Strefa śródziemnomorska. Ukształtowanie, klimat i roślinność

Pierwsza to strefa śródziemnomorska z deszczową porą zimową i suchym latem, w której gleba to zwietrzelina wapieni i dolomitów uboga w próchnicę i gdzie przeważa zawsze zielony las twardolistny i twardolistne zarośla wrażliwe na dłuższe przymrozki. Obejmuje ona teren nadmorskiego pasma, obszar na lądzie na południe od Gór Dynarskich i wyspy. Średnia temperatura w styczniu waha się od 2 do 9 st. C, a w sierpniu od 24 do 26 st. C.

Druga strefa – kontynentalna (umiarkowana) jest chłodna i sucha z mroźną zimą, a glebę na tych terenach stanowią czarnoziemy leśno-stepowe i buroziemy do szaroziemów. Obejmuje środkową część kraju. Średnia temperatura w styczniu wynosi od 0 do 2 st. C, w sierpniu zaś ok. 22 st. C.

Najlepsze warunki do rozwoju roślinności panują wiosną, kiedy ziemia jest jeszcze wilgotna po zimowych ulewach, a temperatury nie są skrajnie wysokie. Wtedy właśnie pokryte kwiatami krzewy makia i garig wyglądają najpiękniej. Okres letni jest za to dla roślin bardzo trudny. Prawie nie ma opadów, zazwyczaj panują bardzo wysokie temperatury. Słońce wysusza roślinność, która w niektórych miejscach zanika niemal zupełnie i wówczas obszary te (m.in. północna część wysp Rab, wyspa Pag i wiele innych) przypominają białą, kamienną pustynię.

Latem przydają się więc roślinom twarde, skórzaste liście, często pokryte gęstymi, filcowatymi włoskami, które utrudniają parowanie i tym samym zatrzymują wodę w roślinie (roślinność twardolistna). Ich gładka powierzchnia dobrze odbija też część promieni słonecznych. Wysoka temperatura powoduje, że wytwarzane przez wiele roślin strefy śródziemnomorskiej olejki eteryczne właśnie wówczas pachną najintensywniej. Jesienią deszcze przywracają na kilka miesięcy wegetację, która ponownie zostaje przerwana przez zimę. Pierwotnie prawdopodobnie rosły tu bujne lasy, ale w wyniku wyrębu i intensywnego wypasu większość terenów została ogołocona, a drzewa zastąpione przez wiecznie zielone, twardolistne zarośla: makię i garig czy ubogie pastwiska. W tej strefie klimatyczno-roślinnej można wyróżnić roślinność zaliczaną do dwóch grup: submediterańskiej (przyśródziemnomorskiej) i euromediterańskiej (eurośródziemnomorskiej).

Przyśródziemnomorskie lasy dębowe (przeważa dąb omszony, Quercus pubescens) z grabem wschodnim (Carpinus orientalis) obejmują północną część chorwackiego wybrzeża – na Istrii i na północy wyspy Cres. Powyżej 250–300 m n.p.m. pojawia się chmielograb europejski (Ostrya carpinifolia). Wspomnianym gatunkom towarzyszą m.in. jesion mannowy (Fraxinus ornus), dąb frędzelkowany (Quercus cerris), dereń jadalny (Cornus mas) i jarząb brekinia (Sorbus torminalis). Często występują również rośliny pnące, które porastają drzewa od korzeni aż po korony: m.in. powojnik pnący (Clematis vitalba) czy wiciokrzew przewierceń (Lonicera caprifolium). Runo tych lasów jest bardzo różnorodne i bogate. Ciekawym, choć bardzo rzadkim zbiorowiskiem jest występujący w północnej części wyspy Cres naturalny las z kasztanem jadalnym (Castanea sativa).

