Kreml i plac Czerwony. Wizytówka Moskwy

[

]( \"http://bezdroza.pl\" )

Sercem Moskwy (a może i całej Rosji) jest Kreml i plac Czerwony. To tu najpierw zmierzają wszystkie wycieczki, to tu młodzi przyjeżdżają w ślubnych strojach i te miejsca uważa się tradycyjnie za wizytówkę Moskwy. Plac Czerwony jest jak Rosja – ogromna przestrzeń, wspaniałe budynki z czerwonej cegły i niezwykłe wrażenie, jakie ogarnia po wejściu na to miejsce. Jest to jedno z niewielu miejsc na świecie, o którym jest głośno, które się ogląda w mediach i które, gdy się zobaczy na żywo, zapiera dech... A Kreml? Kreml to najbogatszy i najlepiej zachowany skarbiec imponującej rosyjskiej kultury.

Stacji metra leżących blisko placu Czerwonego jest kilka. „Ochotnij Riad” ma wyjście do prowadzących na niego bram. Obie bramy są dość nowe. Istniały do Rewolucji, następnie je wyburzono i to, co istnieje teraz, to dokładne rekonstrukcje. Przed bramami, na ziemi, w brukowanym chodniku jest umieszczony metalowy okrąg i gwiazda kierunków. To tu merostwo Moskwy geograficznie (trochę sztucznie) wyznaczyło centrum całego miasta. Legenda głosi, że trzeba stanąć wewnątrz koła, pomyśleć życzenie i rzucić za siebie monetę. Bardzo ciekawe są dalsze losy monety. Zaraz za kołem stoi duża grupa bezdomnych, która te monety zbiera (Rosjanie się śmieją, że oni wiedzą, jak te marzenia spełniać). Walki w grupie toczą się na oczach rzucającego. Przedmiotem walki są srebrne monety – ruble, bo po złote (kopiejki) nikt się nawet nie schyla.

Pomiędzy bramami jest mały punkt z dewocjonaliami, a po bokach bram – małe kapliczki. W samym przejściu na plac Czerwony stoją mnisi (mniszki) zbierający datki na swój konwent czy klasztor. Nad bramami wiszą portrety Cyryla i Metodego – dwóch najważniejszych postaci Kościoła prawosławnego.

PLAC CZERWONY był zawsze najważniejszym placem w Moskwie. Odbywały się tu targi, państwowe uroczystości, stąd najczęściej szturmowano mury Kremla. Przede wszystkim „czerwony” nie znaczy tu czerwony. Nazwę nadano, kiedy jeszcze słowo „krasnyj” było formą skróconą od „krasiwyj” i znaczyło „piękny”. Poza tym w momencie, kiedy powstawał, otaczające go mury nie były z cegły, a z białego kamienia – Moskwę wtedy nazywano „Białokamiennaja” – Białokamienna.

Przez cały długi okres swojego istnienia plac był świadkiem wielu wydarzeń. Tu zbierały się pułki Tatarów i Polaków, którzy atakowali ściany Kremla. Tysiące strzał leciało w stronę murów, a spadające ciała hamowały wspinaczkę napastników po murach.

W okresach pokoju plac pełnił rolę najważniejszego rynku w mieście. Cały dzień kłębiły się tu tłumy ludzkie, cały plac był zastawiony straganikami, gdzie sprzedawano (głównie czyniły to kobiety) żywność. Wokół placu na ławeczkach, w szałasach (namiotach) drobni sprzedawcy sprzedawali swoje towary. Tam też były piwniczki z winami – w końcu XVII w. było ich 200. W części sprzedawano wina z winorośli, w pozostałych – miód i inne alkohole. Funkcjonowało wiele punktów „szybkiego żywienia” z pierożkami, blinami i kwasem. Od sprzedających była pobierana opłata, a pod koniec XVII w. ustalono też co można sprzedawać w poszczególnych częściach rynku. Namiastkę tego, jak to kiedyś mogło wyglądać, można zobaczyć w filmie Cyrulik syberyjski Michałkowa.

Na tym placu od 1685 r. odbywało się wymierzanie kar i tędy chodzili „jazyki” (obmawiający) z zasłoniętymi twarzami, tak, aby ich nie poznano. W masce z materiału był zostawiony mały prześwit na oczy. Ludzie uciekali od nich, bojąc się okrzyku: „Słowo i czyn!”... Na kogo wskazali, był bez sądu zabierany i poddawany surowym torturom...

