Dla jednych Siedmiogród, dla innych Transylwania. Najbardziej atrakcyjna kraina Rumunii

Również dla tych, którzy wędrówki górskie przedkładają nad zwiedzanie zabytkowych miast, w Siedmiogrodzie znajdą się dogodne bazy do wyruszenia w Karpaty Południowe. Od innych regionów Rumunii Siedmiogród zdecydowanie różni historyczny fakt ponad 1000-letniej przynależności do Królestwa Węgierskiego. Transylwania to kraina pięknych saskich miast o imponującej tradycji historycznej i zachowanej strukturze zabytkowej, saskich, węgierskich i szeklerskich ufortyfikowanych grodów kościelnych, zamków szlacheckich i chłopskich oraz wyniosłych Karpat.

ALBA IULIA, GYULAFEHÉRVÁR (węg.), WEISSENBURG LUB KARLSBURG (niem.), BIAŁOGRÓD JULIJSKI (staropol.)

Alba Iulia jest miastem dość specyficznym. Nie znajdziemy tu ani efektownej starówki, ani harmonijnej urbanistyki, tak charakterystycznych dla innych miast regionu. Z drugiej jednak strony, jako dawna stolica Siedmiogrodu, szczyci się niezwykle cennymi zabytkami, ważnymi dla dziedzictwa kulturowego wielu narodów – Rumunów, Węgrów, a także Polaków.

Historia

Wielka historia Alba Iulia zaczyna się wraz z podbojem starożytnej Dacji przez imperium rzymskie. Osada Apulum została założona bezpośrednio po pokonaniu króla Daków Decebala, a więc za panowania cesarza Trajana. Po reorganizacji administracyjnej prowincji, dokonanej za panowania cesarza Antoninusa Piusa, Apulum stało się stolicą całej prowincji.

Zintensyfikowaniu kontaktów handlowych służyła ukończona w 108 r. nowa bita droga, łącząca Apulum z innymi miastami prowincji, w szczególności z bogatym ośrodkiem rzymskiej Dacji – Colonia Ulpia Traiana Sarmigetusa Regia (dzisiejsza Sarmizegetusa). Dzięki rozbudowie cesarskich dróg Apulum stało się głównym węzłem komunikacyjnym prowincji. Wraz z opuszczeniem Dacji przez Rzymian nadeszły mroczne wieki także dla dawnej stolicy, wielokrotnie plądrowanej przez wędrujące plemiona barbarzyńców. W VII stuleciu w najbliższej okolicy dawnego miasta, będącego wówczas jedną stertą gruzu, osiedliły się plemiona słowiańskie, które stworzyły jego nową nazwę: Belgrad, tzn. „biały gród”. Przetrwała ona do naszych czasów. W IX w. na dość krótki okres okolice Alba Iulia zamieszkiwane były przez plemiona bułgarskie, co potwierdzają wykopaliska archeologiczne.

Zajęcie Białogrodu przez Węgrów nastąpiło prawdopodobnie w końcu X w. Na czele oddziału zdobywców stał Gyula (gyula to tytuł najwyższego wodza Madziarów; nie wiadomo, jak doszło do tego, iż zamieniono go na imię – być może jest to zasługa kronikarzy, którzy określenie godności zaczęli zapisywać wielką literą). On to wzniósł pierwsze fortyfikacje na pozostałościach rzymskich budowli. Ważnym wydarzeniem w dziejach miasta było założenie w XI w. biskupstwa misyjnego.

Pierwszego biskupa wymieniają kroniki w 1075 r. jako episcopus Bellegradensis. Pomyślny rozwój miasta na początku XIV w. zakłócił w 1437 r. najazd turecki, podczas którego armia dowodzona przez sułtana Murada II zdobyła i zniszczyła miasto. Złoty wiek dla miasta nadszedł wraz z utworzeniem samodzielnego Księstwa Siedmiogrodu ze stolicą w Alba Iulia. To właśnie tu rezydował na stałe dwór książęcy i tu także odbywały się sejmy stanowe (diety). W 1559 r. w Alba Iulia zmarła Izabela Jagiellonka, córka króla Polski Zygmunta Starego, matka książąt siedmiogrodzkich z rodziny Zápolya. W 1567 r. na sejmie w Alba Iulia postanowiono, że w razie bezpotomnej śmierci syna Izabeli, księcia Jana Zygmunta Zápolyi, władzę w państwie przejmie Stefan Batory z Somlyó, przyszły król Polski.

Batory nie zapomniał swojej pierwszej stolicy i, będąc już królem Polski, przysłał do Alba Iulia jezuitę Jakuba Wujka, który przez pewien czas pełnił funkcję nauczyciela bratanka królewskiego, Zygmunta Batorego. Epizodem w dziejach miasta, dziś wielce tam eksponowanym, był w 1599 r. uroczysty wjazd hospodara wołoskiego Michała Walecznego, który na skutek pomyślnych, lecz bardzo kruchych układów politycznych na kilka miesięcy zjednoczył pod swym berłem trzy państwa protorumuńskie: Wołoszczyznę, Siedmiogród i Mołdawię. Postać Michała Walecznego (Mihai Viteazul) jest dla współczesnych Rumunów argumentem potwierdzającym prawa Rumunii do tych terenów.

