Janowiec. Zamek. Historia. Ciekawostki. Wydarzenia

Przeżywał wówczas złoty okres rozkwitu. W 1870 roku miejscowość utraciła prawa miejskie. Do naszych czasów przetrwały renesansowo-manierystyczny kościół parafialny św. Małgorzaty (1585–1604) oraz wielokrotnie rozbudowywany zamek z XVI wieku. Wznoszenie warowni rozpoczął około 1508 roku starosta kazimierski, Mikołaj Firlej. Budowla powstała w miejscu dawnego mieszkalnego zespołu drewniano-kamiennego, którego właścicielami byli Janowscy. Wysoka skarpa wiślana oraz wąwóz w naturalny sposób osłaniały zamkowe wzgórze. Warownia miała kształt nieregularnego wieloboku i dwa dziedzińce. Od strony wschodniej znajdował się większy – rycerski – w kształcie pięcioboku, a od zachodniej mniejszy– czeladny – czworoboczny.

Od odsłoniętej wschodniej strony zamku powstała fosa. W latach 1526–1537 Piotr Firlej i jego syn zbudowali pierwszy zamek, który wznosił się przy wschodnim dziedzińcu obecnego zespołu zamkowego. Do dziś częściowo zachowały się budynek bramny z basteją oraz wieża ze skarpami. Najstarszą częścią budowli jest najprawdopodobniej baszta stojąca w południowo-wschodnim narożniku, którą przebudowano w XVII wieku. Do zamku wchodziło się przez bramę znajdującą się w wieży. Od strony północno-wschodniej zamek chroniła wysunięta przed linię umocnień wielka basteja, powstała pod koniec XVI wieku na planie półkola ze stanowiskami strzelniczymi. Na przełomie XVI i XVII wieku zostało wzniesione południowe skrzydło zamku z cylindryczną narożną wieżą usytuowaną w południowo-zachodniej części.

W ten sposób powstał drugi dziedziniec – zachodni, chroniony utworzonym w XVII wieku murem obronnym. Z czasem kolejne przebudowy uczyniły z janowieckiego zamku wspaniałą późnorenesansową budowlę na założeniach bastejowych. Pracami budowlanymi kierował znakomity architekt Santi Gucci. W 1537 roku odbyła się tu ceremonia lokacji miasteczka, na którą przybyli Zygmunt I i królowa Bona. Na zamku częstym gościem był Jan Kochanowski.

W XVI wieku właścicielami zamku była rodzina Dulskich, później przejęli go Tarłowie. W tym czasie wybudowano skrzydło wschodnie, amfiladę – budowlę składającą się z szeregu komnat usytuowanych na przestrzał, oraz wieżę zachodnią. Na murach zamku powstały charakterystyczne malowidła przedstawiające postacie żołnierzy. W 1654 roku, w wyniku małżeństwa Barbary Tarłówny, rezydencja przeszła w ręce Lubomirskich, jednego z najpotężniejszych rodów w Rzeczypospolitej. Podczas rokoszu Jerzego Lubomirskiego zamek opanowały regimenty Jana Kazimierza.

W okresie potopu szwedzkiego warownia została częściowo zniszczona. Właściciele po wojennych zniszczeniach szybko doprowadzili Janowiec do dawnej świetności. Po północnej stronie powstał drugi ryzalit, mieszczący wielką salę. Odbudową kierował znakomity włoski architekt, Tylman z Gameren. Pomiędzy dziedzińcami zbudowano kaplicę, dawne budynki gospodarcze przerobiono na reprezentacyjne komnaty, co spowodowało konieczność budowy nowej kuchni i zaplecza gospodarczego. Zapewne w tym okresie Janowiec był jedną z najwspanialszych rezydencji magnackich.

Wiek XVIII to okres powolnego upadku znaczenia Janowca. Rezydencja w coraz większym stopniu była zaniedbywana przez właścicieli, chociaż w połowie XVIII stulecia zmieniono elewację południową, ozdabiając ją ornamentyką rokokową. W 1788 roku zamek kupił, lub – jak donoszą inne źródła – wygrał w karty, podkomorzy krzemieniecki i targowiczanin Mikołaj Piaskowski. Z czasem utracił on spory majątek. Janowiec zaczął popadać w coraz większą ruinę. Po śmierci Piaskowskiego w 1803 roku zamek dość często zmieniał właścicieli, jednak nikt w nim nie mieszkał, właściciele czerpali dochody ze sprzedaży kamienia pochodzącego z rozbiórki budowli. W 1928 roku Janowiec kupił Leon Kozłowski, który zamierzał odbudować rezydencję. Planów tych jednak nie udało mu się zrealizować. W 1975 roku zamek kupiło Muzeum Nadwiślańskie. Rozpoczęły się prowadzone na szeroką skalę prace remontowe i budowlane. Zabezpieczono istniejące mury, częściowo otworzono dawne obiekty, przeznaczając je na cele muzeum oraz na bazę turystyczną. Obecnie w
zamku znajduje się hotel dysponujący kilkunastoma miejscami noclegowymi. Z najwyższego poziomu budowli można podziwiać m.in. panoramę doliny Wisły z leżącym po drugiej stronie rzeki malowniczym Kazimierzem Dolnym, czy też rozległą Równinę Radomską.