Większości współczesnych turystów plac kojarzy się z paradami odbywającymi się 1 maja – czołgi, przedstawiciele różnych grup zawodowych i członkowie rządu pozdrawiający z podium na Mauzoleum Lenina. Namiastkę tego można zobaczyć 9 maja – w Dzień Zwycięstwa.

Od zawsze plac Czerwony ma niezmiennie kształt prostokąta. Po prawej stronie jest Kreml. Po środku prawej strony znajduje się mauzoleum Lenina. Lewa strona to GUM – może już nienajważniejszy, ale cały czas najbardziej znany sklep moskiewski. Plac zamyka cerkiew Wasilija Blazennego. Z tyłu jest Państwowe Muzeum Historyczne.

Grobowiec, czyli *MAUZOLEUM LENINA *(Mawzoliej Lienina) został zbudowany w 1930 r. według projektu A. W. Szczusiewa. Inne projekty tego architekta to m.in. stacja metra „Komsomolskaja”, hotel „Moskwa”, dworzec Kazanski, Moskworiecki most. W pewnym okresie prócz Lenina pochowany był tu również Stalin. Pod murami Kremla spoczywają ludzie zasłużeni dla Związku Radzieckiego (m.in. Stalin i Gagarin).

Samo mauzoleom to budowla z czarnego i czerwonego marmuru. Nad wejściem znajduje się napis z czerwonego kwarcytu: „Lenin. Po śmierci Lenina jego ciało umieszczono w szklanym sarkofagu i już w tydzień po jego śmierci tysiące ludzi przechodziły wokół grobu, patrząc na wodza. Przeciwko takiemu pochówkowi protestowało wiele bliskich Leninowi osób (m.in. Nadieżda Krupska, brat i siostra Lenina). To jego trzecie mauzoleum. Wcześniejsze dwa były tymczasowe (drewniane). Pierwsze (otwarte 27 stycznia 1924 r.) miało formę piramidy, a kształt drugiego (otwartego w sierpniu tego samego roku) to kopia dzisiejszej marmurowej wersji. Otwarcie miało miejsce w październiku 1830 r. Zwiedzający wchodzą głównym wejściem, schodzą w dół schodami po lewej (szerokość 3 m) do sali żałobnej. Sala to sześcian – długość krawędzi wynosi 10 m. Odwiedzający obchodzą sarkofag z trzech stron po niewysokim podium i wychodzą schodami po prawej stronie.

Wysokość fasady mauzoleum to 24m. Górny portyk jest umieszczony w ścianie Kremla. Mauzoleum składa się z pięciu stopni. Na pierwszym z nich w 1945 r. umieszczono trybunę.

Po obu stronach grobowca są marmurowe trybuny, na których mieści się 10 tys. osób. 16 kwietnia 2002 r. po dłuższej przerwie mauzoleum zostało ponownie otwarte i zgodnie z obietnicami konserwatorów powinno teraz działać bez problemów (chodzi głównie o zabezpieczenie, czyli zmumifikowanie ciała) przez najbliższe 100 lat.

Południową ścianę zamyka SOBÓR POKROWSKI, bardziej znany jako cerkiew Wasilija Błogosławionego (chram Błażennowo). To chyba najpiękniejszy obiekt w mieście. Legenda głosi, że jego urodę doceniał już car Iwan Groźny, który kazał oślepić architekta, aby ten nie zbudował już więcej czegoś tak pięknego. Prawda była nieco inna. Architektów było dwóch – Barma i Postnik. W październiku 1552 r. lud moskiewski wyszedł poza ściany miasta, by powitać zwycięskie pułki Iwana Groźnego wracające z obrony Kazania. Trzy lata później rozpoczęła się budowa cerkwi. Jako lokalizację wybrano to miejsce, które znajduje się przy wjeździe na plac. Cerkiew królowała nad placem i stała się nowym centrum stolicy. Architektura cerkwi jest całkowicie unikalna – główny budynek świątyni łączy osiem samodzielnych, zupełnie inaczej wykonanych, mniejszych cerkwi, zgrupowanych wokół dziewiątej, zakończonej malutką kopułą (wysokość 60 m). Ta różnorodność ma podkreślić ludowy charakter świątyni. Po 30 latach (w 1588 r.) cerkiew otrzymała
nazwę „Wasilija Błażennowo”.