Jedynym dziełem Michała Walecznego, które przetrwało jego upadek, było ustanowienie w 1600 r. biskupstwa prawosławnego z siedzibą w Alba Iulia. W istniejącej obok katedry drukarni powstały bardzo istotne dla kultury rumuńskiej dzieła, takie jak Nowy Testament Białogrodzki (1648).

Szczytowy okres w historii Alba Iulia w zakresie życia intelektualnego przypada na 1. poł. XVII w. W 1622 r. książę Transylwanii Gabriel Bethlen założył tu Akademię, składającą się z trzech fakultetów. Kres jej istnieniu przyniósł w 1658 r. najazd turecki, który doszczętnie zniszczył miasto, skutkiem czego Akademię przeniesiono do Aiud. W 1696 r. mistrz tej szkoły, Grzegorz Buitul, przełożył katolicki katechizm na język rumuński. Działania te były spowodowane polityką Kościoła rzymskokatolickiego, który dążył do zawarcia unii z rumuńskimi wyznawcami prawosławia. W tym celu w Alba Iulia zebrał się w 1698 r. Święty Synod, złożony z prawosławnych biskupów i popów, który zaakceptował unię z Rzymem. Odtąd Alba Iulia stała się siedzibą metropolity unickiego. Aby oddać pełny krajobraz religijny miasta, należy jeszcze wspomnieć, że co najmniej od 1591 r. istniał w Alba Iulia sąd Żydów sefardyjskich.

Pod koniec XVII w., wraz z przejściem Siedmiogrodu pod władzę Habsburgów, zniesiona została autonomia księstwa. Po powstaniu antyhabsburskim Franciszka II Rakoczego (1703–11) cesarz Austrii Karol VI postanowił zbudować w Alba Iulia potężną, nowoczesną twierdzę, która stałaby na straży austriackiego panowania w Siedmiogrodzie. Prowadzone 19 lat (1714–33) prace zakończyły się całkowitym opasaniem miasta nowoczesnymi systemami bastionów i kazamatów.

Wielki dzień w historii miasta nadszedł 1 XII 1918 r., kiedy Wielkie Zgromadzenie Narodowe Rumunów z Transylwanii, Banatu, Kriszany i Maramuresz, wraz ze 100-tysięcznym tłumem przybyłych Rumunów, jednomyślnie uchwaliło przyłączenie Transylwanii do Królestwa Rumunii. Cztery lata później (1922) w Alba Iulia dokonano uroczystej koronacji Ferdynanda I jako króla ostatecznie zjednoczonej Rumunii.

Blaj, Balázsfalva (węg.), Blasendorf (niem.)

Jest miastem ściśle związanym z rumuńską historią oraz wydarzeniami rewolucji z 1848 r., z których Rumuni są bardzo dumni. Tutaj, na Câmpia Libertăţii (miejsce ozdabia dziś pamiątkowy monument), 15 V 1848 r. odbył się pierwszy wiec żądający zwołania Zgromadzenia Narodowego Rumunów. Głównym postulatem było uznanie Rumunów w Transylwanii za naród polityczny – dotychczas bowiem nie mieli oni praw równych z trzema uprzywilejowanymi nacjami (węgierską, saską i szeklerską) – i proporcjonalnej reprezentacji w dietach (sejmie). Także, jako wyznawcy prawosławia, nie mogli sami o sobie stanowić (pominięto ich w traktacie z Turdy, gwarantującym siedmiogrodzką tolerancję) i podlegali metropolii serbskiej. Blaj jest do dziś centrum rumuńskiego Kościoła greckokatolickiego i siedzibą arcybiskupa.

Warto poświęcić chwilę na zwiedzenie katedry Trójcy Świętej – największej świątyni greckokatolickiej w kraju. Wzniesiono ją w latach 1741–49 wg projektu architekta wiedeńskiego, Franciszka Antoniego Martinellego. Wewnątrz wzbudza podziw wspaniały ikonostas o bogatej snycerce, autorstwa mistrza Aldea z Târgu Mureş. Umieszczone w nim ikony są dziełem malarza serbskiego pochodzenia, Stefana Teneckiego (jego freski zdobią przede wszystkim piękne monastery Fruškiej Gory koło Nowego Sadu).

Greckokatolicki kler i prowadzona przez niego Unicka Szkoła Wyższa (jej budynek znajduje się po prawej stronie katedry) mają szczególne zasługi dla emancypacji narodowej. Tu źródła swoje bierze Szkoła Siedmiogrodzka (Şcoala Ardeleană), oświeceniowy ruch intelektualny próbujący za pomocą argumentów historycznych i językowych udowodnić jedność etniczną Rumunów z Transylwanii, Wołoszczyzny i Mołdawii, ich wspólne dackie korzenie oraz łacińskie pochodzenie języka rumuńskiego.

Braszów, BraŞov, Brassó (węg.), Kronstadt (niem.), Corona (łac.)

