Stare Miasto w Warszawie

Sercem Warszawy jest Stare Miasto, najstarsze, lokowane na przełomie XIII i XIV wieku miasto w bezpośrednim sąsiedztwie zamku, wówczas książęcego, później przebudowanego na królewski. Do dziś zachował się tu średniowieczny szachownicowy układ ulic z prostokątnym rynkiem pośrodku, natomiast zabudowa jest w znacznym stopniu efektem powojennej odbudowy, chociaż piwnice i partery kamienic pamiętają często jeszcze XV wiek.

Nieforemny, zbliżony kształtem do trójkąta plac powstał dopiero w 1821 roku w miejscu dawnego dziedzińca przedniego Zamku i rozebranych zabudowań gospodarczych. Jest najbardziej znanym i najczęściej uwiecznianym placem miasta. Od wschodu zamyka go fasada Zamku Królewskiego, stanowiąc niezwykłe tło dla wielu imprez i uroczystości organizowanych na tym placu. Tu ogłoszono przyjęcie Polski do NATO, stąd wyruszają manifestacje, a w sylwestra strzelają korki szampana. Ozdobą placu Zamkowego jest najstarszy świecki polski pomnik wystawiony przez króla Władysława IV dla uczczenia jego ojca króla Zygmunta III Wazy. Powstał w 1644 roku jako dzieło włoskich artystów: rzeźbiarza Clemente’a Mollego, który wykonał figurę króla, oraz architektów Augustyna Locciego st. i Konstantego Tencalli, którzy opracowali koncepcję pomnika i jego otoczenia. Posąg króla to ciągle barokowa rzeźba, ale kolumna jest już trzecia z kolei; dwie starsze, potrzaskane leżą przy południowej ścianie Zamku Królewskiego.

W zachodniej części placu Zamkowego, w miejscu, gdzie zaczyna się ulica Podwale, można zobaczyć odkryty przez archeologów w 1977 roku dwuprzęsłowy ceglany gotycki most nad fosą, niegdyś część Bramy Krakowskiej, głównego wyjazdu z miasta na południe. Dziś w letnie dni parapety mostu okupują sprzedawcy słodyczy i pamiątek.

Południowa część placu Zamkowego wznosi się lekko ku górze – pod nią przebiega tunel trasy W-Z – wielkiego osiągnięcia urbanistycznego doby socjalizmu, łączącego wschodnie dzielnice miasta z zachodnimi (stąd nazwa). Aby go zbudować, rozebrano kilka kamienic przy Krakowskim Przedmieściu, które następnie zrekonstruowano, ale klasycystyczny pałac Teppera przy Miodowej niestety został utracony bezpowrotnie. Odremontowane ruchome schody przypominające wystrojem moskiewskie metro łączą poziom trasy z placem.

Siedem malowniczych kamieniczek, dziś stanowiących zamknięcie placu Zamkowego od północy, było niegdyś stroną wąskiej uliczki Przedzamkowej i dopiero rozbiórka drugiej strony zabudowy otworzyła na nie widok z placu. Najładniejsza z nich, narożna, nazywana jest „Pod Pelikanem”, bo w jej narożniku umieszczono rzeźbę o chrystologicznej symbolice, przedstawiającą pelikana karmiącego własną krwią swoje młode. Dzisiaj w kamienicy mieści się restauracja Puszkin znana z tradycyjnych dań polskich i rosyjskich.

Jedna z najdłuższych ulic Starówki, łącząca plac Zamkowy z Wąskim Dunajem, niegdyś nosiła także nazwę św. Marcina, bo stoi przy niej kościół Augustianów pod tym właśnie wezwaniem. Kamienica pod nr. 6 nazywana jest „Pod Gołębiami”, jej wejście zdobią bowiem wykute w 1953 roku kamienne gołębie upamiętniające opiekunkę tych ptaków. Dziś Piwna znana jest z dobrych lokali: tradycyjnego, pamiętającego jeszcze czasy realnego socjalizmu Kmicica i Jazz Bistro Gwiazdeczka, dawnej kawiarni po gruntownym liftingu, który nadał jej chłodny wyraz.