Los świątyni wielokrotnie „wisiał na włosku”. Po Rewolucji cerkiew zamknięto, majątek skonfiskowano, a popów rozstrzelano. Do historii przeszły dwie sytuacje. Pierwsza miała miejsce w latach 30. Łazar Koganowicz zaproponował Stalinowi, by usunąć cerkiew z placu, bo przeszkadzała w świątecznych przemarszach i paradach z użyciem aut. Zademonstrował to na makiecie i ręką zerwał świątynię z placu. Stalin pomyślał i powoli powiedział: „Łazar, odstaw ją na miejsce”. Po pewnym czasie zdecydowano się jednak, że cerkiew należy usunąć i architekt Baranowski, któremu kazano wszystko przygotować do zniszczenia, odmówił współpracy i zagroził samobójstwem, jeśli cerkiew zostanie usunięta. Wysłał telegram do Stalina, cerkiew ocalono, a Baranowski zapłacił za to kilkoma latami więzienia. W latach 70. zaczęto oprowadzać wycieczki po cerkwi. Obecnie wewnątrz znajduje się muzeum, a w nim ornaty i święte pisma pochodzące z XVI w. 13 i 14 października odprawiana jest tu msza.

Przed cerkwią stoi pomnik – polski akcent na placu Czerwonym. POMNIK MININA I POŻARSKIEGO (Pamiatnik Mininu i Pożarskomu) przedstawia przywódców pospolitego ruszenia 1612 r., którzy uwolnili Moskwę od napaści Polaków. Pomnik powstał w 1818 r. według projektu Martosa. Na jednej z płaskorzeźb obywatele prowadzą swoich synów do wojska, na drugiej – pokazana jest ucieczka Polaków z Kremla i prześladowanie ich przez rosyjskie wojska. Na postumencie widnieje napis: „Obywatelowi Mininowu i kniaziowi Pożarskiemu – wdzięczna Rosja”.

W pobliżu pomnika znajduje się MIEJSCE KAŹNI (Łobnoje miesto) – nieduży placyk z białego kamienia na podwyższeniu ogrodzonym kutą balustradą. Pojawiło się ono tu w połowie XVI w. i służyło za podest, z którego odczytywano carskie rozporządzenia i wyroki dla przestępców. Miejsce znajduje się na podwyższeniu, które ma symbolizować jerozolimską górę Golgotę, na której ukrzyżowano Chrystusa. Często występowali tu duchowni i cudotwórcy. Stąd w 1547 r. Iwan Groźny zwrócił się do narodu, a bojarzy Borys Godunow i Wasylij Szujski zostali ogłoszeni carami. Wbrew nazwie i obiegowym opiniom nigdy nie odbywały się tu egzekucje. Szafoty ustawiano obok niego albo, częściej, na stoku Wasilewskim za cerkwią Wasilija Błażennowo.

Lewa strona placu to GUM – GŁÓWNY DOM TOWAROWY, wcześniej Państwowy Dom Towarowy. Zbudowany w 1895 r. według projektu Pomierancewa był „sklepem w sklepie” – pierwowzorem dzisiejszych malli. Do 200 sklepów wchodziło się jedną z ozdobionych drzewami i fontannami alejek. W latach 70. i 80. był to najlepiej zaopatrzony sklep w Rosji i na zakupy przyjeżdżali tu mieszkańcy najodleglejszych republik. Na fasadzie sklepu od strony placu umieszcza się na Sylwestra neony noworoczne (całe centrum to wtedy jeden wielki, radosny, skandujący tłum). Dziś mieszczą się tu eleganckie butiki, a wewnętrzny wystrój sklepu w okresie świąt zapewnia znany producent biżuterii – Swarovski.

Ostatnia, duża budowla przylegająca do placu to PAŃSTWOWE MUZEUM HISTORYCZNE (Gosudarstwiennyj Istoriczieskij Muziej). Muzeum założył w 1872 r. Aleksander III. Jest to największe narodowe muzeum Rosji. Odwiedza je codziennie 550 tys. turystów. Posiada ono najwięcej w kraju zbiorów dotyczących historii Rosji. Imponujące są działy związane z Rewolucją, ale można tu też znaleźć szaty Iwana Groźnego, powóz Piotra I, przedmioty tortur z epoki carów, lunetę Kutuzowa, kuchnię polową Napoleona zdobytą przez rosyjską kawalerię, rękopisy na liściach brzozy z X w. i wiele innych, bezcennych znalezisk archeologicznych i świadectw kultury rosyjskiej. Po prawej stronie muzeum, jeszcze na terenie placu, stoi nowa cerkiew, gdzie często odbywają się msze, i kilka sklepików z pamiątkami.