Cudownie położony Braszów jest prawdziwym miastem-symbolem. W literaturze niemieckiej określany mianem „Miasta na Wschodzie”, funkcjonuje niemal jako archetyp, średniowieczny hortus conclusus – gdzie poza murami zamkniętego ogrodu rozciąga się świat dziki, niebezpieczny i wrogi. Istotnie, miasto to, będące materializacją zachodniej idei ładu i prawa, jest tu ostatnim bastionem łacińskiej Europy. Węgrzy odczuwają Brassó podobnie – jako miejsce, przez które do ich świata wdziera się bałkańskie morze. Symbolem tego przejścia jest Brama Schei, która oddziela racjonalny porządek miejskich kwartałów od plątaniny uliczek wijących się pomiędzy wzgórzami starego rumuńskiego przedmieścia. Włoski podróżnik Giovannandrea Gromo w relacji z wyprawy do Transylwanii z lat 1566–67 wspomina Braszów jako jedno z najważniejszych kupieckich miast tej części Europy, którego rozliczne składy handlowe były regularnym miejscem spotkań Turków, Arabów, Ormian, Greków, Rumunów, Włochów i Polaków.

Historia

Po raz pierwszy wzmiankowane w 1235 r. jako Corona, w 1288 r. odnotowane zostało jako Brassó, a w 1294 r. pojawia się także jako Braşov. Dzisiejsze miasto powstało z połączenia kilku osiedli, pomiędzy którymi się rozwinęło, stanowiących obecnie jego przedmieścia. Najstarszą częścią, prawdopodobnie zasiedloną jeszcze przed XII w., jest Schei.

Drugą jest dzisiejszy Bartolomeu (Bartholomä, zwany wcześniej wzgórzem Sprenghi), związany z saskim osadnictwem i działalnością zakonu krzyżackiego na początku XIII w. Pierwsi tutejsi osadnicy byli rolnikami, jednak niebezpieczeństwa – głównie ze strony Tatarów, o czym przekonano się w 1241 r. – zmusiły ich do przeniesienia się głębiej w góry, pod osłonę Tâmpy, która dziś znajduje się w centrum miasta i jest jego symbolem. Obwarowywane miasto rozwijało się wokół istniejącego wówczas drewnianego kościółka Najświętszej Marii Panny, stojącego mniej więcej w miejscu dzisiejszego Czarnego Kościoła. Było to trzecie stadium osadnictwa, które stało się też ogniwem łączącym Schei i Bartolomeu – od tego momentu możemy mówić o Braszowie jako o średniowiecznym mieście.

Od poł. XV w. mieszkańcy nie szczędzili trudu w udoskonalaniu obwarowań, w efekcie czego z końcem XVI w. Braszów stał się najlepiej ufortyfikowanym miastem Transylwanii. W obrębie murów, podobnie jak w innych saskich miastach, mogli osiedlać się tylko Sasi. Rumuni mieszkali poza nimi, w odrębnej dzielnicy – Schei. Miasto jednak rozrastało się szybko i wkrótce musiało wyjść poza mury, wchłaniając okalające je osady. Gwałtowna rozbudowa nastąpiła w XIX w. Wtedy też rozebrano bramy miejskie i zmodernizowano układ Braszowa. Szczęśliwie topografia przesądziła o kierunku tych zmian – ukierunkowana z konieczności na północ, w stronę pól, rozbudowa pozostawiła średniowieczne Stare Miasto nienaruszone.

Bystrzyca, BistriŢa (rum.), Beszterce (węg.), Bistritz (niem.)

To dziś przeszło 80-tysięczne miasto – centrum okręgu administracyjnego Bistriţa-Năsăud – jest najbardziej na północ położoną miejscowością z grupy miast związanych z kolonizacją niemiecką. Bystrzyca różni się jednak od pozostałych. Przede wszystkim jest od niej znacznie oddalona. Północny Siedmiogród był także zawsze bardziej rumuński i węgierski (w przeciwieństwie do Saksonii Siedmiogrodzkiej). Dziś miasto nie leży na utartych trasach wycieczkowych. Turyści zaglądają tu jedynie sporadycznie, Bystrzyca jednak może dość sporo zaoferować odwiedzającym. Ma ciekawą starówkę, a współczesne miasto pozbawione jest wciskających się wszędzie blokowisk. Na każdym kroku czuć tutaj bliskość górskiej przyrody.

Zespół średniowiecznych kamienic otaczających rynek starego miasta jest jednym z najlepiej zachowanych tego typu zabytków w Rumunii. Na uwagę zasługuje ciąg kamienic podcieniowych, zajmujący całą pierzeję rynku, wśród których wyróżniają się: zbudowany w 1480 r. Dom Petermana oraz dom parafialny z ciekawym zespołem heraldycznym. Na przeciwległej pierzei stoi narożny budynek ratusza miejskiego, wzniesiony w stylu gotyckim na przełomie XV i XVI w.

Dość dużych rozmiarów kościół farny położony na rynku starego miasta został zbudowany w stylu gotyckim w XIV w. Dalsze prace nad jego rozbudową trwały przez XV w. W 1559 r. kościół częściowo rozebrano, aby dokonać jego przebudowy w stylu renesansowym. Budowniczym nowego kościoła był Petrus Italus z Lugano, który w stosunkowo krótkim czasie wzniósł świątynię ponownie (1563). Kościół cechuje się budową halową: posiada trzy nawy tej samej wielkości. Z elementów późnogotyckich, pozostałych po przebudowie, wyróżnia się sklepienie sieciowo-żebrowe nawy. Inny zaś charakter zyskała fasada kościoła, zwieńczona ozdobnym, choć dość prostym w formie szczytem. Wieża stojąca obok świątyni osiąga wysokość 75 m i należy do najwyższych tego typu budowli na terenie Rumunii. W 1897 r. kościół poddano pracom restauratorskim.

