01-07-2010 19:52

Równina Kościańska - ojczyzna wiatraków

Morenowa równina Pojezierza Leszczyńskiego nie zachwyca wyjątkowym krajobrazem. Warto tu jednak przyjechać choćby dla zabytków kościańskiej fary czy śmigielskich wiatraków, których podobno kiedyś było 99.

Kościan

Miasto powiatowe nad Kanałem Obry, 45 km na południe od Poznania. Prawa miejskie Kościan otrzymał w 1. połowie XIII w., a powtórnie w 1400 r. od Władysława Jagiełły. Jako miasto królewskie był po Poznaniu drugim najważniejszym ośrodkiem władzy w Wielkopolsce. Zniszczony i spalony przez Szwedów w czasie potopu, nigdy nie odzyskał dawnego znaczenia.

Najcenniejszym zabytkiem Kościana jest gotycki kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zbudowany w latach 1333–1356, kilkakrotnie przebudowywany. Kiedyś był ozdobiony wieżą, która w 1711 r. się zawaliła. Trójnawowy kościół ma niewyodrębnione, siedmiobocznie zamknięte trójnawowe prezbiterium. Znajduje się tu trójkondygnacyjny późnorenesansowy ołtarz główny z ok. 1620 r. z bogatą dekoracją snycerską. W dolną kondygnację wkomponowany jest gotycki tryptyk z 1525 r. – kiedyś będący ołtarzem głównym. W kościele jest sześć kaplic z wyposażeniem późnorenesansowym, barokowym i rokokowym. Kaplica św. Anny z dwoma ołtarzami z 1. połowy XVII w. znajduje się na piętrze północnej nawy prezbiterium.

W nawie południowej mieszczą się trzy XVIII-wieczne rokokowe ołtarze boczne. Po przeciwnej stronie, przy łuku tęczowym, wisi bardzo cenny późnogotycki tryptyk z 1507 r., zapewne pochodzący ze słynnego wówczas żagańskiego warsztatu Mistrza z Gościszowic.

Bardzo cennym zabytkiem jest dwukondygnacyjny nagrobek Macieja i Jadwigi Opalińskich z 1590 r. (północna ściana głównej nawy prezbiterium). Fundatorem manierystycznego dzieła był starosta wielkopolski Andrzej Opaliński. Nawiązuje ono do nagrobków w kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. W półokrągłych niszach przedstawiono realistycznie wyrzeźbione leżące, wsparte na przedramionach postacie – w dolnej części Jadwigi, w górnej Macieja Opalińskiego. Na ścianie obok nagrobka wiszą trzy obrazy: Pojmanie, Ecce Homo i Upadek pod Krzyżem, wykonane według sztychu Dürera w latach 1508–1512. Odkryto je dopiero w 1984 r. w ołtarzu głównym.

Po przeciwnej stronie prezbiterium znajduje się wykonany w 1595 r. manierystyczny nagrobek starosty kościańskiego Jana Orzelskiego i jego żony Anny.

Kolejny cenny gotycki kościół w Kościanie to kościół pw. Świętego Ducha. Ufundowany został w 1385 r. jako kościół szpitalny. Rozbudowany, zniszczony w XVII w., został odremontowany. Fasada zachodnia kościoła zwieńczona jest XVII-wiecznym szczytem. Wyposażenie jest barokowe: ołtarz główny z 1700 r. z obrazem Wizja św. Kajetana, ołtarze boczne z XVII i XVIII w. i XVIII-wieczna ambona.

Kościół pw. Pana Jezusa to rozbudowana w 1907 r. kaplica zburzonego w czasie potopu szwedzkiego klasztoru Dominikanów. Szczególnym kultem otaczano tu wykonany w 1. połowie XVI w. krucyfiks. Po zburzeniu klasztoru znalazł się on we wzniesionej po 1666 r. kaplicy. Teraz umieszczony jest w ołtarzu głównym kościoła. XVII-wieczna kaplica, stanowiąca prezbiterium obecnej świątyni, ma barokową dekorację stiukową i polichromię.

W mieście znajduje się także duży zespół zabudowań skasowanego w 1820 r. klasztoru Bernardynów (dziś szpital).

Zabytki świeckie reprezentują kamieniczki przy rynku, z których jedna pochodzi z początku XVII w., oraz późnoklasycystyczny ratusz (z połowy XIX w.). Nad kanałem Obry na tyłach kościoła Najświętszego Serca Pana Jezusa zachował się 80-metrowy fragment dawnych murów miejskich. Na skwerze Krimpen w Parku Miejskim przy drodze krajowej nr 5 wznosi się XVIII-wieczny wiatrak koźlak o nazwie „Michał”. Został przeniesiony z Czarkowa pod koniec lat 70. XX w. i odrestaurowany. Wewnątrz znajduje się galeria.

Przeczytaj także:

Czacz i Wilkowo Polskie
Śmigiel i tamtejsza kolej dojazdowa
Garść przydatnych adresów

Zobacz inne niezwykłe zakątki Polski

Czacz

Wieś rozcięta na dwie części przez ruchliwą drogę krajową nr 5 Wrocław – Poznań. Czacz stał się w ostatnich latach znanym w Wielkopolsce ośrodkiem handlu rzeczami używanymi z Zachodu, głównie z Holandii i Niemiec. Po zachodniej stronie wsi niemal wszystkie gospodarstwa to „salony” sprzedaży oferujące meble, sprzęt sportowy, sprzęt AGD i RTV i inne sprzęty. W tej handlowej scenerii wśród pól wznosi się XVIII-wieczny wiatrak koźlak.

