Split
Split stanowi gospodarcze i turystyczne centrum Dalmacji. Jest także ważnym ośrodkiem uniwersyteckim i kulturalną kuźnią talentów: muzyków, projektantów mody, malarzy i fotografików. Patrząc zresztą na bywalców miejskich lokali, trudno nie zauważyć wyjątkowego zamiłowania mieszkańców Splitu do mody.
(fot. Piotr Chrzanowski) Split jest drugim co do wielkości miastem Chorwacji. Znajduje się 150 km na północ od Dubrownika. Liczy ok. 300 000 mieszkańców, prężnie się rozwija - i to nie tylko dzięki turystyce. W XIX w. miasto postawiło na przemysł. Większość zakładów, w tym cementownia, fabryka tworzyw sztucznych i stocznia, jest ulokowanych na przedmieściach. Nie ma co ukrywać - miasto sprawia nie najlepsze wrażenie, gdy się do niego dojeżdża autostradą.
Dzisiaj Split stanowi gospodarcze i turystyczne centrum Dalmacji. Jest także ważnym ośrodkiem uniwersyteckim i kulturalną kuźnią talentów: muzyków, projektantów mody, malarzy i fotografików. Patrząc zresztą na bywalców miejskich lokali, trudno nie zauważyć wyjątkowego zamiłowania mieszkańców Splitu do mody.
Początki miasta związane są kaprysem cesarza Dioklecjana, który kazał w tym miejscu wybudować ogromny pałac. Wybrał bardzo dobrą lokalizację, w jednym z najcieplejszych zakątków północnego wybrzeża Morza Śródziemnego. Klimat jest tu łagodny - stonce świeci ok. 2700 godzin rocznie, średnia temperatura zimą wynosi 9°C, a latem 24°C. Nawet jeśli Split kojarzy się z dużym, gospodarczym ośrodkiem, jego niewiarygodny urok zaskakuje. Jest to naprawdę wspaniałe miasto, zwłaszcza jego nadmorska część: piękna aleja wysadzana drzewami, zacienione tarasy, niesamowita zatoka otoczona wzgórzami. Podziw budzi dziedzictwo historyczne miasta zbudowanego wokół pałacu liczącego sobie 1700 lat, z którego wiele fragmentów zachowało się w bardzo dobrym stanie. W 1979 r. pałac wraz zabytkową częścią starówki został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO.
Wypić kawę w ruinach starożytnego pałacu, wśród delikatnego zapachu morskiej wody, gdy stonce lekko przygrzewa: trudno nie docenić tej chwili. Morze, czar uliczek, młoda populacja, infrastruktura i historia Splitu zachęcają do spędzenia w tym wyjątkowym miejscu kilku dni, a nawet tygodni. W sezonie można skorzystać z letnich atrakcji, licznych imprez kulturalnych i artystycznych (koncerty, opera, balet, przedstawienia teatralne), które odbywają się pomiędzy 15 lipca a 15 sierpnia.
Pałac Dioklecjana
Pałac Dioklecjana to najważniejsze miejsce w Splicie. Obecnie trudno rozpoznać jego zarys, gdyż wzniesiono tu mnóstwo nowszych budynków, a część starożytnych budowli uległa zniszczeniu. Mimo to nadal robi imponujące wrażenie, zwłaszcza gdy spojrzymy na niego ze szczytu katedralnej dzwonnicy.
Budowla miała 215 m długości, 180 m szerokości i górowała nad zatoką. Zajmowała powierzchnię prawie 39 000 m2. Układ architektoniczny to kombinacja rzymskiej willi nadmorskiej (villa maritima) i ufortyfikowanego obozu wojskowego (castrum). Południowa fasada pałacu (kryptoportyk) z najmniejszą z bram wychodziła bezpośrednio na morze. Z tej strony mieściły się apartamenty cesarskie, tu też znajdowała się przystań. Pomieszczenia służby i wojska zlokalizowano w północnej części. Mury były umocnione, miały ok. 2 m grubości i 16 m wysokości. Pałacu strzegło 16 wież, w tym cztery narożne baszty (trzy z nich się zachowały). Wodę doprowadzono dziewięciokilometrowym akweduktem.
Pałac przecinały dwie prostopadłe arterie: Decumanus biegła z zachodu na wschód, Cardo wyznaczała oś północ - południe. Od strony wschodniej, północnej i zachodniej trakty te kończyły się okazałymi bramami. Perystyl na skrzyżowaniu Decumanusa z Cardo prowadził do apartamentów cesarza. Po wschodniej stronie perystylu wybudowano cesarskie mauzoleum.