Pozostałości miejskich fortyfikacji nie są niestety zbyt imponujące. Z 18 wież okalających niegdyś miasto w dobrym stanie zachowała się jedynie Turnul Dogarilor, zbudowana w wieku XV. Z pozostałych zabytków miasta na szczególną uwagę zasługują kościół rzymskokatolicki datowany na XVII w. oraz XIX-wieczna synagoga.

Dej, DÉs (węg.),Desch lub Burglos (niem.)

Miasto, ulokowane w miejscu połączenia Samoszu Małego i Wielkiego, otaczają wzgórza porosłe sadami. Z przeszłości pozostały miastu dwa interesujące zabytki: węgierski kościół reformowany ze strzelistą wieżą (71 m), wzniesiony w stylu gotyckim (1453–1536) i stojący w zachodniej części rynku (P-ţa Bobâlna) oraz kościół i dawny klasztor franciszkański we wschodniej części rynku. Franciszkanie pojawili się w mieście już w średniowieczu, lecz obecny kościół jest barokowy (architekt Konrad Hammer) i pochodzi z XVIII w. Muzeum Miejskie (Muzeul Municipal Dej) znajduje się przy P-ţa Bobâlna 16. Nocleg oferuje hotel Someş, Str. Mărăşeşti 1, tel.: +40 264 213330 (dwójka 25 EUR). Dej jest węzłem drogowym i kolejowym. Główne linie kolejowe prowadzą: na południe (Kluż), na północny zachód do Baia Mare (4 dziennie) i Zalău (7 dziennie) – w obu przypadkach pociągi przejeżdżają przez Jibou, Trasa 1B – oraz na wschód do Beclean pe Someş (17 dziennie). Dej ma kolejowe połączenia z takimi miastami, jak: Sygiet (Sighetu
Marmaţiei), Satu Mare, Jassy (Iaşi), Braszów, Bukareszt czy Timişoara. Uwaga! Główną stacją miasta jest Dej Călători. Na stacji oznaczonej: Dej zatrzymują się tylko pociągi osobowe. Turyści nie powinni z niej korzystać, ponieważ z uwagi na przemierzaną trasę nie jest to dla nich dogodne.

FĂgĂraş, Fogaras (węg.), Fogarasch (niem.)

Najciekawszym zabytkiem tego dość sporego miasta jest zamek wzniesiony w XVI w. Obecny kształt nadała twierdzy przebudowa z lat 1534–41. W 1541 r. zamek został zdobyty i zniszczony przez Turków. Książę Gabriel Bethlen przebudował go w 1623 r. na palazzo in fortezza. Potężna twierdza bastionowa powtarza w zarysie rzut samego zamku, tworząc monumentalne połączenie rezydencji z fortecą (otwarte wt.–pt. 9.00–18.00, sb.–nd. 9.00–17.00). W 1657 r. powstała w miasteczku szkoła rumuńska. Hospodar Constantin Brâncoveanu ufundował tutaj cerkiew prawosławną (pw. św. Mikołaja, 1697–98). Pierwszy, jeszcze drewniany kościół ewangelicki wzniesiono w 1723 r., kiedy zaś ów spłonął, postawiono tu kościół murowany.

Gheorgheni, Gyergyósentmiklós (węg.), ¬Niklasmarkt (niem.)

Niewielkie miasteczko, zamieszkane prawie w 90% przez Węgrów, znane jest z niezwykłej otwartości jego mieszkańców oraz niespotykanie długich i śnieżnych zim. Obróbka drewna i jego sprzedaż zawsze były podstawowym zajęciem tubylców; szczególnie dobrze prosperowali tu kupcy pochodzenia ormiańskiego. Chociaż tutejsze zabytki nie należą do klasy zerowej, zachowały klimat targowego miasteczka położonego na wschodnich krańcach regionu. Można znaleźć wiele ulic z tradycyjną zabudową o bardzo stromych (ze względu na śnieg) dachach. Tolerancja jest w Gheorgheni cechą naturalną: mieszkańcy, różniący się narodowością i wyznaniem, od wieków żyli tu w spokoju, tak jak sąsiadujące ze sobą świątynie miasta. Podczas świątecznych procesji Pismo Święte czytane było przy ulicznych ołtarzach po łacinie, ormiańsku, węgiersku i rumuńsku.

Kościół ormiański, gromadzący niegdyś ogromną wspólnotę, z czasem prawie całkowicie zasymilowaną, stoi przy drodze prowadzącej do Czerwonego Jeziora i wąwozu Bicaz (B-dul Lacu Roşu). Należy do najładniejszych świątyń regionu. Jest budowlą barokową, jednonawową, z jedną kaplicą po stronie północnej, ufortyfikowaną murem z charakterystycznymi okrągłymi basztami prochowymi, stożkowato zadaszonymi. O klucze do kościoła należy prosić na plebanii, po drugiej stronie B-dul Lacu Roşu.