Zamek w Janowcu ul. Lubelska 20 24-123 Janowiec (81) 881 52 28 www.muzeumnadwislanskie.pl; www.janowiec.com zamekjanowiec@kazimierz-muzeum.pl Godziny otwarcia: wt.–pt.: 10–17, sob.–niedz.: 10–19, po sezonie: 10–15.

Na zamku w Janowcu w ostatni weekend lipca odbywa się Turniej Rycerski „O pierścień Czarnej Damy”. Kim była owa dama? Była nią Helena Lubomirska, córka właściciela zamku. Jak głosi legenda, ukazuje się ona jako duch na janowieckiej warowni. Helena zakochała się w poddanym swojego ojca, a o miłości do niego powiedziała matce. Rodzice za karę zamknęli córkę w jednej z komnat. Ta jednak nie chciała wyrzec się miłości i widząc, że nie przekona rodziców, rzuciła się z okna na zamkowy dziedziniec. Ciało dziewczyny zostało pospiesznie przewiezione do Kazimierza Dolnego. Od tej pory duch Heleny powracał na zamek co noc. Nie mogąc tego znieść, rodzice przenieśli ciało córki i pochowali w kościele w Janowcu. Celem, jaki przyświeca organizowanemu w janowieckim zamku turniejowi jest prezentacja historii Polski na tle dawnej kultury rycerskiej. Turniej rozpoczyna się przejazdem rycerstwa na zamek. Następnie rozkładany jest obóz, rycerze ustawiają namioty. Widzowie mogą zobaczyć w całej okazałości poszczególne bractwa
biorące udział w turnieju podczas uroczystego ich przemarszu. Na dziedzińcu odbywają się pokazy walk różnego rodzaju formacji ciężko- i lekkozbrojnych z wielu epok. Poza murami warowni można obejrzeć pokazy strzelania z broni prochowej m.in. z muszkietów. Dużą atrakcją są inscenizacje potyczek i bitew, np. najazd na janowiecki zamek. Widzowie mogą uczestniczyć w licznych konkurencjach i zabawach, takich jak „bieg dam”, czy też walki na worki z sianem.

Osoby z publiczności mogą wcielić się w postać Firleja i Czarnej Damy. Organizatorzy kładą duży nacisk nie tylko na walory rozrywkowe turnieju, ale również na cele poznawcze oraz edukacyjne. Aby przybliżyć widzom czasy władania zamkiem przez Firlejów i Tarłów, podczas imprezy prezentowane są scenki rodzajowe, nie tylko o charakterze militarnym, ale także prezentujące życie codzienne w dawnych czasach.

Oddział Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym
Muzeum Zamek w Janowcu, *ul. Lubelska 20 24-123 Janowiec (81) 881 52 28 zamekjanowiec@kazimierz-muzeum.pl
www.muzeumnadwislanskie.pl** ; **www.janowiec.com*

Internetowe Centrum Informacji Turystycznej Kazimierz Dolny e informacja@kazimierz-dolny.com.pl

Bochotnica *– ruiny XIV-wiecznego zamku rycerskiego. *Janowiec – dwór barokowy z lat 70. XVIII wieku, przeniesiony z Moniak koło Urzędowa, mieści wystawę wnętrz dworu ziemiańskiego oraz pokoje gościnne; spichlerz zbożowy, drewniany z XIX wieku, przeniesiony z Podlodowa nad Wieprzem, wewnątrz wystawa etnograficzna; zespół zabudowań gospodarczych – dawny lamus-wozownia i domek mieszkalny z lat 20. XX wieku. Kazimierz Dolny – ruiny zamku oraz baszta z XIV wieku; zespół kamieniczek miejskich; kościół farny z XVI wieku; klasztor oraz kościół oo. reformatów z XVI wieku, kościół św. Anny z XVI wieku. Puławy – zespół pałacowo-parkowy książąt Czartoryskich z XVIII wieku.

Seria: Miejsca niezwykłe Tytuł: Zamki, turnieje, rycerze Autor: Paweł Komorowski, Jarosław Kurkowski