Schodząc z placu Czerwonego, warto przypomnieć sobie jeszcze jedno wydarzenie z jego historii. W 2. poł. lat 80. jakiś pomysłowy Niemiec (musiał być naprawdę niezłym pilotem) wylądował na tym placu samolotem. Było to dość głośne w mediach wydarzenie – przeleciał nad granicą i leciał tak nisko, że nie wyłapały go radary. Wylądował na kocich łbach w centrum miasta i to pod górkę, co jest prawdziwą sztuką. Na szczęście dla Niemca była to już epoka Gorbaczowa i pierestrojki. Klimat odwilży politycznej sprawił, że przygoda skończyła się „bezboleśnie”. Deportowano go, a Rosja uszczelniła swoje granice powietrzne.

Przed muzeum od strony miasta na czerwonym granicie stoi POMNIK GENERAŁA ŻUKOWA na koniu. Uczestnik obu wojen światowych, swój talent rozwinął i pokazał dopiero w trakcie drugiej z nich. Był przywódcą pierwszej, udanej akcji na froncie zachodnim w 1941 r., w latach1942–43 kierował ruchami wojsk pod Stalingradem. Zasłynął jako ten, który przerwał blokadę Leningradu w 1944 r. i przyjął kapitulację wojsk niemieckich w 1945?r.. Po wojnie pełnił funkcję polityczną – był m.in. ministrem obrony ZSRR w 1957?r. Umarł w 1974 r. i jest pochowany w honorowym szeregu wzdłuż mauzoleum. Mówi się, że największą zaletą pomnika jest jego dokumentalna dokładność – pełne przekazanie charakteru generała: dumnego żołnierza, nieustępliwego stratega i nieco brawurowego polityka. Sam pomnik powstał niedawno, bo na 50-lecie zwycięstwa w II wojnie światowej – w 1995?r. Rzeźbiarzem był Kłykow, autor również kilku innych moskiewskich pomników.

Do Kremla od placu Czerwonego najkrócej przejść ulicą (a właściwie deptakiem) po lewej stronie pomnika. Ulica Manieżnaja, wcześniej (do 1930 r.) Niegliniana, prowadzi w dół Sadów Aleksandrowskich, od placu Rewolucji do bramy Borowickiej. Jej długość to 913?m, a średnia szerokość – 18,7 m.

Idąc do kremlowskich kas, mija się po prawej stronie SAD ALEKSANDROWSKI. W XVII–XX w. było to najmodniejsze miejsce moskiewskich spacerów. Dziś pod klombami i drzewami ukryte jest gigantyczne centrum handlowe. Wpuszczone na kilka pięter w głąb ziemi, ma przezroczyste kopuły na powierzchni, przez które można patrzeć do środka. Latem murki i schody przylegające do Aleksandrowskiego Sadu są szczelnie zapełnione przez młodzież, a 9 maja i w dni jeszcze kilku innych państwowych świąt gra na powietrzu orkiestra państwowa.

Trudno powiedzieć, jak najlepiej zwiedzać KREML – czy obejść go całego wzdłuż ciągnącego się 2235 m zębiastego muru, czy wejść do środka i spróbować (choć to też będzie pobieżnie) zobaczyć zabytki ukryte wewnątrz obwarowań. Wejścia na teren Kremla są dwa. Jedno – przez bramę w *WIEŻY KUTAFIA * i następnie przez *WIEŻĘ TROICKĄ *(i chyba lepiej wejść tędy, bo przechodzi się długim mostem Troickim), drugie – przez bramę Borowicką. Chodząc po udostępnionych turystom uliczkach, warto też pamiętać, że to tu znajduje się siedziba rosyjskiego rządu i że to miejsce było i jest jednym z najważniejszych politycznych punktów na mapie świata.

Kreml to nazwa historyczna. Oznaczała ona gród warowny na wzgórzu, w średniowiecznej Rusi – warownia w centrum miasta stołecznego, z zabudowaniami książęcymi, cerkwią i budynkami administracyjnymi. Kreml moskiewski, od XIV w. siedziba książąt Księstwa Moskiewskiego (a potem carów rosyjskich), to najbardziej znany budynek tego typu. Obejmuje liczne pałace, sobory, cerkwie, został otoczony w końcu XV w. wysokimi murami ceglanymi z 19 basztami.