Kościół reformowany (kalwiński) znajduje się przy rynku (P-ţa Liberţătii). Barokowy kościół katolicki usytuowany jest na wschodniej osi wychodzącej z trójkątnego rynku (Str. Márton Áron). Istnieje tu także cerkiew prawosławna w stylu neobizantyjskim (B-dul Lacu Roşu) i synagoga (Str. N. Bălcescu).

Muzeum Tarisznyás Márton (Str. Rakoczi 1) prezentuje ciekawą kolekcję, głównie etnograficzną (także sekcja plenerowa), gromadzoną tutaj od połowy stulecia. Muzeum mieści się w okazałym barokowym domu Kövér. Jego budowę rozpoczął w 1770 r. ormiański kupiec Vertán István, lecz – jak informuje ozdobny kogut na dachu – ukończył ją w 1787 r. inny Ormianin – Kövér Kajetán (1787). Muzeum czynne 9.00–17.00 (bilet 3 RON dorośli, 1,5 RON ulgowy).

HUEDIN, BÁNFFYHUNYAD (węg.)

To niewielkie miasteczko, w którym nie sposób przeoczyć cygańskich pałaców, nowo wybudowanych po obu stronach drogi. W samej miejscowości bardzo interesujący jest kościół reformowany (jeden z najstarszych), znajdujący się po zachodniej stronie rynku. Kościół katolicki stał tu już ok. 1200 r. Charakterystyczną wieżę wzniesiono na początku XV w. W 1600 r. Turcy spalili świątynię wraz z chroniącymi się wewnątrz mieszkańcami. Odbudowano ją w XVII stuleciu. Wewnątrz szczególnie piękny jest malowany strop kasetonowy (1780) – dzieło najzdolniejszego działającego na tym terenie malarza, Lőrinca Umlinga. Miasto ma stację kolejową (Oradea – Kluż), na której zatrzymują się wszystkie pociągi (14 dziennie). Kursują tu także autobusy z Oradei i Klużu.

Hunedoara, Vajdahunyad (węg.), Eisenmarkt (niem.)

To nieco zapomniane przez turystów miasteczko może się poszczycić najpiękniejszym średniowiecznym zamkiem Transylwanii. Początki warowni sięgają czasów Zygmunta Luksemburskiego, jednak to za rządów wojewody Jana Hunyadyego zamek rozrósł się w potężny kompleks obronny. W XV w. wzniesiono przy nim wieżę nazywaną Ne Boisa (nie bój się), wysuniętą poza wrzecionowaty obwód obronny i połączoną z nim arkadowym krużgankiem. W 1452 r. dobudowano też gotycki pałac z kaplicą oraz wielką Salą Rycerską (dwunawowa hala ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym i bogatą dekoracją kamieniarską). Całość założenia jest niezwykle malownicza, pomimo ogromnych zakładów metalurgicznych powstałych w XX w. u jego stóp (zamek można zwiedzać codziennie pn. 9.00–13.00,wt.–nd. 10.00–18.00, bilet 0,55 EUR). Ze stacji kolejowej należy skierować się w prawo ulicą, która po 20–25 min spaceru doprowadza do skrzyżowania z inną, szerszą, z zielonym skwerem pośrodku. Zmierzając tą ulicą, należy przejść przez rzekę, zgodnie ze strzałkami kierującymi do
zamku.

W mieście zwiedzić można także cerkiew św. Mikołaja, pochodzącą z 1634 r. Ta trójczłonowa budowla, z kopułą ujętą w cylindryczną obudowę oraz dodaną dwa wieki później wieżą (1827), reprezentuje uproszczony typ wołoski (charakterystyczny dla prawosławnej architektury). Freski pochodzą z 1654 r., a ikonostas z 1684 r.

Kluż, Cluj-Napoca (rum.), Kolozsvár (węg.), Klausenburg (niem.), Kolożwar (staropol.)

Rumuni twierdzą, że sercem Transylwanii jest Alba Iulia, ale jej mózgiem Cluj. Węgrzy wymienią Kolozsvár jako drugie miasto po Budapeszcie i choć jego los przypominać może losy naszego Lwowa, to daleko mu do sentymentalizmu kresowego mitu. Niezwykła jest jego witalność, atmosfera twórczego napięcia, które – w tym równie węgierskim, jak rumuńskim, saskim i żydowskim mieście – pozwoliło tu żyć i tworzyć najznakomitszym postaciom wielu narodów. Zazdroszczą mu więc Bukareszt i Budapeszt tej umiejętności godzenia przeciwieństw, na której, mimo wielu tragicznych spięć, Kluż buduje swój europejski poziom. Kto zatrzyma się tu na dłużej, z pewnością (i duża w tym zasługa studentów) na nudę narzekać nie będzie.

Mediaş, Medgyes (węg.), Mediash (niem.), Meggesz (staropol.)

Mediaş, choć położone pomiędzy dwiema bardzo atrakcyjnymi turystycznie miejscowościami: Sybinem i Sighişoarą, nie należy do miejsc zbyt często odwiedzanych przez turystów. Choć nie ma tak wspaniałej starówki jak Sybin, ani nie jest tak malownicze jak Sighişoara, zasługuje jednak na uwagę. Stare Miasto w Mediaş zachowane jest zadziwiająco dobrze, a brak masowego ruchu turystycznego sprzyja atmosferze autentyczności.