Najcenniejszym zabytkiem Czaczu jest gotycki kościół św. Michała Archanioła z 1. połowy XIV w., przebudowany w XVII w. przez włoskiego architekta Krzysztofa Bonadurę Starszego. Charakterystycznym elementem jednonawowej świątyni jest masywna czworoboczna wieża z ostatnią kondygnacją na rzucie ośmioboku. W kościele zachowały się cenne sztukaterie z czasów barokowej przebudowy. Wyposażenie pochodzi głównie z XVIII w. – w tym trzy barokowe ołtarze. W ołtarzu głównym znajduje się obraz Matki Boskiej Szkaplerzowej z Dzieciątkiem.

Obok kościoła stoi zaniedbany pałac. Dawny budynek, zbudowany przez Krzysztofa Bonadurę Starszego dla Gajewskich, spłonął na początku XVIII w. Po odbudowaniu był wielokrotnie rozbudowywany przez kolejnych właścicieli, ostatnio w połowie XIX i na początku XX w. przez Żółtowskich. Pałac składa się z piętrowego korpusu połączonego galeriami, z dwiema oficynami zamykającymi dawny dziedziniec. Dziś znajduje się tu szkoła. W otoczeniu pałacu znajduje się zaniedbany 12-hektarowy park.

Wilkowo Polskie

Wieś 7 km na zachód od Czacza, leżąca na trasie Śmigielskiej Kolei Dojazdowej. Znajduje się tu zabytkowy późnogotycki kościół św. Jadwigi Śląskiej z połowy XVI w. Jednonawowa świątynia zachowała się w niemal niezmienionym kształcie. Na północnych i częściowo południowych ścianach przetrwały polichromie, tak stare jak sam kościół. Ołtarz główny wykonany został w warsztacie snycerskim w 1646 r. we Wschowie. Do cennych elementów należą gotyckie rzeźby, m.in. na belce tęczowej. Obok kościoła wznosi się murowana wieża obronna, pozostałość po średniowiecznej warowni, dziś dzwonnica. We wsi stoi zaniedbany pałacyk z połowy XIX w. – siedziba szkoły.

Przeczytaj także:

Kościan
Śmigiel i tamtejsza kolej dojazdowa
Garść przydatnych adresów

Zobacz inne niezwykłe zakątki Polski

Śmigiel

Miasto we wschodniej części Równiny Kościańskiej. Leży pomiędzy dwoma parkami krajobrazowymi: Dezyderego Chłapowskiego i Przemęckim. W XIV w. uzyskało prawa miejskie. W XVI i XVII w. było dużym ośrodkiem sukienniczym. Na wjeździe do miasta witają podróżnych dwa XVIII--wieczne drewniane wiatraki koźlaki. Niegdyś było ich tu około 100. Według legendy ich liczba nigdy nie mogła przekroczyć 99, zawsze, gdy budowano setny, któryś z już stojących płonął. W centrum miasta znajduje się obszerny rynek otoczony XIX-wiecznymi kalenicowymi kamienicami. We wschodniej pierzei rynku wznosi się klasycystyczny ratusz zwieńczony wystawką z zegarem (połowa XIX w.). Dziś władze miasta urzędują jednak w innym budynku. W sąsiedztwie rynku wznosi się kościół parafialny Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zbudowany ok. 1443 r. z fundacji biskupa Andrzeja z Bnina. Obok stoi kamienna figura św. Jana Nepomucena z przełomu XVIII i XIX w., umieszczona na 3-metrowym cokole. Kościół był wielokrotnie niszczony przez ogień i
odbudowywany, ostatnio w latach 1817–1818 (zniszczoną wieżę wyremontowano dopiero w 1907 r.). Jest to kościół gotycki, trójnawowy, ze sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Ołtarz główny z obrazem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i dwa ołtarze boczne późnoklasycystyczne pochodzą z 1. połowy XIX w.

Na cmentarzu katolickim, na południowy wschód od rynku, znajduje się kościół św. Wita z 1769 r. Korpus kościoła, prezbiterium i podstawa wieży mają konstrukcję szachulcową wypełnioną cegłą. Wewnątrz znajduje się cenne wyposażenie: rzeźbiony tryptyk późnogotycki z 1506 r. (w polu środkowym scena Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, na skrzydłach Nawiedzenie i Pokłon Trzech Króli oraz Zwiastowanie i Adoracja Dzieciątka) i wczesnobarokowy ołtarz boczny z ok. 1645 r. z rzeźbą Pietļ w polu środkowym.

Perspektywę ulicy wychodzącej z rynku w kierunku Leszna zamyka sylwetka dawnego kościoła ewangelickiego, dzisiaj katolickiego pw. św. Stanisława Kostki, zbudowanego w 1830 r. według projektu Pruskiej Komisji Budowlanej. We wnętrzu kościoła po obu stronach nawy zachowały się dwukondygnacyjne empory.

Śmigielska Kolej Dojazdowa

Przy wylocie z miasta w kierunku Leszna znajduje się budynek dworca kolei wąskotorowej, zbudowany w latach 1898–1900, o konstrukcji szachulcowej. W pobliżu znajduje się zaplecze z wagonownią. Regularnie odbywają się tu przejazdy pasażerskie i towarowe na trasie Stare Bojanowo – Śmigiel – Wielichowo.