Owińska - opuszczony zakład psychiatryczny

Opuszczony zakład psychiatryczny - to brzmi, jak scenografia z filmu, ale takie miejsce istnieje naprawdę i znajduje się niedaleko Poznania. Obiekt ma niezwykle ciekawą historię, sięgającą XIX wieku. W trakcie II wojny światowej naziści wyprowadzili stamtąd 1100 chorych, których wymordowali, by ich miejsca zajęli młodzi adepci SS.

Zakład psychiatryczny w Owińskach *to kompleks budynków o niezwykłej architekturze. Został założony 25 stycznia 1838 roku, kiedy pierwszym dyrektorem został Friedrich Wilhelm Christian Beschorner. Przez 100 lat z powodzeniem działał jako publiczny ośrodek dla chorych psychicznie w prowincji poznańskiej. Był wówczas *jednym z najnowocześniejszych w całej Europie i najnowocześniejszym w Królestwie Prus. Jako jeden z nielicznych posiadał własne ujęcie wody i stały dopływ gazu.

Tekst: Krystian Machnik

Kiedy po roku 1918 miejscowość Owińska wróciła po zaborach w granice II Rzeczpospolitej, dyrektorem został Stanisław Górny. Zakład posiadał wówczas około 750 łóżek. W latach 30. XX wieku planowano przekształcić go w ośrodek naukowo-leczniczy oraz zaplecze Polskiego Instytutu Badań Dziedziczności. Jednak plany te zaprzepaścił wybuch II wojny światowej. Wraz z nadejściem nazistów rozpoczął się najbardziej tragiczny okres w historii zakładu, który naznaczył to miejsce przeróżnymi legendami na kolejne dziesięciolecia.

W 1939 roku hitlerowcy wyprowadzili z zakładu 1100 chorych: mężczyzn, kobiety i dzieci. Dorosłych przetransportowano do lasów w okolicach Obornik, gdzie ich rozstrzelano i zakopano. Dzieci zagazowano w Forcie VII w Poznaniu. Robiono to prymitywnymi metodami, z wykorzystaniem tlenku węgla, spalin samochodowych czy cyjanowodoru. Wszyscy zginęli w ramach akcji T4, czyli programu realizowanego w III Rzeszy w latach 1939-1944, który polegał na eliminacji - jak to określali naziści - "życia niewartego życia". Mordowano niepełnosprawnych i pensjonariuszy.

W trakcie II wojny światowej szkolono tu młodych esesmanów. Od sierpnia 1943 roku działał tu ponadto Arbeitslager Treskau, czyli filia niemieckiego obozu koncentracyjnego Gross-Rosen. W piwnicy jednego z budynków utworzono więzienie, gdzie przetrzymywano ludzi narodowości polskiej, czeskiej, rosyjskiej, ukraińskiej, a także niemieckiej. Wykorzystywano ich w pracy nad rozbudową kompleksu oraz w okolicznych wsiach (m.in. na terenie polowego lotniska w Bednarach). Obóz został zlikwidowany 20 stycznia 1945 roku, a osadzonych przetransportowano do Poznania.

Budynki po zakładzie psychiatrycznym zostały ponownie wykorzystane dopiero 7 lat po zakończeniu wojny, z uwagi na zniszczenia, jakich wtedy dokonano. W 1952 roku uruchomiono tu zakład wychowawczy, który działał nieustannie aż do 1993 roku, kiedy przeniesiono go do Poznania. Tym samym, zakończyły się czasy, w których budynki po byłym zakładzie psychiatrycznym były komukolwiek potrzebne. Na przestrzeni dwóch dekad nie znalazł się nikt, kto godnie wykorzystałby obiekt.

Budynki z ogromną wartością historyczną i architektoniczną *zaczęły popadać w ruinę. Nikt obiektu nie pilnował, toteż szybko zniknęło z niego wszystko, co tylko mogło się przydać. Jeszcze kilka lat temu w oknach były kraty i futryny, a dziś często nie ma już nawet tego. Sytuacja uległa zmianie dopiero w 2006 roku, kiedy kompleks budynków przeszedł w ręce *Fundacji Srebrne Lata. Wycięto wówczas roślinność, która obrosła wokół i dokładnie wysprzątano teren, który dziś jest strzeżony. Mimo to, *na zabytkowych ścianach wciąż przybywa nowych pseudo-graffiti *i niszczone są ostatnie pamiątki przeszłości.

A wcale nie trzeba przeskakiwać przez płot i niszczyć drzwi, by dostać się do środka. Wystarczy skontaktować się z Fundacją Srebrne Lata, która bardzo chętnie pokazuje obiekt i opowiada o jego historii. Co więcej, każdego lata organizowana jest akcja "Noc Horrorów", w trakcie której wyświetlane są filmy w sali jednego z budynków. Jest to też dobra okazja, by pozwiedzać opuszczony psychiatryk, mając ze sobą jedynie latarkę i własną wyobraźnię. Inicjatywa wyjątkowa, a cel zacny, ponieważ pieniądze mają być przeznaczone na odbudowę kompleksu. Warto ją rozważyć w swoich planach. Tym bardziej, że miejscowa legenda mówi jakoby po nocach było słychać tam płacz dziecka.

Tekst: Krystian Machnik