Na miejscu dzisiejszego miasta starożytni Rzymianie wznieśli castrum, które nazwali Media. Pierwsza wzmianka pisana o osadzie pochodzi z 1267 r., występuje w niej jako Villa Medies. Początkowo w Mediaş osiedlili się Szeklerzy, którzy następnie, przenosząc się na wschód Siedmiogrodu, „zwolnili miejsce” kolonizatorom niemieckim (Sasom). Ci jednak aż do 1402 r. podlegali zwierzchnictwu komesa Szeklerów. W XVI i XVII w. właśnie tutaj odbywały się sejmy prowincjonalne stanowiące, obok sejmu w Alba Iulia, władzę ustawodawczo-sądowniczą Księstwa Siedmiogrodu. W 1576 r. w Mediaş miało miejsce doniosłe wydarzenie: ówczesny książę Siedmiogrodu, Stefan Batory, zaprzysiągł przed polskimi posłami pacta conventa otwierające mu drogę do tronu polskiego.

W Mediaş znajdują się doskonale zachowane duże fragmenty obwarowań miejskich, zbudowanych w XV i XVI w. Do starego miasta prowadzi droga przechodząca przez wyniosłą wieżę bramną z charakterystycznym hełmem. Najciekawsze kamienice mieszczańskie, pochodzące z przełomu XV i XVI w., zobaczymy na rynku starego miasta.

Dominujący w panoramie miasta gród miejski „Margareta” składa się z ufortyfikowanego pierścienia murów obronnych zabezpieczonych przez cztery baszty, z których jedna pełni funkcję bramy wejściowej. Wewnątrz grodu zachowały się budynki mieszkalne, pierwotnie służące ludności miasta w celach refugialnych. Centralną i najbardziej okazałą budowlą grodu jest XIV-wieczny kościół farny św. Małgorzaty. Jego obecna bryła jest efektem przebudowy z lat 1447–82. Wewnątrz kościoła uwagę zwraca polichromia w nawie głównej, wykonana ok. 1500 r., ukazująca przedstawienie Drzewa Jessego. Najcenniejszym elementem wyposażenia fary jest wspaniały poliptyk, wykonany w latach 1480–90. Całości dekoracji świątyni dopełnia jej sieciowe sklepienie. Jako ciekawostkę, można dodać, iż w 70-metrowej Wieży Trębaczy w 1476 r., na polecenie króla węgierskiego Macieja Korwina, więziony był ówczesny hospodar wołoski Wład Palownik – pierwowzór literackiego Drakuli.

Przy grodzie kościelnym znajduje się słynne liceum im. Stephana Ludwiga Rotha, urodzonego tu w 1796 r. humanisty, reformatora i nauczyciela, jednej z najważniejszych postaci wśród Sasów siedmiogrodzkich.

OrĂŞtie, SzÁszvÁros (węg.), Broos (niem.)

Miejscowość ta należy do grupy najstarszych miast, zasiedlonych przez kolonistów. Prawdopodobnie byli to Waloni, przybyli ok. 1105 r. W obrębie istniejącego grodu kościelnego zachowały się najstarsze obiekty w mieście. Fundamenty obecnego kościoła reformowanego kryją pozostałości pierwszej romańskiej bazyliki z zachodnią wieżą. W latach 1820–23 po północnej stronie kościoła reformowanego powstał nowy kościół ewangelicki. Równo 20 lat później przebudowano wieżę kościoła reformowanego. Obwarowania, dziś niestety nie najlepiej zachowane, wzniesiono na początku XVI w. Wieża znajdująca się w połowie boku północnego służyła także jako brama. Do 1860 r. obwarowania okalała fosa, a wieża bramna wyposażona była w most zwodzony.

Reghin, SzÁszrÉgen (węg.), SÄchsisch Reen lub SÄchsisch-Regen (niem.)

To dość ciekawe miasto zostało zasiedlone podczas jednej z pierwszych fal kolonizacji niemieckiej w XII w. (objęła ona wtedy rejon Satu Mare, dolinę Samoszu i ziemie wokół Bystrzycy zwane Nösnerland). Współcześnie Reghin znany był z produkcji instrumentów muzycznych i sprzętu sportowego.

W mieście obejrzeć można kościół ewangelicki z początku XIV w. (z pozostałościami wcześniejszej, romańskiej budowli), kościół reformowany i cenną drewnianą cerkiew greckokatolicką (kwadrans drogi na wschód od rynku, w obrębie cmentarza). Innym interesującym miejscem może być tutejsze Muzeum Zoologiczne, założone w szkole nr 2, z ekspozycją obejmującą całą karpacką faunę i ponad tysiąc gatunków ptaków. Muzeum Etnograficzne znajduje się przy Str. Vânătorilor 51 (czynne wt.–nd. 9.00–17.00)

HUNEDOARA, VAJDAHUNYAD (węg.), EISENMARKT (niem.)

