Szlakiem zakonów rycerskich w Polsce

Walczyli, ale i budowali. Któż z nas nie słyszał o jednej z największych warowni średniowiecznej Europy – znajdującym się w Malborku dawnym zamku krzyżackim. Ta imponująca budowla do dzisiaj wzbudza podziw dla architektonicznych i inżynieryjnych zdolności jej twórców. A to przecież tylko jeden z krzyżackich zamków w Polsce. Warte zobaczenia obiekty budowali u nas także mnisi z innych zakonów rycerskich – joannici, templariusze i bożogrobcy.

Najwięcej ostało się w Polsce budowli postawionych przez krzyżaków (Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie). I nic dziwnego, bo przez setki lat zakon ten władał przyległymi do naszej ojczyzny Prusami, okupując także rdzennie polskie ziemie.

Stanowiąca jedną z najcenniejszych pereł europejskiej średniowiecznej architektury obronnej, warownia w Malborku, której budowę rozpoczęto około roku 1280 roku, a zakończono w połowie XV wieku, od 1997 roku wpisana jest na listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
W skład zespołu wchodzą: czworoboczny Zamek Wysoki, z dziedzińcem otoczonym krużgankiem, kościołem Najświętszej Mari Panny, gdaniskiem oraz wieżami Kleszą i Wróblą; Zamek Średni, trójboczny, z rozległym dziedzińcem, a także m.in. z kaplicą św. Bartłomieja, Wielką Komturią, Infirmerią (szpitalem), Wielkim Refektarzem i Pałacem Wielkich Mistrzów oraz Zamek Niski – w którym dominują zabudowania gospodarcze.

Poza warownią w Malborku na uwagę zasługują także inne znajdujące się w jego pobliżu zamki i budowle krzyżackie. Są to na przykład: zamek w Gniewie (na zdjęciu), wybudowany na przełomie XIII i XIV wieku, a przebudowany w XV wieku (strawiony w 1921 roku przez ogień obiekt jest restaurowany do dzisiaj);* zamek kapituły pomezańskiej w Kwidzynie, pochodzący także z przełomu XIII i XIV wieku, oraz warowne *wzgórze katedralne we Fromborku. W skład tego ostatniego wchodzi potężna XIV-wieczna katedra i mury obronne.

Zostawmy krzyżaków. Na naszych ziemiach budowali także inni mnisi-rycerze. Dziełem przybyłych do Polski w drugiej połowie XII wieku templariuszy (Zakon Ubogich Rycerzy Świątyni) był między innymi zamek w Otmęcie na Śląsku Opolskim. Niestety do czasów obecnych z warowni pozostała jedynie wieża i niewielkie ruiny. Źródła podają także, że templariusze mieli wybudować drewniany zamek w nieodległym* Prudniku* oraz zamek w Chwarszczanach (na zdjęciu), z którego do czasów współczesnych zachowała się jedynie kaplica.

Chwarszczany, po likwidacji zakonu templariuszy, stały się własnością najstarszego, i do dzisiaj istniejącego zakonu rycerskiego – joannitów (Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalników św. Jana Chrzciciela). Zakonnicy ci własnym sumptem wybudowali m.in. zamki w Łagowie (Lubuskie) i w Starym Drawsku (Zachodniopomorskie). Z tego ostatniego pozostały już praktycznie tylko ruiny, ale pierwszy, choć przebudowany na hotel, jest dobrze zachowany.
Dziełem joannitów jest też zamek w Skarszewach (Pomorskie). Budowla z pierwszej połowy XIV wieku jest obecnie siedzibą Gminnego Ośrodka Kultury.

Przybyli w 1163 roku do Polski bożogrobcy (Zakon Rycerski Grobu Bożego w Jerozolimie) zapisali się szczególnie w dziejach małopolskiego Miechowa. Wybudowali tu replikę grobu Chrystusa i kościół pw. Grobu Świętego. W Miechowie powstał też ich klasztor. Dziełem zakonników jest też Sanktuarium Grobu Bożego w Przeworsku i kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Chełmie koło Bochni.