Pierwsze ślady człowieka w tym rejonie pochodzą z II tysiąclecia p.n.e., a pierwsze ślady grodu to VII–III w. p.n.e. Ok. 1238 r. na skutek rozdrobnienia dzielnicowego w Moskwie pojawia się pierwsza dynastia kniaziów, a moskiewski Kreml ze zwyczajnego grodu warownego staje się rezydencją kniaziów i duchowieństwa. Na jego terytorium pojawiają się budynki nie tylko z drewna, ale też z kamienia. 2. poł. XV w. to czas podbojów, związek małżeński cara Iwana III z siostrzenicą bizantyjskiego imperatora – Sofią, obecność zagranicznych posłów i potrzeba zmiany wizerunku Kremla.

W XV–XVI w. przeprowadzono rozbudowę Kremla. W zagranicznych kronikach pojawiają się opisy zamku na Wschodzie. W 1547 r. wielki kniaź moskiewski, Iwan IV, w kremlowskim Uspieńskim monasterze oficjalnie przyjmuje tytuł cara. Głowa rosyjskiej cerkwi – metropolita Makary – po uroczystej mszy zakłada władcy Rosji słynną czapkę Monomacha.

XVII i XVIII w. to europejskie wpływy w architekturze Kremla. XVIII w. rozpoczyna się wielkim pożarem na Kremlu, po którym Piotr I przenosi stolicę na północ Rosji, nad Newę do dzisiejszego Petersburga, ale prace wokół Kremla wciąż trwają. W 2. poł. XVIII w. Katarzyna II dzieli senat na departamenty i przenosi dwa z nich do Kremla. Powstaje budynek Senatu.

Wiek XX przebiegał w cieniu Rewolucji. Bardzo wiele skarbów Kremla zaginęło, ale i to, co zostało, jest imponujące i daje obraz potęgi gospodarczej oraz kulturowej, jaką była carska Rosja.

W północno-zachodniej części Kremla leży ARSENAŁ. Powstał na polecenia Piotra I po pożarze w 1701 r. Dwupiętrowy budynek przeznaczono do przechowywania broni, i miał być również muzeum trofeów wojennych. Wzdłuż fasady Arsenału ustawiono 875 zdobycznych armat, odbitych armii Napoleona w 1812 r. Naprzeciwko Arsenału, po drugiej stronie niewielkiego skwerku, znajduje się trójkątny budynek SENATU. To drugi co do wielkości (po Arsenale) budynek na terenie Kremla. Trzypiętrowy budynek z cegły ma trzy wewnętrzne dziedzińce.

Po prawej stronie od wejścia stoi zbudowany w latach 1960–61 PAŃSTWOWY PAŁAC KREMLOWSKI. Przeprowadza się w nim kongresy, przedstawienia teatralne, koncerty, bale noworoczne. Budynek powstał w ciągu dwóch lat. Miał łączyć w sobie nowoczesność i tradycję kultury rosyjskiej. W ziemi ukrytych jest jeszcze pięć pięter z pomieszczeniami służbowymi.

Tuż za nim znajduje się CERKIEW DWUNASTU APOSTOŁÓW *oraz *PAŁAC PATRIARCHY. Zbudowane zostały w latach 1653–55 dla patriarchy Nikona. Pierwsze piętro pałacu zajmowała służba, drugie – sale audiencyjne, a trzecie – prywatne pokoje patriarchy. Najważniejsza na II piętrze była Komnata Krzyżowa, gdzie odbywały się konwiwencje Świętego Soboru, urządzano uczty na cześć cara i zagranicznych gości. Dziś na II piętrze mieści się muzeum poświęcone rosyjskiej kulturze XVII?w., czasu w przededniu reform Piotra I, gdy zmieniał się światopogląd, tradycje i układ rosyjskiego społeczeństwa. W muzeum można obejrzeć drogocenne naczynia, ozdoby jubilerskie, przedmioty służące do carskich polowań, stare meble i przykłady wyszywanych tkanin. W cerkwi (jest to jedna z domowych cerkwi na terenie Kremla) warto zwrócić uwagę na rzeźbiony, drewniany ikonostas z XVII-XVIII w. oraz wystawę ikon pokazującą, jak zmieniały się tendencje w sakralnym malarstwie na przełomie wieków.

W pobliżu cerkwi, w stronę placu Czerwonego, pomiędzy budynkami jest „Car–puszka”, czyli największa na świecie armata, dzieło sztuki odlewniczej XVI w., które ani razu nie wystrzeliło. Jej długość to 5,34?m, kaliber – 890 mm, waga – 40 ton. Ołowiane kule leżące z boku stanowią dekorację.