To nieco zapomniane przez turystów miasteczko może się poszczycić najpiękniejszym średniowiecznym zamkiem Transylwanii. Początki warowni sięgają czasów Zygmunta Luksemburskiego, jednak to za rządów wojewody Jana Hunyadyego zamek rozrósł się w potężny kompleks obronny. W XV w. wzniesiono przy nim wieżę nazywaną Ne Boisa (nie bój się), wysuniętą poza wrzecionowaty obwód obronny i połączoną z nim arkadowym krużgankiem. W 1452 r. dobudowano też gotycki pałac z kaplicą oraz wielką Salą Rycerską (dwunawowa hala ze sklepieniem krzyżowo-żebrowym i bogatą dekoracją kamieniarską). Całość założenia jest niezwykle malownicza, pomimo ogromnych zakładów metalurgicznych powstałych w XX w. u jego stóp (zamek można zwiedzać codziennie pn. 9.00–13.00,wt.–nd. 10.00–18.00, bilet 0,55 EUR). Ze stacji kolejowej należy skierować się w prawo ulicą, która po 20–25 min spaceru doprowadza do skrzyżowania z inną, szerszą, z zielonym skwerem pośrodku. Zmierzając tą ulicą, należy przejść przez rzekę, zgodnie ze strzałkami kierującymi do
zamku.

W mieście zwiedzić można także cerkiew św. Mikołaja, pochodzącą z 1634 r. Ta trójczłonowa budowla, z kopułą ujętą w cylindryczną obudowę oraz dodaną dwa wieki później wieżą (1827), reprezentuje uproszczony typ wołoski (charakterystyczny dla prawosławnej architektury). Freski pochodzą z 1654 r., a ikonostas z 1684 r.

Kluż, Cluj-Napoca (rum.), Kolozsvár (węg.), Klausenburg (niem.), Kolożwar (staropol.)

Rumuni twierdzą, że sercem Transylwanii jest Alba Iulia, ale jej mózgiem Cluj. Węgrzy wymienią Kolozsvár jako drugie miasto po Budapeszcie i choć jego los przypominać może losy naszego Lwowa, to daleko mu do sentymentalizmu kresowego mitu. Niezwykła jest jego witalność, atmosfera twórczego napięcia, które – w tym równie węgierskim, jak rumuńskim, saskim i żydowskim mieście – pozwoliło tu żyć i tworzyć najznakomitszym postaciom wielu narodów. Zazdroszczą mu więc Bukareszt i Budapeszt tej umiejętności godzenia przeciwieństw, na której, mimo wielu tragicznych spięć, Kluż buduje swój europejski poziom. Kto zatrzyma się tu na dłużej, z pewnością (i duża w tym zasługa studentów) na nudę narzekać nie będzie.

Medgyes (węg.), Mediash (niem.), Meggesz (staropol.)

Mediaş, choć położone pomiędzy dwiema bardzo atrakcyjnymi turystycznie miejscowościami: Sybinem i Sighişoarą, nie należy do miejsc zbyt często odwiedzanych przez turystów. Choć nie ma tak wspaniałej starówki jak Sybin, ani nie jest tak malownicze jak Sighişoara, zasługuje jednak na uwagę. Stare Miasto w Mediaş zachowane jest zadziwiająco dobrze, a brak masowego ruchu turystycznego sprzyja atmosferze autentyczności.

Na miejscu dzisiejszego miasta starożytni Rzymianie wznieśli castrum, które nazwali Media. Pierwsza wzmianka pisana o osadzie pochodzi z 1267 r., występuje w niej jako Villa Medies. Początkowo w Mediaş osiedlili się Szeklerzy, którzy następnie, przenosząc się na wschód Siedmiogrodu, „zwolnili miejsce” kolonizatorom niemieckim (Sasom). Ci jednak aż do 1402 r. podlegali zwierzchnictwu komesa Szeklerów. W XVI i XVII w. właśnie tutaj odbywały się sejmy prowincjonalne stanowiące, obok sejmu w Alba Iulia, władzę ustawodawczo-sądowniczą Księstwa Siedmiogrodu. W 1576 r. w Mediaş miało miejsce doniosłe wydarzenie: ówczesny książę Siedmiogrodu, Stefan Batory, zaprzysiągł przed polskimi posłami pacta conventa otwierające mu drogę do tronu polskiego.

W Mediaş znajdują się doskonale zachowane duże fragmenty obwarowań miejskich, zbudowanych w XV i XVI w. Do starego miasta prowadzi droga przechodząca przez wyniosłą wieżę bramną z charakterystycznym hełmem. Najciekawsze kamienice mieszczańskie, pochodzące z przełomu XV i XVI w., zobaczymy na rynku starego miasta.

Dominujący w panoramie miasta gród miejski „Margareta” składa się z ufortyfikowanego pierścienia murów obronnych zabezpieczonych przez cztery baszty, z których jedna pełni funkcję bramy wejściowej. Wewnątrz grodu zachowały się budynki mieszkalne, pierwotnie służące ludności miasta w celach refugialnych. Centralną i najbardziej okazałą budowlą grodu jest XIV-wieczny kościół farny św. Małgorzaty. Jego obecna bryła jest efektem przebudowy z lat 1447–82. Wewnątrz kościoła uwagę zwraca polichromia w nawie głównej, wykonana ok. 1500 r.,ukazująca przedstawienie Drzewa Jessego. Najcenniejszym elementem wyposażenia fary jest wspaniały poliptyk, wykonany w latach 1480–90. Całości dekoracji świątyni dopełnia jej sieciowe sklepienie. Jako ciekawostkę, można dodać, iż w 70-metrowej Wieży Trębaczy w 1476 r., na polecenie króla węgierskiego Macieja Korwina, więziony był ówczesny hospodar wołoski Wład Palownik – pierwowzór literackiego Drakuli.

