Skarb Bałtyku pasjonuje ludzi od dwóch tysięcy lat

Prawdziwą ojczyzną zastygłej w kamień żywicy są okolice Kaliningradu (dawnego Królewca), gdzie znajduje się 90 proc. światowych zasobów bursztynu. Do dziś w obwodzie kaliningradzkim wydobywa się go metodą odkrywkową. I właśnie tam bursztyn jest najtańszy.

Bałtyckie złoto

Litewska legenda mówi, że przed wiekami, w głębinie Bałtyku, w bursztynowym pałacu mieszkała bogini Jurata. Niestety, zakochała się w prostym rybaku, czym rozgniewała gromowładnego Perkunasa, naczelnego boga bałtyckiego. Bóg niebios, ognia i płodności zaczął miotać pioruny i rozbił piękny pałac Juraty. To jego odłamki do dziś wyrzucają morskie fale.

Naprawdę jednak bałtycki bursztyn powstał z żywicy sosnowej, jakieś 30 – 50 mln lat temu. Czyli na lądzie. Wydobywany jest w około trzystu miejscach na świecie. Ale bursztyn bałtycki jest najcenniejszy ze wszystkich rodzajów tej cennej skamieliny (znamy ok. 60 odmian bursztynu). Występuje najczęściej na południowych wybrzeżach Morza Bałtyckiego, w Polsce, Danii, Niemczech, na Litwie w okolicach Kłajpedy, na półwyspie Sambia w Rosji, w Estonii. Jest również na Ukrainie (kopalnia w okolicach Klesowa na Polesiu Wołyńskim).

To dziwny minerał – ciepły, lekki, po podgrzaniu pachnie. Budzi dobre skojarzenia i sentymenty. Wiąże się z nim wiele podań ludowych, historii, baśni. Także przesądów. Jednak pogłoski o właściwościach uzdrowicielskich bursztynu możemy potraktować poważnie – zawiera bowiem kwas bursztynowy (sukcynit) o właściwościach leczniczych.

Bursztynowy szlak

Według opisu Pliniusza Starszego, około dwóch tysięcy lat temu miała miejsce jedna z pierwszych wypraw po bursztyn. Neron wysłał ekspedycję ku nieznanemu Oceanowi Północnemu (dawna nazwa Bałtyku), by przywiozła bursztynowy skarb. Podróżnikom udało się sprowadzić do Rzymu spore ilości bursztynu. Wkrótce kolejni kupcy podejmowali samodzielne wyprawy na północ, do zimnych krajów, gdzie powstawał żółty lekki kamień.

Przemierzali przypuszczalnie drogę z północnej Italii, przez Alpy, dolinę Dunaju do Bramy Morawskiej lub Kotliny Kłodzkiej, gdzie dostawali się na teren dzisiejszej Polski, dalej przez Opole do Kalisza i nad morze, do Gdańska i dalej do Królewca. Trudno dziś wskazać precyzyjną trasę bursztynowego szlaku. Źródła podają przypuszczalną, tym bardziej, że nie musiała to być jedna droga.

Przebieg szlaków handlowych obecnie próbuje się odtworzyć na podstawie znalezisk archeologicznych, np. we Wrocławiu odkryto skład zawierający blisko półtorej tony bursztynu, pochodzący z I w p.n.e. Zważywszy na to jak lekki jest bursztyn, można sobie wyobrazić jak wielkie jego transporty przewożono.

Jantarnyj

Miejscowość Jantarnyj leży godzinę drogi od Kaliningradu. Mała osada na zachodnim krańcu Półwyspu Sambijskiego, założona na początku XIII w. Dziś to obwód kaliningradzki, Rosja. Kiedyś Prusy. Do końca wojny miasteczko nazywało się Palmnicken. Tu znajduje się ogromny skarb ukryty płytko pod ziemią – najbogatsze złoże bursztynu na świecie.

Przez wieki bursztyn był zbierany na morskim brzegu. Jako pierwsi jego złoża podziemne zaczęli wydobywać Prusacy w XIX w. By wydostać bałtyckie złoto, drążono tunele w skarpach. W połowie XIX w. eksploatowano dwa podziemne korytarze, z których wydobywano około 50 ton bursztynu rocznie. W latach 30. XX w. już ponad 650 ton. Bursztyn kopało kilkuset górników. Kopalnie odkrywkowe podniosły wydajność wydobycia do 1 tony bursztynu dziennie – trwało to do II wojny światowej.

Po wojnie Królewiec znalazł się w Rosji i stał się Kaliningradem. Palmnicken zamieniono na Jantarnyj (od słowa jantar). Obecnie eksploatuje się odkrywkowo złoże Primorskaja. Według szacunków geologów rosyjskich zasoby bursztynu w obwodzie kaliningradzkim (w różnych miejscach półwyspu Sambia) wystarczą na sto lat eksploatacji. Dlatego też nie uznano za konieczne poszukiwanie nowych złóż.

Atrakcje dla przyjezdnych

Okolice kopalni Jantarnyj są chętnie odwiedzane przez turystów, a powstałe w miejscu starego wyrobiska jezioro "bursztynowe" przyciąga nurków ciekawych podwodnych pozostałości kopalni i chcących wyłowić bursztyn.

Wyrobisko o wymiarach mniej więcej półtora kilometra na niecały kilometr wypełniło się wodami gruntowymi i opadami o niezwykłej przejrzystości. Powstało w ten sposób małe jezioro, które ukryło porzucone urządzenia kopalniane. Resztę załatwiła erozja - nurkowie znajdą na dnie również las, który osunął się ze skarpy do wnętrza wyrobiska. W powalonych koronach drzew gnieżdżą się szczupaki i inne wodne stworzenia.
Podobno w jeziorze można jeszcze znaleźć bursztyny.

W Kaliningradzie mieści się jedyne na świecie muzeum poświęcone jednemu minerałowi – bursztynowi. Zgromadziło ono eksponaty naturalnych form bursztynu, w tym inkluzje zwierzęce i roślinne (rzeczy zatopione w bursztynie), przedmioty użytkowe i ozdoby historyczne oraz współczesne.

W 28 salach dawnego fortu, zwanego Bastion Dohna, można poznać historię pochodzenia bursztynu i historię wykorzystania go, Kaliningradzki Kombinat Bursztynowy i bursztynowe dzieła współczesnych artystów z całego świata. Kolekcja muzeum zawiera blisko siedem tysięcy eksponatów, w tym 30 brył o masie około 500 gramów każda. Gama kolorystyczna bursztynu przedstawiona jest w około 400 eksponatach.

Ciekawi kopalni, jeziora, oryginalnych wyrobów i naturalnych okazów niezwykłej wielkości oraz chętni do kupienia bursztynu tańszego niż w Polsce, mogą dostać się samolotem do Kaliningradu w godzinę. Loty 6 razy w tygodniu. Bursztynowy weekend może się okazać bardzo ciekawy.

Artykuł powstał przy współpracy z Polskimi Liniami Lotniczymi LOT