Najbliższa wieża w murach Kremla to WIEŻA SPASSKA. Przy jej bramie w czasach carskich zawsze stali kalecy i szaleńcy, którzy wznosili cerkiewne pieśni. Nieco bardziej w prawo znajduje się przypominająca bajkowy pałacyk WIEŻA CARSKA, zbudowana w kształcie namiotu w 1680 r. Jej pierwowzorem była drewniana wieża, z której Iwan Groźny oglądał kaźnie na placu Czerwonym. Jeszcze bardziej na prawo jest widoczna okrągła WIEŻA BEKLAMISZEWSKA, jedna z najstarszych, która przyjęła na siebie pierwszą falę ataku hordy tatarskiej.

Za armatą widać *DZWONNICĘ IWANA WIELKIEGO *(Kołkolnia J. Wielikowo). Wybudowana na początku XVI w. jest jedną z najpiękniejszych budowli Kremla. Ma 81 m. Ostatnie piętro dołożył car Borys Godunow – przypomina o tym napis pod kopułą z datą – 1600 r., imionami cara Borysa Godunowa i jego syna Fiodora. W połowie XVI w. do dzwonnicy dobudowano cerkiew Uspieńską, którą z czasem przerobiono na dzwonnicę.

W 1812 r. wycofujące się wojska Napoleona wysadziły dzwonnicę, ale pion Iwana Wielkiego ocalał. W latach 1814–15 wszystko przywrócono do stanu poprzedniego. Dziś na dzwonnicy wiszą 24 dzwony. Na pierwszym piętrze dzwonnicy Uspieńskiej jest muzeum, gdzie prezentowane są eksponaty z kremlowskich zbiorów. U podnóża dzwonnicy Iwana Wielkiego stoi Car-Kołokoł, czyli dzwon-car – największy dzwon na świecie. Jego waga to 200 ton, a kawałek, który odprysnął podczas pożaru w 1737 r., waży 11 ton. Wysokość dzwonu to 6,14 m, średnica – 6,6 m. Odlany został przez ludwisarza Iwana Motorina i jego syna Michała w latach 1733–35. Nigdy nie był zawieszony i nigdy nie zabił. Ponad 100 lat przeleżał w dole odlewniczym. Dopiero w 1836 r., po wielu próbach, został stamtąd wydobyty i zajął swoje obecne miejsce. Jego powierzchnię zdobi delikatny ornament – wizerunki carów, dwa napisy i pięć ikon.

Na północnej części placu Katedralnego wznosi się pięciokopułowy SOBÓR USPIEŃSKI (Uspienskij sobor) – główna katedra Kremla. Przez 600 lat był państwowym i kulturalnym centrum Rosji. Tu wybierano wielkich kniaziów, którzy składali przysięgę na wierność, święcono biskupów, metropolitów i patriarchów, ogłaszano państwowe rozporządzenia, odbywały się msze przed wyprawami w intencji ich zwycięstwa. To tu również koronowano carów.

Pierwszy, kamienny budynek katedry powstał w 1326 r. podczas panowania kniazia Iwana Kality. Obecny budynek wzniesiono w 1479 r zgodnie z projektem zaproszonego, włoskiego architekta. Dzisiejszy wygląd świątynia zawdzięcza elementom z XVII w. – freskom i ogromnemu ikonostasowi z 1653 r. Przed ikonostasem znajdują się miejsca do modlitwy dla cara, carycy i patriarchy. Szczególnie warto zwrócić uwagę na to pierwsze.

W XIV–XVII w. katedra była grobowcem najważniejszych przedstawicieli rosyjskiej cerkwi: metropolitów i patriarchów. Po Rewolucji 1917 r. katedra Uspieńska została przekształcona w muzeum. Dzięki stałym pracom renowacyjnym udało się odkryć wszystkie freski i ikony z późniejszych warstw. W 1990 r. w katedrze rozpoczęły się regularne msze.

Do katedry przylega niewielka CERKIEW ZŁOŻENIA SZAT (Rizpołożenia), domowa świątynia carów, metropolitów i patriarchów. Pełna nazwa świątyni to cerkiew Położenia Ornatu Przeświętej Bogurodzicy i jest związana ze świętem bizantyjskim z V w. Zgodnie z podaniem, ornat (strój) Matki Boskiej był przeniesiony z Palestyny do Konstantynopola. Ikona po prawej przedstawia uroczyste złożenie tkaniny na tron imperatorskiej świątyni. Znajduje się tam też stała wystawa rosyjskiej, drewnianej rzeźby.

