architektonicznym browaru jest kompleks nowej słodowni, wybudowany w latach 1902–1904. Z innych budowli na uwagę zasługują: magazyn chmielu z 1902 roku, drożdżownia z 1920 roku, butelkownia z przełomu XIX i XX wieku, piwnice leżakowe sprzed 1914 roku i neogotycka baszta ze studnią z 2. połowy XIX wieku. Cennym zabytkiem techniki jest również spiętrzająca lustro wody betonowa grodza na rzece Uszwicy, zwana jazem, zbudowana w latach 1911–1913. Wokół browaru od strony wschodniej, południowej i zachodniej rozlokowane są murowane i drewniane
zespoły budynków i willi przeznaczonych dla pracowników zakładu oraz służby, w większości powstałe w 2. połowie XIX wieku. Obok wejścia do browaru stoi ufundowane w 1937 roku przez jego pracowników popiersie Jana II Albina Goetz-Okocimskiego, autorstwa znakomitego rzeźbiarza Antoniego Madeyskiego.

Wycieczkę po zakładzie należy uzgodnić wcześniej z kierownictwem browaru. W czasach PRL „Okocim” był oprócz „Żywca” jedynym ogólnopolskim piwem, jednak wskutek niezbyt trafionych poczynań inwestorów stracił przewagę w połowie lat 90. Dopiero gdy związał się z duńskim „Carlsbergiem”, niejako ponownie wystartował na rynku. Jesienią 2001 roku media doniosły o powstaniu nowej, silnej grupy piwowarskiej. W wyniku połączenia Browaru Okocim S.A., Browarów Dolnośląskich Piast S.A., Bosmana Browaru Szczecin S.A. oraz Kasztelana Browaru Sierpc S.A. powstała nowa grupa Carlsberg Polska.

Carlsberg Polska ul. Iłżecka 24
02-135 Warszawa
(0-22) 543 14 00,
543 15 00

Specjalne – tak się określa często piwa z obcym wtrętem smakowym. Zaliczymy tu np. dawne piwo wierzbowe, polecane na nerki, a obecnie – imbirowe, miodowe albo o smaku (bądź aromacie) rozmaitych owoców, a nawet coli czy tequili.

Okocim Najsłynniejsza i o najbogatszej tradycji spośród wymienionych firm jest rzecz jasna spółka Browar Okocim S.A. To nie tylko największy browar należący do Carlsberg Polska, ale także trzeci pod względem wielkości zakład produkcyjny grupy Carlsberg w Europie. Ugruntowana pozycja firmy widoczna jest także w działalności sponsoringowej: browar organizował cykl imprez: Tatrzańskie Wici, Wielką Majówkę Tatrzańską, Dni Tarnowa. Okocimska marka „Harnaś” była sponsorem dwóch ważnych wydarzeń: Lata z Radiem i Letniego Pucharu Świata w Skokach Narciarskich w Zakopanem.

Najnowsze inwestycje Okocimia to piwne spa i hotel, w które ma się zmienić pałac Goetzów. W podziemiach XIX-wiecznej rezydencji barona Jana Ewangelisty Goetza po raz pierwszy w Polsce będzie się można w piwie... wykąpać! Piwne spa będzie nowoczesnym centrum odnowy biologicznej. Pionierami są Zbigniew i Wiesława Urbanowie, właściciele firmy Uzdrowisko Kopalnia Soli Bochnia, którzy kupili od spadkobierców Goetzów zrujnowany pałac założyciela browaru Okocim. W piwe można się już kąpać od dawna w Czechach i Niemczech, na Ukrainie promowane są kąpiele winne. Za 2–3 lata piwne spa ma ruszyć i w Polsce. W Okocimu produkowanych jest kilka gatunków piw pod własną marką i nie tylko. Tu powstaje „Okocim Mocne”, „Okocim Palone” oraz „Zagłoba” (ostatnio to legendarne piwo zniknęło z rynku), a także „Karmi” (dla pań cała paleta piw smakowych o śladowej ilości alkoholu), „Carlsberg”, „Harnaś”, „Piast” i in. Co ciekawe, nie wiadomo, gdzie warzy się ostatni hit: „Okocim Pszeniczne”, najprawdopodobniej jednak poza granicami
Polski. Najbardziej niezwykłe spośród okocimskich piw wydaje się „Okocim Palone”, choć ostatnie partie tego ciemnego piwa, mocno słodowego, a jednocześnie silnie goryczkowatego, zbierają złe recenzje. Piwa tutejszego browaru dostępne są w całym kraju, a trunek ten wart jest szczególnej uwagi każdego miłośnika piwa. Marka „Frater”, odkąd w 2003 roku pojawiła się na rynku, doczekała się już kilku wersji. Ostatnio warzone są dwa rodzaje tego piwa: „Frater Pszeniczny” – jasne pszeniczne (ekstr.: 12,5% wag., alk. 5,5% obj.) oraz „Frater Podwójny” – jasne (ekstr.: 16,3% wag., alk. 7,6% obj.). Oba piwa smakują wyśmienicie, należą do rzadko spotykanych piw górnej fermentacji, dodatkowo refermentowanych. „Frater Pszeniczny” uzyskał drugie miejsce na XV Jesiennych Spotkaniach Browarników w Szczyrku w 2007 roku. Obie marki można obecnie kupić w niektórych supermarketach na terenie całego kraju.

ul. Browarna 14
32-800 Brzesko
(0-14) 662 50 00
(0-14) 662 52 88 www.okocim.pl www.carlsbergpolska.pl

Bochnia – stare miasto górnicze o interesującej zabudowie; XV-wieczny kościół parafialny z polichromią J. Matejki we wnętrzu oraz kopalnia soli – siostrzana Wieliczki. Czchów – miasteczko malowniczo położone na wzgórzu dominującym nad pobliskim zalewem (Jezioro Czchowskie). Ruiny zamku królewskiego z XIV wieku i stylowy rynek otoczony typowymi dla okolicy drewnianymi domkami z podcieniami. Gotycki kościół parafialny z cennym wyposażeniem. Dębno – zamek rycerski z XV wieku kasztelana krakowskiego Jakuba Dębińskiego herbu Odrowąż z ciekawą ekspozycją Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Lipnica Murowana – miasteczko o drewnianej zabudowie z kilkoma zabytkowymi kościołami (m.in. drewnianym – św. Leonarda; obowiązkowo należy zobaczyć belkę, na której stoi obecnie średniowieczny ołtarz, a która niegdyś była pogańskim idolem). Kolumna poświęcona najwybitniejszemu synowi wioski – świętemu Szymonowi z Lipnicy (bernardynowi z XV wieku). To tu odbywa się słynny konkurs na najwyższą palmę wielkanocną. Nowy
Wiśnicz – wspaniała rezydencja magnacka Lubomirskich, dobrze zachowany zamek z charakterystycznymi hełmami wież narożnych, klasztor karmelitów bosych (obecnie więzienie), kościół Wniebowzięcia NMP, ratusz oraz dwór Koryznówka, w którym mieści się muzeum poświęcone życiu i twórczości Jana Matejki. Szczepanów – miejsce narodzin biskupa i męczennika św. Stanisława. Zachowały się kaplica i studnia na symbolicznym miejscu obmycia nowo narodzonego przyszłego patrona Polski oraz dwa kościoły (połączone ze sobą świątynie: neogotycki kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika oraz XV-wieczny kościół św. Marii Magdaleny z herbem Jana Długosza).

Seria: Miejsca niezwykłe Tytuł: Browary w Polsce Autor: Aleksander Strojny