Niegdyś piękny późnobarokowy kościół o gotyckiej metryce, z bogatym wyposażeniem malarskim i snycerskim, które w całości spłonęło w czasie ostatniej wojny. Odbudowa przywróciła kościołowi jedynie dawne kształty architektoniczne, z fantastyczną falującą fasadą projektu Karola Baya. Współczesne, świetnie zharmonizowane z wnętrzem wyposażenie jest dziełem siostry Almy Skrzydlewskiej. Po wojnie w klasztorze osiadły siostry franciszkanki. Kościół był miejscem spotkań opozycji w latach 80. XX wieku.

Warszawska katedra pełni tę funkcję dopiero od 1798 roku, wcześniej była jedynie kolegiatą diecezji gnieźnieńskiej. Ta gotycka świątynia powstała na przełomie XIV i XV wieku jako kościół parafialny Starego Miasta. Odbyła się tu koronacja ostatniego króla polskiego Stanisława Augusta Poniatowskiego i zaprzysiężenie Konstytucji 3 maja. W krypcie pochowano wielu zasłużonych Polaków, m.in. Henryka Sienkiewicza, Gabriela Narutowicza i wielu kardynałów, w tym Stefana Wyszyńskiego. Po wojennych zniszczeniach katedrę odbudowano, nadając jej nową, pseudogotycką fasadę projektu Jana Zachwatowicza. We wnętrzu warto obejrzeć gotycki podwójny nagrobek ostatnich książąt mazowieckich, XVI-wieczny krucyfiks Baryczkowski z ludzkimi włosami i nagrobek Stanisława Małachowskiego, wykonany według projektu Bartela Thorwaldsena.

Niewielki, trójkątny placyk na tyłach katedry otaczają kamieniczki mieszczące niegdyś domy kanoników i kustodię. Brązowy dzwon pośrodku placu pochodzi z XVII wieku. Przy Kanonii mieszkał niegdyś Artur Oppman (Or-Ot), autor wielu warszawskich legend i podań.

Wczesnobarokowy kościół został zbudowany dla jezuitów w latach 1609–1626. Po zniszczeniach wojennych odbudowano go bardzo starannie. Warto na chwilę wejść do środka, żeby zobaczyć niezwykłe wąskie wnętrze i owalną kopułę ze świetlikiem nad prezbiterium.

Od średniowiecza aż po wiek XVIII było to centrum miasta. Pośrodku stał ratusz, a wokół wznosiły się kramy i odbywał się wielki targ oraz różne uroczystości. Ratusz rozebrano w 1817 roku, a z targu zrezygnowano na początku XX wieku. Kamienice otaczające rynek należały do patrycjatu miejskiego. Zostały odbudowane po ostatniej wojnie w formie nawiązującej z reguły do kształtu nadanego im w XVII wieku, choć niektóre mają jeszcze gotyckie portale. Dziś mieści się tu wiele restauracji – w tym jedna z najlepszych w Warszawie – U Fukiera.

Ta najstarsza zachowana rzeźba warszawskiego stworzenia herbowego wyszła spod dłuta Konstantego Hegla w 1855 roku i zdobiła wodotrysk pośrodku Rynku do 1928 roku, potem przenoszono ją kilkakrotnie, po wojnie stała na murach i na swoje pierwotne miejsce wróciła dopiero w 2000 roku.

Zajmujące kilka kamienic muzeum poświęcone jest historii polskiej literatury. W siedzibie przy Rynku znajduje się stała ekspozycja dotycząca Adama Mickiewicza oraz sale, w których odbywają się wystawy czasowe. Muzeum Historyczne m.st. Warszawy 13 Muzeum to zajmuje całą północną pierzeję Rynku, czyli stronę Dekerta. W odbudowanych kamieniczkach połączonych ze sobą zawiłym systemem przejść mieści się bardzo ciekawa, choć nieco trącąca myszką, ekspozycja. W najbliższych latach planowany jest gruntowny remont. W kinie muzealnym wyświetlany jest film o zburzeniu Warszawy.

Stare Miasto otoczone jest podwójnym pierścieniem murów z XIV–XVI wieku. Spora ich część przetrwała dzięki temu, że posłużyły za ściany oporowe do budowy kamienic. Od północy, na przedłużeniu Nowomiejskiej, w zrekonstruowanym Barbakanie z 1548 roku, architekta Jana Baptysty z Wenecji, zachowało się wiele oryginalnych fragmentów zrekonstruowanego Barbakanu.

Seria: Miasta dla ciekawych Tytuł: Warszawa Autor: Małgorzata Omilanowska