PIWNICE.
Można je zwiedzić jedynie z przewodnikiem. Są niezwykle interesujące, gdyż nie zmieniły się od momentu wybudowania pałacu. Dawniej znajdowały się na poziomie morza. Ich strop jest poszatkowany dziurami, przez które mieszkańcy pałacu wyrzucali śmieci. Archeolodzy usunęli stąd tony gleby powstałej w wyniku rozkładu odpadów organicznych. Dzisiaj piwnice służą za pawilon wystawowy. Zebrano tam również rzeźby i kolumny z pałacu.
PERYSTYL.
Główny, otoczony kolumnami plac pałacowy, na którym dawniej zbierał się lud. Po kilku schodkach wchodziło się do okrągłego hallu (westybulu) apartamentów cesarskich. Dawniej znajdowało się tutaj 11 sfinksów sprowadzonych z Egiptu. Chrześcijanie, którzy schronili się w pałacu po zburzeniu Salony, ścięli im głowy. Kolumny i kamienie miały purpurową barwę - był to kolor cesarski.
KATEDRA ŚW. DUJMY (katedrala sv. Duje).
Katedrę można zwiedzać codziennie od 8.00 do 20.00.
Bilet kosztuje 5 HRK.
Dawne mauzoleum Dioklecjana - ośmioboczna budowla otoczona kolumnadą podtrzymującą niegdyś dach. Poświęcona pierwotnie Maryi Dziewicy, a następnie patronowi Splitu, św. Dujmie, katedra zawdzięcza swoje powstanie mieszkańcom Salony, którzy uciekli ze zdewastowanego w VII w. miasta. Zachowali oni swoją wiarę, przywożąc relikwie świętych męczenników - Dujmy i Anastazego. Wnętrze to stanowi niesamowite połączenie sztuki romańskiej, rzeźby gotyckiej i renesansowej oraz malarstwa barokowego. Skrzydła głównych drzwi wyrzeźbił Andrij Buvin w XIII w. Są na nich przedstawione sceny z życia Chrystusa. Nad ołtarzem można dostrzec dwa portrety pochodzące z mauzoleum, które nie zostały zniszczone. Są to wizerunki Dioklecjana i jego akolity Maksymiliana. Skarbiec katedry, znajdujący się w zakrystii, kryje manuskrypty, relikwiarze oraz szaty liturgiczne. Romańska, wolno stojąca dzwonnica ma 60 m wysokości (wstęp 7 HRK).
BRAMY.
Przez kilka stuleci miasto istniało tylko w obrębie murów pałacu. Ok. X w. pierwsze budynki zaczęły powstawać na zewnątrz, najpierw po stronie zachodniej. Tak więc brama zachodnia, Porta Ferrea (Żelazna Brama, Željezna vrata), stała się główną bramą miejską, łączącą miasto z przedmieściami. Od bramy południowej, zwanej Porta Aenea (Brązowa Brama, Mjedena vrata), niewątpliwie rozpoczniemy zwiedzanie pałacu. Tędy dostarczano zaopatrzenie przywiezione przez cumujące w porcie okręty handlowe. Zapasy składowano w podziemnych galeriach, obecnie przekształconych w sale wystawowe.
Brama północna, czyli Porta Aurea (Złota Brama, Zlatna vrata), niegdyś miała strategiczne znaczenie dla obrony Splitu przed wrogami atakującymi od strony lądu, ale w średniowieczu została zamurowana. Była niezwykle bogato zdobiona, głównie posągami cesarzy rzymskich, z Dioklecjanem na czele. Obecnie stoi tu rzeźba Ivana Meštrovicia, przedstawiająca biskupa Grgura z Ninu. Powyżej bramy znajduje się kościół św. Marcina z VI w., który zachował swój pierwotny wygląd. Brama wschodnia, czyli Porta Argentea (Srebrna Brama, Srebrna vrata), straciła swoje wieże obronne. Naprzeciw niej znajduje się miejski targ.
ŚWIĄTYNIE.
Na terenie pałacu wybudowano trzy świątynie, po zachodniej stronie perystylu. Największą z nich była świątynia Jowisza (Jupiterov hram), dość reprezentatywna dla rzymskiego politeizmu z tamtego okresu. Jej portal jest bogato zdobiony rycinami fantastycznych zwierząt. W VII w., po przybyciu chrześcijan, została przekształcona w baptysterium (krstionica sv. lvana). Zachowała się w dobrym stanie. Pozostałe dwie świątynie mniejszych rozmiarów, świątynia Kybele i świątynia Wenus, zostały odkryte podczas wykopalisk w latach 60. ubiegłego wieku.