Kolejny budynek przylegający do placu Katedralnego to wchodząca w skład Wielkiego Kremlowskiego Pałacu *KOMNATA GRANOWITA *(Granowitaja Pałata) – sala audiencyjna carów. Nazwa pochodzi od pokrycia wschodniej fasady białym, graniastym kamieniem. Ważnym elementem wnętrzasą freski.

Nieco bliżej rzeki znajduje się *SOBÓR BŁAGOWIESZCZEŃSKI *– domowa świątynia carów i wielkich kniazi, uroczyście poświęcona w 1489 r. Z pałacem łączył się specjalnym przejściem. Wewnątrz świątyni znajduje się bezcenny, wielopiętrowy ikonostas – praca zbiorowa największych twórców ikon: Teofana Greka, Andrzeja Rublowa i Prochora z Gorodca. W centrum znajduje się ikona Chrystus na tronie. Freski poświęcone są głównie tematom Apokalipsy, księgi z okresu wczesnego chrześcijaństwa. Warto zwrócić uwagę na ciekawą podłogę ułożoną z kamieni o różnym kolorze i kształcie. Dwuskrzydłowe drzwi obite są miedzianymi płytami ze scenami biblijnymi.

Od 1993 r. na święto Objawienia Świetej Bogurodzicy *– 7 kwietnia (25 marca wg starego kalendarza) – w katedrze odbywa się msza. Naprzeciwko katedry zobaczymy *SOBÓR ARCHANGIELSKI. Włoski architekt Alevisio Novi z kunsztem połączył cechy staroruskiej architektury z nowościami weneckiego Odrodzenia. Gdyby nie tradycyjne rosyjskie pięć kopuł, można by pomyśleć, że patrzy się na wenecki pałac z kontrastowym, renesansowym łączeniem poszczególnych elementów. Od momentu jego powstania (1505 r.) aż do poł. XVIII w. pełnił rolę grobowca. Nagrobki dynastii Rurykowiczów umieszczono wzdłuż ścian, nagrobki dynastii Romanowych znajdują się pod dwoma słupami. Pierwszy rosyjski car – Iwan Groźny, i jego dwaj synowie są pochowani w osobnym grobowcu mieszczącym się w ołtarzowej części.

Na słupach zachowały się fragmenty fresków powstałych za czasów Iwana Groźnego. Wiele z malowideł to portrety pochowanych tu władców. W centralnym sklepieniu znajduje się fresk Ojcowizna. Na tronie, w otoczeniu ognistoskrzydłych serafinów uroczyście zasiada Sawaof – Bóg Ojciec, trzymający na kolanach Syna, na głowie którego usiadł Duch Święty (jako gołąb). Ten schemat, dający wyobrażenie Trójcy Świętej, był typowy dla epoki Iwana Groźnego z jej teologicznymi sporami o potrójny charakter boskości.

W ścianie ikonostasu znajduje się nieodłączna jego część – carskie wrota prowadzące do ołtarza. Rzeźbione, pokryte złotem zostały wykonane w latach 70. XVIII w. w stylu barokowym. W rzeźbieniach umieszczono owalne ikony przedstawiające Objawienie czterem Ewangelistom. Wrota wieńczy ikona Ostatnia Wieczerza.

Spośród ikon warto zwrócić uwagę na najstarszą w ikonostasie – Starania Archanioła Michała. Legenda łączy jej powstanie z imieniem Jewdokii – wdowy po Dymitrze Dońskim. Zleciła ona stworzenie ikony przedstawiającej pojawiającego się we śnie Archanioła, by uczcić pamięć wielkiego kniazia Dymitra Dońskiego. Pracy podjął się Teofan Grek, który przybył do Rosji z Bizancjum. Na dziesięciu mniejszych ikonach otaczających ikonę główną przedstawione jest, jak Archanioł Michał walczył w imię dobra.

Kolejna, ważna budowla Kremla to *WIELKI PAŁAC KREMLOWSKI *(Bolszoj Kremlewskij Dworec), największy kompleks budowli na Kremlu. Łączy zarówno świeckie, jak i sakralne budowle.