Pozostały pas nadmorski i wyspy charakteryzuje roślinność eurośródziemnomorska, zajmująca obszar o łagodniejszym klimacie. Pierwotnie dominowały tu bardzo bujne, wiecznozielone lasy z dębem ostrolistnym (Quercus ilex). Obecnie ten rodzaj lasu występuje tylko na adriatyckim wybrzeżu w zachodniej części Półwyspu Bałkańskiego. Oprócz dębu ostrolistnego rośnie tu także jesion mannowy, wawrzyn szlachetny (laur – Laurus nobilis), drzewo poziomkowe (Arbutus unedo) i wiele innych gatunków. Również w tym lesie występują olbrzymie ilości pnączy, które tworzą plątaninę niemal niemożliwą do przebycia. Innym zbiorowiskiem leśnym tego obszaru są lasy iglaste, w których głównym gatunkiem jest sosna alepska (Pinus halepensis).

Formacją roślinną, która zastąpiła pierwotne lasy liściaste, jest makia. Spotykamy ją niemal na całym wybrzeżu Morza Śródziemnego, choć – w zależności od miejsca występowania – różny bywa jej skład gatunkowy. Zazwyczaj są to krzewiaste zarośla, gęste, splątane pnączami i kolczaste. Dominują w nich wiecznozielone krzewy o twardych liściach, ale zdarzają się również gatunki tracące liście na zimę, a także wrzośce (Erica sp.), jałowce (Juniperus sp.), czystki (Cistus sp.), pistacje (Pistacia sp.) a także oliwka europejska (Olea europea), wawrzyn i skarlałe dęby.

Można wyróżnić dwa rodzaje makii: niską i wysoką. W skład pierwszej wchodzą krzewy o maksymalnej wysokości 1,5–2 m. Bardzo dużo jest w niej również roślin zielnych, zwłaszcza w miejscach o mniejszym zwarciu. W makii wysokiej występują krzewy i skarlałe drzewa osiągające do 5 m.

Kolejną formacją śródziemnomorską mającą charakter zarośli jest garig. Składa się on z małych krzewów i krzewinek o wysokości 0,5–0,8 m i często o zwiniętych liściach. Wiele gatunków jest kolczastych. Garig występuje na obszarach o klimacie bardziej suchym, na ubogich, skalistych glebach. Podobnie jak makia wydziela bardzo intensywny aromat olejków eterycznych.

Najbardziej zerodowane tereny są obecnie pokryte ubogimi, skalistymi pastwiskami porośniętymi różnymi gatunkami traw i roślin zielnych. Należą one przede wszystkim do dwóch zespołów roślinnych: Festuco – Koelarietum splendentis i Stipo – Salvietum oficinalis. Pierwsze z tych zbiorowisk spotyka się częściej na terenach o mniej zniszczonym podłożu. Drugie – rzadsze (chociaż dominuje np. na wyspach archipelagu Kornati) – występuje na najsilniej zniszczonym podłożu, w miejscach wystawionych na silne wiatry. Skupia wiele endemicznych gatunków, np. dzwonek istriański (Campanula istriaca) czy chaber dalmacki (Centaurea dalmatica).

Spacerując uliczkami chorwackich miast czy po okolicznych pastwiskach i pagórkach, warto przyjrzeć się występującym tam roślinom. Często nie zauważamy, że przechodzimy obok granatów, migdałów czy fig – gatunków tak dla nas egzotycznych. Ostatnio modne są baldachimy z krzewów kiwi w ogródkach (np. na wyspie Brač), których gęste liście dają dużo cienia. Coraz częściej zastępują one hodowane wcześniej pnącza winogron. Najbardziej typowymi drzewami śródziemnomorskimi są: oliwka (Olea europaea), sosna alepska (Pinus halepensis), sosna pinia (Pinus pinea), sosna czarna (Pinus nigra), dąb ostrolistny (Quercus ilex), pistacja (Pistacia lentiscus), wawrzyn (Laurus).

W Chorwacji występują również zioła: rozmaryn (Rosmarinus oficinalis), mirt (Myrtus comunis), szałwia (Salvia), mięta (Mentha), lawenda (Lavandula).

Oprócz wielu gatunków owoców cytrusowych (pomarańcza słodka, grejpfrut, cytryna, mandarynka) występują: figa (Ficus carica), granat właściwy, granatowiec (Punica granatum), migdałowiec (Prunus amygdalus), chleb świętojański, szarańczyn strąkowy i ceratonia (Ceratonia siliqua).

_ Źródło: Bezdroża _