Zwiedzanie
Na zewnątrz pałacu
RIVA.
Może się zdarzyć, że nadbrzeżna promenada będzie pierwszym widokiem, jaki ujrzymy w Splicie, i ostatnim obrazem, jaki z niego zachowamy. Promenada biegnie wzdłuż południowej fasady pałacu Dioklecjana, nazywana jest przez mieszkańców Rivą i stanowi idealne miejsce spotkań. Ozdobiona palmami i stale zajęta przez ogródki kawiarenek, Riva jest symbolem miasta. W tym miejscu Split bardziej niż gdzie indziej przypomina nadmorski kurort. Obecna organizacja promenady sięga początków XIX w., kiedy to administracja francuska zadecydowała o poszerzeniu nabrzeża i zabudowaniu kryptoportyku.
WIEŻA WENECKA (Hrvojeva kula).
Ośmioboczna wieża przy placu Trg braće Radić, ostatnia pozostałość XV-wiecznego fortu, w którym stacjonował wenecki garnizon, dbający o bezpieczeństwo i posłuszeństwo Splitu. W XV w. republika była tak potężna, że kontrolowała stosunki handlowe i gospodarcze na Adriatyku i w części basenu Morza Śródziemnego, od Istrii po Grecję. Weneckie panowanie często wiązało się z rozwojem gospodarczym i wznoszeniem nowych gmachów. Tak również było w przypadku Splitu.
PLAC NARODOWY (Narodni trg; Pjaca).
Pierwsze wzmianki o tym placu, znajdującym się po północno-zachodniej stronie pałacu Dioklecjana, pochodzą z 1255 r. Wtedy nazywano go placem św. Wawrzyńca. W średniowieczu stał się prawdziwym centrum Splitu. Wybudowano tu m.in. pałac rektora, gotycki ratusz (1443) i dwa interesujące pałace - gotycki Cambij i renesansowy Karepić.
CHORWACKI TEATR NARODOWY (Hrvatsko narodno kazliśte).
Trg Gaje Bułata 1
tel./ taks (021) 344399
e-mail hnk-split@st.htnet.hr
www.hnk-split.hr
Teatr, wybudowany w neorenesansowym stylu pod koniec XIX w. przez architektów E. Vecchiettiego i A. Bezicia, został prawie doszczętnie zniszczony przez pożar w 1971 r., a następnie odbudowany. Cieszy się wielką renomą, prowadzi zespoły dramatyczny, operowy i baletowy. Jego charakterystyczna żółta fasada widoczna jest z daleka.
GÓRA MARJAN.
W zachodniej części miasta, na niewielkim półwyspie wznosi się góra Marjan. Została zalesiona w XIX w., na szczyt prowadzą długie schody. Obecnie teren ten stanowi zielone płuca miasta. Władze miejskie wybudowały promenady, tarasy, punkty widokowe i obiekty rekreacyjne. Roztacza się stąd piękny widok na stare miasto i zatokę. Przy ładnej pogodzie z łatwością dostrzeżemy wyspy Brač, Hvar, Vis i Šolta, a także miasta Trogir i Salona. Mieszkańcy Splitu przychodzą tu przez cały rok. Latem chętnie zjawiają się także turyści, ponieważ upały potrafią zamienić centrum miasta w prawdziwy piekarnik. Mieści się tu niewielkie zoo i Muzeum Historii Naturalnej (Prirodoslovni muzej) Kolombatovićevo śetaliśte 2 - tel. (021) 460989) - muzeum czynne jest od 9.00 do 16.00.
Zwiedzanie
Muzea i galerie
GALERIA IVANA MEŚTROVICIA (Galerija Ivana Meśtrovića).
Śetaliśte Ivana Meśtrovića 46
tel. (021) 340800
taks (021) 340810
e-mail fim-st@fim.hr
www.mdc.hr/mestro-vic/galerija
Otwarta od wtorku do niedzieli, od 10.00 do 19.00 latem, od 10.00 do zmroku zimą.
Wstęp dla osoby dorosłej: 15 HRK.
Budynek zaprojektowany przez Meštrovicia, został ukończony w 1939 r. Pełnił jednocześnie funkcję domu, sali wystawowej i pracowni rzeźbiarskiej. Artysta sfinansował inwestycję, ale w 1941 r. przeniósł się do Zagrzebia. W 1952 r. podarował gmach państwu, co pozwoliło na utworzenie galerii. Prezentowana tu kolekcja dzieł Meštrovicia, reprezentatywnych dla wszystkich okresów twórczości artysty, składa się z rzeźb (marmur, kamień, drewno, brąz), obrazów olejnych, szkiców i projektów architektonicznych.