Pałac pełnił funkcję czasowej rezydencji imperatorów podczas przebywania dworu w Moskwie. Budowany i rozbudowywany przez stulecia (XIV-XIX w.), zawdzięcza swój dzisiejszy wygląd pokoleniom rosyjskich i włoskich architektów. W fasadzie widać trzy rzędy okien, ale faktycznie posiada on dwa piętra. Dwupoziomową fasadę piętra zdobią pilastry i rzeźbione w białym kamieniu framugi okien. Wewnątrz znajduje się ponad 700 pomieszczeń. Najbardziej znana jest sala Gieorgijowska – sala św. Jerzego. Wysoka na ponad 17?m, długa na 61?m i szeroka na 20 m powstała, by nagradzać w niej generałów i oficerów rosyjskiej armii. Osiemnaście mocnych słupów podtrzymuje sufit zdobiony w roślinny ornament. Marmurowe posągi na pylonach symbolizują regiony i carstwa tworzące wielonarodowościowe państwo. Podłoga to wzór z ponad 20 rodzajów drewna (brzozy, jesiona, palisandru, dębu itd.).

Za salą Georgijowską jest sala Władymirska, nazwana tak na cześć orderu św. Władymira oraz sala Obrad. Pierwsza z nich to połączenia luków, kolumn i pilastrów obłożonych marmurem. W tej drugiej, mogącej pomieścić 3000 osób, w 1936 r. zatwierdzono konstytucję ZSRR. Funkcję sali tronowej spełniała sala Katarzyny. Swoją nazwę zawdzięcza jedynemu kobiecemu orderowi – św. Katarzyny, zatwierdzonemu przez Piotra I w 1714?r. Symbole orderu „Za miłość i ojczyznę” są umieszczone na ścianach i drzwiach sali. Ściany są obciągnięte jasnoszarą tkaniną z lamówką – kolorami orderu.

Kompleks pałacowy obejmuje budynki z XV–XVII w., wchodzące wcześniej w skład rezydencji wielkoksiążęcej, a później – carskiej. To Komnata Granitowa, Złota Komnata Carycy, Zbrojownia, pałac Więzienny i dworskie cerkwie. Niektóre z tych budynków są lub były połączone wewnętrznymi przejściami.

Dzisiaj cały kompleks pałacowy (oprócz Zbrojowni) jest główną rezydencją Prezydenta Rosyjskiej Federacji. Ostatnia obowiązkowa rzecz do odwiedzenia na Kremlu to tzw. ZBROJOWNIA (Orużejnaja pałata), czyli gmach Skarbca Kremlowskiego. Tamtejsza kolekcja obejmuje najcenniejsze zbiory carskiego skarbca. Sam budynek powstał w latach 1806–12, zastępując poprzednią budowlę. Mieściły się tu pracownie, w których wyrabiano i przechowywano rynsztunek bojowy i broń drużyny pałacowej. Stąd pochodzi nazwa orużie co po rosyjsku oznacza „broń”. Później zaczęto tu gromadzić trofea wojenne i carskie regalia. W 1701 r. Piotr I przekształcił to miejsce w muzeum.

Rozmach architektoniczny budynku jest zbliżony do kompleksu pałacowego. Główną ozdobą fasad są ciosane kolumny z białego kamienia, zdobione roślinnym ornamentem. Zaskakujące jest rozwiązanie kompozycyjne Zbrojowni. Sale są rozłożone symetrycznie z efektownym wejściem ze schodami we wschodniej części Zbrojowni. Wysokie sufity wspierają się na wyszukanych kolumnach, tworząc wrażenie lekkości konstrukcji i przestrzeni wnętrz.

Współczesna ekspozycja powstała w 1986 r. W dziewięciu salach Zbrojowni znajdują się arcydzieła sztuki jubilerskiej XII–XIX w., broń, stroje i przedmioty ozdabiające carski dwór. Jest tam, wspomniana już wcześniej, czapka Monomacha i imperatorska korona Katarzyny I, szata ślubna Katarzyny II oraz wiele innych skarbów pochodzących z bliższej i dawnej historii. Koniecznie też trzeba obejrzeć wystawę diamentów z 1967 r.

Z terenu Kremla można wyjść przez południowo-zachodnią WIEŻĘ BOROWICKĄ. Jej nazwa pochodzi od starego boru, który kiedyś porastał tę część pagórka, na której stoi Kreml. Wjeżdżało się nią do gospodarczej części Kremla, oddzielonej od paradnej kamiennym murem z 1499 r.

_ J. Madzińska, A. Szypielewicz-Zagrodzka _
_ Źródło: Bezdroża _