Przy grodzie kościelnym znajduje się słynne liceum im. Stephana Ludwiga Rotha, urodzonego tu w 1796 r. humanisty, reformatora i nauczyciela, jednej z najważniejszych postaci wśród Sasów siedmiogrodzkich.

W mieście zwiedzić można Muzeum Miejskie (Muzeul Municipal Mediaş, Str. Mihai Viteazul 46, tel.: +40 269 841299, wstęp 2 RON, czynne wt.–pt. 9.00–17.00), Dom-muzeum Stephana Ludwiga Rotha (Casa Memorială Stephan Ludwig Roth, Str. Honterus) oraz niewielkie Muzeum Hermanna Obertha (Casa Memorială Hermann Oberth, Str Hermann Oberth 23, nieco poza centrum przy drodze do Copşa Mică) – saskiego naukowca, pioniera lotów kosmicznych (zob. ramka szara s. 264).

Miercurea Ciuc, Csíkszereda (węg.), Szeklerburg (niem.)

Miasteczko powstało w XVI w. pomiędzy średniowiecznymi wioskami Şumuleu (węg. Csíksomlyó) z 1333 r., Topliţa-Ciuc (węg. Csíktaplaca) i Jigodin (węg. Zsögöd), w miejscu, gdzie zwykle odbywały się targi. Stare wioski zostały włączone w nowy organizm, który szybko stał się ośrodkiem regionu Ciuc (węg. Csík). Duży wpływ na rozwój miejscowości miała budowa zamku – siedziby kapitana Szeklerów. Miejscowość, położona w kotlinie pomiędzy górami wulkanicznego pochodzenia Harghita i Ciuc, obfituje w licznie źródła wód naturalnie gazowanych w Şumuleu (węg. Csíksomlyó), Băile Miercurea Ciuc (węg. Szeredafürdő) i Băile Jigodin (węg. Zsögödfürdő) oraz wielu innych okolicznych wioskach. Ponad 45-tysięczna Miercurea Ciuc (węg. Csíkszereda) – z czego 83% mieszkańców to ludność węgierskojęzyczna – jest kulturowym i duchowym centrum Szeklerszczyzny.

Zamek Mikó (Mikóvár) powstał w latach 1620–35. Dziś mieści się tam Szeklerskie Muzeum Ziemi Csík (Csíki Székely Múzeum), założone w 1930 r. prezentujące archeologiczne i etnograficzne eksponaty. W sekcji plenerowej warto obejrzeć arcydzieła ludowej snycerki: szeklerskie bramy. Muzeum i zamek, położone przy P-ţa Cetăţii 2, można zwiedzać codziennie w godz. 9.00–17.00.

Śródmieście ukształtowane zostało w myśl wdrażanego przez komunistyczne władze programu systematyzacji, w efekcie którego w latach 70. i 80. XX w. buldożery usunęły większość starej zabudowy. Idąc z P-ţa Libertăţii (węg. Szabadság tér) w lewo, wzdłuż ulicy Florilor (węg. Virág u.), widać przy skrzyżowaniu biały katolicki kościół „ufortyfikowany” blokami. Dziś architekci i konserwatorzy usilnie szukają sposobu, aby przestrzeni miasta przywrócić humanistyczny wymiar i pogodzić wszystkie te sprzeczności. Za kościołem powstała nowa, wyjątkowo piękna świątynia zaprojektowana według zasad architektury organicznej przez światowej sławy węgierskiego architekta Imre Makovecza – skuteczne antidotum na funkcjonalną, lecz pozbawioną korzeni zabudowę wokół.

Odorheiu Secuiesc, Székelyudvarhely (węg.), Oderhellen lub Hofmarkt (niem.)

Miasto było historycznym centrum szeklerskiego komitatu Udvarhely, założonym u stóp wzgórza Budvár. Już w starożytności znajdował się tu rzymski obóz, jednak rozwój osady datuje się na czas panowania na tych terenach węgierskiej dynastii Arpadów (XI–XIII w.). Wtedy to miasto zyskało status prężnego ośrodka rzemieślniczego. Od 1357 r. tutejszy zamek był miejscem, gdzie odbywały się szeklerskie zgromadzenia narodowe. W 1485 r. król Maciej Korwin nadał Vtvarhel statut wolnego miasta królewskiego (1485), co stało się impulsem do rozwoju cechów miejskich, organizacji jarmarków, a także ustanowienia tu administracji komitatu. W XVII stuleciu, na skutek zniszczeń najazdami tureckimi, miasto podupadło, a pierwszeństwo ośrodka administracji przejęło liczebniejsze Miercurea Ciuc. Dziś miasto szanuje swą przeszłość i siedmiogrodzkie tradycje tolerancji. Mówią o tym miejscowe kościoły: 4 katolickie, 3 reformowane i po 2 cerkwie prawosławne i unickie. Dużej spostrzegawczości wymagać może także orientacja w kierunkach
dróg – nazwy miast na drogowskazach podawane są aż w trzech językach.

_ Źródło: Bezdroża _