KAŠTELET-CRIKVINE.
Śetaliśte Ivana Meśtrovića 39
tel. (021) 358158
Otwarte od wtorku do niedzieli, od 10.00 do 19.00 latem, od 10.00 do zmroku zimą.
Pierwotnie była to letnia rezydencja rodziny Capogrosso wzniesiona w 1. połowie XVI w. W 1939 r. kupił ją Meśtrović, odrestaurował i przebudował. Od 1954 r. w niewielkim kościele św. Krzyża (crkva sv. Križa) jest wystawianych 28 drewnianych płaskorzeźb przedstawiających sceny z życia Chrystusa. Artysta pracował nad nimi 40 lat. Uwaga: bilety wykupione do galerii zachowują ważność.
MUZEUM MIASTA SPLIT (Muzej grada Splita).
Ul. Papalićeva 1
tel. (021) 360171
taks (021) 344917
e-mail muzej-grada-st@st.tel.hr
www.mgst.net
Otwarte od wtorku do piątku, od 10.00 do 17.00 zimą, od 9.00 do 21.00 latem, w soboty i niedziele od 10.00 do 13.00.
Wstęp 10 HRK dorośli, 5 HRK studenci, dzieci i emeryci.
Muzeum mieści się w kompleksie średniowiecznych budynków w północno-wschodniej części pałacu Dioklecjana. Największą część kompleksu stanowi gotycki pałac rodziny Papalić wybudowany przez pochodzącego ze Splitu Juraja Dalmatinaca. Na szczególną uwagę zasługują: główny, bogato zdobiony portal, loggia oraz duży hol na pierwszym piętrze ze wspaniałym drewnianym sufitem.
Stała wystawa dokumentuje urbanistyczny, kulturalny, historyczny, artystyczny i ekonomiczny rozwój miasta na przestrzeni wieków. Prezentowane są m.in. eksponaty z okresu między XII a XIV w., kiedy Split był wolnym miastem, w tym pieczęcie i stemple miejskie. W zbrojowni możemy obejrzeć wystawę broni używanej do obrony miasta między XV a XVII w.
MUZEUM ARCHEOLOGICZNE (Arheolośki muzej).
Ul. Zrinsko-Frankopanska 25
tel. (021) 318720
arheoloski-muzej-st@st.tel.hr
www.mdc.hr/split-arheoloski
Otwarte od wtorku do piątku, od 9.00 do 14.00, latem także od 17.00 do 20.00, w soboty i niedziele od 10.00 do 13.00.
Muzeum mieści się w ładnym pałacu, w którym wystawiono prawie całość znalezisk z Salony. Galeria ogrodowa skrywa zabytki grecko-rzymskie: sarkofagi, popiersia, stupy kamienne... Wewnątrz: biżuteria, narzędzia, przybory, monety, itp. Wszystkie przedmioty są zachowane w bardzo dobrym stanie.
MUZEUM CHORWACKICH ZABYTKÓW ARCHEOLOGICZNYCH (Muzej hrvatskich arheo-lośkih spomenika).
Ul. Stjepana Gunjaće bb
tel. (021) 358420
e-mail muzej-has@st.tel. hr
www.mhas-split.hr
Otwarte od wtorku do soboty od 9.00 do 15.00, latem także od 16.00 do 19.00, w niedzielę od 9.00 do 12.00.
Wstęp dla osoby dorosłej: 10 HRK.
Wystawa znalezisk z całego kraju, pochodzących z średniowiecza, w szczególności z okresu od IX do XII w., dokumentujących duchowe i materialne dziedzictwo Chorwatów.
CHORWACKIE MUZEUM MORSKIE (Hrvatski pomorski muzej).
Ul. Glagoljaška 18
tel./ taks (021) 347346
e-mail hpms@hpms.hr
www.hpm.hr
Muzeum mieści się w XVII--wiecznej weneckiej twierdzy Gripe (tvrdava Gripe) i ukazuje historię marynarki w regionie wschodnioadriatyckim - od przybycia Słowian na wybrzeże dalmatyńskie, po XX wiek. Wśród eksponatów znajdują się m.in. elementy osprzętu statków, modele okrętów, broń, instrumenty nawigacyjne i mundury.
Zwiedzanie